شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع: حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام

موحّد کامل

حدیث

علل الشرائع : حدّثنا محمّد بن المتوکّل ، قال : حدّثنا علیّ بن الحسین السعد آبادى ، عن أحمد بن محمّد بن خالد ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى، عن محمّد بن أبى عمیر ، عن عبد اللَّه بن الفضل ، عن شیخ من أهل الکوفه ، عن جدّه من قِبَل اُمّه – وَاسمُهُ سُلَیمانُ بنُ عَبدِ اللَّهِ الهاشِمِىِّ – ، قالَ :

سَمِعتُ مُحَمَّدَ بنَ عَلِىٍّ یَقولُ : قالَ رَسولُ اللَّهُ صلى اللَّه علیه و آله لِلنّاسِ وهُم مُجتَمِعونَ عِندَهُ : أحِبُّوا اللَّهَ لِما یَغدوکُم بِهِ مِن نِعمَهٍ ، وأحِبّونى للَّهِ‏ِ تَعالى‏ ، وأحِبّوا قَرابَتى لى . [۱]

ترجمه‏
حضرت عبد العظیم علیه السلام – به سند خود – : سلیمان بن عبد اللَّه هاشمى گفت : از امام باقر علیه السلام شنیدم که مى‏فرمود : «پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله در حالى که مردم نزد ایشان گرد آمده بودند ، فرمود : “خداوند را براى نعمت‏هایى که به شما داده ، دوست بدارید و مرا نیز براى خداوند، دوست بدارید و خویشاوندان و اهل بیتم را هم به خاطر من دوست بدارید”» .

شرح‏

این حدیث، به این ره‏نمود مهمّ اعتقادى، اخلاقى و اجتماعى اشاره دارد که یگانه‏پرستان، تنها خداوند متعال را به طور مستقل دوست دارند، و دوستى دیگرى، هر چند پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله باشد، باید به خاطر خداوند باشد؛ زیرا ولى نعمت حقیقى و اصلى او، تنها خداست . براى توضیح مطلب چند نکته قابل توجه است:

۱ . مى‏توان گفت روایت یاد شده، تفسیر آیه ۱۶۵ از سوره بقره است که مى‏فرماید :

(وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَتَّخِذُ مِن دُونِ اللَّهِ أَندَادًا یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِ‏ّ اللَّهِ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَشَدُّ حُبًّا لِّلَّهِ وَ لَوْ یَرَى الَّذِینَ ظَلَمُواْ إِذْ یَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّهَ لِلَّهِ جَمِیعًا . برخى از مردم، در برابر خدا، همانندهایى [براى او] بر مى‏گزینند، و آنها را چون دوست داشتن خدا، دوست مى‏دارند؛ ولى آنها که ایمان آورده‏اند، دوستى‏شان با خدا شدیدتر است، و آنها که [با برگزیدن همتا براى خدا] ستم کردند، هنگامى که عذاب [الهى‏] را مشاهده کنند، خواهند دانست که تمام قدرت، از آنِ خداوند است) .

طبق این آیه، اهل ایمان، از آن جا که جز خدا هیچ کس را در جهان هستى مؤثّر نمى‏دانند، همتایى براى خدا باور ندارند تا نسبت به او علاقه‏مند باشند . افزون بر این، محبّت آنان نسبت به خدا، شدیدتر از محبّت مشرکان به همتایان پندارى خویش است. بنا بر این، اهل توحید، تنها به خداى یگانه عشق مى‏ورزند و اگر دیگرى را دوست دارند، به دلیل دوستى او و براى اوست.

۲ . با عنایت به توضیحاتى که در تبیین آیه یاد شده ارائه گردید، روشن مى‏شود که چگونه حدیث نبوى مورد بحث را مى‏توان تفسیر این آیه دانست؛ زیرا دوست داشتن خدا به دلیل نعمت‏هاى او، اشاره به آن است که ولى نعمت حقیقى انسان، تنها خداست و جز او در سرنوشت انسان و جهان، مؤثّر نیست . از این رو، تنها او به طور مستقل، مستحقّ محبّت است؛ زیرا انسان فطرتاً نسبت به کسى که به او نیکى مى‏کند، احساس دوستى مى‏نماید. بنا بر این، انسان به حکم فطرت باید به خدا محبّت داشته باشد .

بدیهى است که محبّت خداى متعال ایجاب مى‏کند که شخص باایمان، به هر کس که خدا او را دوست دارد نیز علاقه‏مند باشد، که سرآمد دوستان خدا پیامبر خاتم صلى اللَّه علیه و آله است و مقتضاى دوستى او، علاقه‏مندى به خاندان رسالت است.

۳ . دوستى‏هایى که براى خدا نیستند و ریشه در تمایلات نفسانى دارند، نشانه شرک اند. بنا بر این، تا دل انسان از محبّت غیر خدا تهى نشده، موحّد حقیقى و کامل نیست .