نویسنده: رسول عربان
مهدی (علیه السلام)، اوج امید و رهایی
انتظار و امید به صبح‌گاهی روشن با نسیمی که نویدبخش آرامش و پیروزی است پس از شبی بلند و تیره و تار در کالبد انسان روح حیات و زندگی می‌دمد. (1) انتظار روزی که عداوت و کینه توزی و تکبر جای خود را به برادری و محبت دهد و به جای دروغ و نفاق، صداقت و درستی جایگزین گردد، انتظار فردایی که تفرقه و اختلاف از میان طبقات مردم جامعه، رخت بربندد و همگان کنار یکدیگر و بر یک آیین و مذهب گرد هم آیند. انتظار برای برپایی حکومتی یک پارچه که بر اساس حق و عدالت شکل گیرد و هر صاحب حقی به حق خویش برسد و در پرتو آن، درخت آسایش و آرامش بر سراسر گیتی سایه افکند و تبعیض نژادی و قبیله‌ای در آن راه نداشته باشد. امید به فردایی که مردم از ظلمت و تاریکیِ بت‌پرستی و شرک، به فضای نورانی توحید و یکتاپرستی راه یابند. انتظار فردایی که نه ظالم باشد و نه مظلوم و تمام آفریدگان بر خوان گسترده‌ی عدالت و حق‌خواهی عزیز زهرا بنشینند و هر کس به حق خود قانع و راضی گردد؛ حتی ظلم و زور از میان حیونانات نیز رخت بربندد. مردم از اسارت و ذلت شهوت و هواپرستی و پول پرستی آزاد و رها گردند. عقل پرورش یابد و پویا شود و ثمر دهد. دلهره‌ها و اضطراب‌ها جای خود را به سکوت و آرامش دهد؛ اما نه سکوتی که بوی شکست و ذلت و مرگ می‌دهد، بلکه سکوتی که نشانه‌ی رضایت و آرامش خاطر است. آن کس که به تمام این آرزوها، امیدها و انتظارها پاسخ مثبت دهد و در خارج به تصویر کشد و به آن واقعیت برساند، حضرت مهدی موعود «المنتظر القائم (علیه السلام)» می‌باشد. روشن است که چنین آینده‌ای زیبا و روشن، سعی و تلاش فراوانی طلب می‌کند و باید همانند انتظار برای رسیدن دوستی عزیز و سفر کرده از دیار غربت لحظه شماری کرد و بی قرار بود که آمدنش حتمی است.
منتظران
انتظار منحصر به گروه و طیف خاصی نیست، بلکه خدای هستی بخش و همه‌ی هستی در انتظار «مهدی منتظر (علیه السلام)» هستند:
1. خدا:
خداوند متعال، خود از منتظران است در انتظار حضرت مهدی (علیه السلام) که دین خود را به دست او یاری دهد و اختلاف ادیان را بردارد و در سراسر گیتی یک آیین و مذهب- توحید- حاکم گرداند؛ در انتظار اوست تا وعده‌هایش را به مرحله نمایش و اجرا گذارد و از دشمنان خویش انتقام گیرد. با توجه به روایات خداوند جهان نگار در قرآن کریم در این گستره چنین می‌فرماید: (فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ) (2).
2. انبیا و اوصیای سلف (علیهم السلام):
آنان نیز از منتظران‌اند، در انتظار کسی که بیاید و کار ناتمام آنان را به سرانجام رساند. تمام کتاب‌های آسمانی به آمدن مهدی منتظر (علیه السلام) مژده داده‌اند (وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ) (3).
3. پیشوایان دین اسلام:
امامان معصوم (علیهم السلام) نیز از منتظران هستند (4)، در انتظار فرزند حضرت زهرا (علیه السلام) تا حقوق به تاراج رفته‌شان را بازستاند (5) و از انسان خاکی، موجودی افلاکی بسازد. آنها در فراغش می‌گریستند و در آرزوی او بودند تا زمان هر چه سریع‌تر سپری شود و فرمان قیام از ناحیه‌ی خداوند متعال صادر گردد؛ بدین جهت امامان معصوم (علیهم السلام) مردم روزگارشان را با فرهنگ انتظار و وظایف آنها و نشانه‌های آخرالزمان و … آشنا می‌ساختند تا پیامی برای آیندگان باشد و گستره‌ی ظهور فراهم آید.
4. اهل ایمان:
خداباوران، چشم به راه حضرت هستند تا کفر و ظلم را از ریشه برانداخته و آنها را از ذلت و خواری به عزت و سربلندی برساند تا در کمال امنیت و آرامش به عبادت و بندگی خدا بپردازند (وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَلَیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یعْبُدُونَنِی لَا یشْرِکُونَ بِی شَیئًا وَمَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ) (6).
5. بشریت:
همگان، بر هر کیشی، مسلمان و غیر مسلمان، در اتنتظار کسی هستند تا آرزوها و رویاهای دیرینه آنها را تحقق بخشد، هویت و شخصیت گم شده و به تاراج رفته را به آنان بازگرداند؛ به ویژه انسان امروزی را که در گرداب سرگشتگی، پوچی و بیهودگی فرو رفته، نجات دهد و او را هدف‌مند و با انگیزه گرداند طعم انسانیت را به انسان بچشاند.
گرچه انتظار از درون انسان سرچشمه می‌گیرد و می‌جوشد و به انسان امید زندگی و حقیقت می‌دهد، اما خدای متعال نیز آن را بر همه لازم دانسته و از یأس و ناامیدی نهی فرموده است (إِنَّمَا الْغَیبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ) (7) امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این آیه‌ی شریف فرمود: منظور از «الغیب» حضرت مهدی (علیه السلام) است و خداوند دستور داده، که در انتظار آن حجت غایب باشید که من نیز در شمار منتظران هستم. (8)
فضیلت منتظران
امام باقر (علیه السلام):
هر کسی از شما بداند که فرج حضرت مهدی روزی فرا خواهد رسید و در انتظار آن روز بماند و بداند که فرج آن حضرت مایه‌ی خیر و برکت برای مؤمنان است، سوگند به خدا مانند کسی است که با شمشیر خود همراه با قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) جهاد می‌کند، بلکه سوگند به خدا مانند کسی است که با شمشیر همراه با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌جنگد، بلکه سوگند به خدا مانند کسی است که در خیمه‌ی حضرت حجت (علیه السلام)، در کنار رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به شهادت رسیده است. (9)
امام سجاد (علیه السلام):
امامت و غیبت امام دوازدهم [حضرت مهدی (علیه السلام)] به درازا کشد و غیبت او طولانی شود و مردم عصر او که پای بند به امامت اویند و در انتظارش هستند، از مردم تمام زمان‌ها افضل و برترند، زیرا خدا به آنان عقل و فهم و معرفتی ویژه عنایت کرده و غیبت آن امام [همام]، نزد آنان با ظهورش تفاوتی ندارد و آنها در فضیلت و منزلت مانند مجاهدین در نزد رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند. آنان برگزیدگان و شیعیان راستین‌اند. (10)
امام صادق (علیه السلام):
پدرم از پدران پاکش بازگو کند که امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نقل فرمود: کسی که منتظر فرج و ظهور مهدی ما باشد، مانند کسی است که همراه با ما در جنگ شرکت کرده و در خون خود غلطیده است. (11)
چند نکته درباره‌ی انتظار:
الف: انتظار مانند نماز و روزه و … عبادت، و از برترین اعمال محسوب می‌شود.
امام جعفر صادق (علیه السلام) از نیاکان پاک خود نقل کند که رسول خدا (علیه السلام) فرمود:
برترین عبادت‌های مؤمن، انتظار فرج حضرت حجت از سوی خداوند سبحان است. (12)
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم):
انتظار فرج، عبادت است. (13)
ب: انتظار از دیدگاه قرآن و پیشوایان دین، امری واجب و لازم است و نباید در این باره ناامید بود؛ چنان که امیرالمؤمنین، علی (علیه السلام) در پاره‌ای از روایتی فرمود:
در انتظار فرج حضرت مهدی (علیه السلام) بمانید و از رحمت خدا مأیوس و ناامید نشوید، چون محبوب‌ترین اعمال نزد خدای متعال انتظار فرج است. (14)
امام رضا (علیه السلام):
چه زیباست شکیبایی و انتظار فرج حضرت مهدی (علیه السلام) آیا نشنیده و نخوانده‌ای این آیه‌ی شریف را که خدای متعال می‌فرماید (وَارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ) (15)، (فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ) (16)، [در انتظار باشید و من هم در کنار شما از منتظرانم و هرگز از فرج حضرت مهدی (علیه السلام) مأیوس و ناامید نباشید]، سپس صبر را پیشه‌ی خود سازید که پس از یأس و ناامیدی فرج فراخواهد رسید… . (17)
ج: انتظار هم چون نماز، پارسایی، و … از اجزا و شرایط دین و آینن اسلام به شمار می‌رود:
امام صادق (علیه السلام):
… از اجزا و شرایط آیین و دین امامان (علیهم السلام) [در] انتظار فرج [و ظهور، نشستن] همراه با صبر و بردباری است. (18)
شخصی از امام باقر (علیه السلام) پرسید چه عملی نزد خدا پذیرفته است؟ حضرت در جواب او شرایطی برای پذیرش عمل ذکر فرمود که از آن جمله، انتظار ظهور حضرت قائم است. (19)
در انتظار حضرت مهدی (علیه السلام) ماندن، کلید حل مشکلات و نجات از غم و اندوه است.
حضرت ابوالحسن امام رضا (علیه السلام):
… انتظار فرج سبب حل مشکلات و گشایش در کار است. (20)
امام سجاد (علیه السلام):
انتظار فرج، بزرگ‌ترین راه برای گشایش معضلات و مشکلات است. (21)
امام حسن عسکری (علیه السلام) به علی بن الحسین بن بابویه سفارش‌هایی نوشت و در پاره‌ای از آن این گونه نگاشت:
شیعیان ما همیشه در حزن و اندوه به سر خواهند برد تا این که فرزندم، مهدی ظهور نماید. (22)
در فضیلت انتظار: انتظار خود، برترین و زیباترین عمل‌هاست. (23)
امام رضا (علیه السلام) از نیاکانش نقل کند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
برترین اعمال ملت من انتظار فرج مهدی (علیه السلام) از سوی خدای مهربان است. (24)
از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) سؤال شد: «محبوب‌ترین اعمال نزد خدا کدام است؟» در جواب فرمود: «انتظار فرج.» (25)
هـ. سیره و روش پیشوایان دین در مورد انتظار:
از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد: «آیا حضرت قائم (علیه السلام) متولد گشته‌اند؟» فرمود: «خیر، اما اگر در عصر او می‌زیستم و او را می‌یافتم [و در عصر امامت او به سر می‌بردم] تمام عمرم را در خدمتش خواهم می‌بودم. (26)
امیرالمؤمنین، علی (علیه السلام) ضمن روایتی به نمایندگان خدا در زمین اشاره فرموده و از فراغشان آهی از قلب سوخته کشید و آرزو کرد که آنها را زیارت کند و شیفته‌ی دیدارشان بود … . (27)
چند سخن کوتاه درباره‌ی انتظار
1. انتظار به انسان امید زندگی می‌دهد و یأس و ناامیدی را از بین می‌برد.
2. انتظار در انسان انقلاب روحی ایجاد کرده و به او آمادگی می‌دهد تا در بهترین شرایط روحی، عاطفی و … قرار گیرد.
3.انتظار سبب می‌شود که انسان از تمام تعلقات و وابستگی‌ها بریده و از مادیات رهایی یابد.
4. انتظار به انسان انگیزه می‌دهد و او را مثبت‌گرا می‌کند، چون فرد منتظر همیشه در انتظار موقعیت و شرایطی بهتر به سر می‌برد.
5. انتظار انسان را از توقف خارج کرده و او را به سوی کمال حرکت و سرعت می‌دهد.
6. انتظار نشانه‌ی اعتقاد و پای بندی به ولایت امامان معصوم (علیهم السلام) است.
7. انتظار، زمان، مکان و مرزی نمی‌شناسد، چون خالق و مخلوق همه از منتظران هستند.
8. شخصی که منتظر قدوم مبارک امام زمان (علیه السلام) است، سعی دارد با آن حضرت سنخیت و همخوانی بیشتری یابد و همیشه در تلاش و کوشش است تا صفات و شرایطی درونی و بیرونی خود را به آن حضرت، نزدیک کند و بر او تطبیق دهد.
آیینه شو جمال پری طلعتان طلب *** جاروب کن خانه و پس میهمان طلب
9. انتظار باید با صبر و شکیبایی همراه باشد و انتقاد از تأخیر افتادن ظهور، صحیح نیست که خداوند حکیم در تأخیر ظهور حکمتی قرار داده است.
امام زمان (علیه السلام) به نایب اولشان، ابو عمرو عثمان بن سعید برای روز جمعه نیایشی آموخت و در ضمن آن این گونه فرمود:
فصبرنی علی ذلک حتی لا أُحب تعجیل ما اخَّرتَ و لا تأخیر ما عجلتَ و لا کشف ما سترت و لا البحث عما کتمت و لا أُنازعک فی تدبیرک و لا أقول لم و کیف و ما بال الأمر و لا یظهر و قد امتلأت الأرض من الجور و أُفوض أموری کلَّها إلیک:
الها مرا در تأخیر ظهور، شکیبا و بردبار گردان، تا آنچه را تو پیش و پس انداخته‌ای، جز آن را نخواهم، و آنچه را تو مستور کرده‌ای، پرده بر ندارم و به جست و جوی آنچه تو نهان داشته‌ای برنیایم، و در تدبیر و سیاست تو به نزاع و مخاصمه برنخیزم و نیز به چون و چرا و انتقاد در این که زمین لبریز از ظلم و ستم گشته، چرا صاحبش نمی‌آید، سر برندارم، بلکه تمام امور و کارهایم را به تو وامی‌گذارم. (28)
10. حال و هوای انتظار، اکتسابی و به دست آوردنی است.
11. از این که خدا و پیشوایان دین از منتظران هستند روشن می‌گردد، انتظار امری بسیار سترگ و بزرگ است و هم چنین معلوم می‌شود که شخص منتظر نیز شخصی با عظمت و بزرگ و بلندمرتبه است.
12. انتظار مژده و نویدی است به ایمانیان، چون آنان خدا و پیشوایان راستین را در کنار خویشتن احساس می‌کنند و هم چنین پیامی است به تمامی بشریت که سرانجام روزی فرا خواهد رسید که آنها از چنگال فساد و ظلم، بی عدالتی‌ها، ذلت‌ها، پوچی‌ها، و سردرگمی‌ها نجات یابند و انسان، جایگاه والا و ممتاز خود را در میان پدیده‌ها پیدا کند.
پی‌نوشت‌ها:
1- نجم ثاقب، باب2، ص107، لقب شماره‌ی 142؛ دارالسلام، بخش5، باب1، ص 196.
2- یونس، آیه‌ی 20: «شما در انتظار باشید، من هم با شما در انتظارم.»
3- انبیا، آیه‌ی 105: «در زبور بعد از ذکر [تورات] نوشتم بندگان شایسته‌ام وارث حکومت زمین‌اند.»
4- بحارالأنوار، ج24، ص 311، کتاب الإمامه، باب 67، جوامع تنزیل ما نزل فیهم، ح17.
5- «فان لنا دوله اذا شاء الله»؛ «در دولت و حکومت [مهدی (علیه السلام)]، هر زمان که خدا اراده کند ما حکم فرماییم.» کافی، ج2، ص 22، کتاب الکفر و الایمان، باب دعائم الاسلام، ح13.
6- نور، آیه‌ی 55: «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، وعده می‌دهد که قطعاً آنان را حکمران روی زمین خواهد کرد، همان گونه که به پیشنیان آنها خلافت روی زمین را بخشید و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده، پابرجا و ریشه دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنیت و آرامش مبدل می‌کند، آن چنان که تنها مرا می‌پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت و کسانی که پس از آن کافر شوند، آنها فاسقانند.»
7- یونس، آیه‌ی 20: « غیب [و معجزات] تنها برای خدا [و فرمان او] است! شما در انتظار باشید، من هم با شما در انتظارم! [شما در انتظار معجزات بهانه جویانه باشید، و من هم در انتظار مجازات شما!]».
8- بحارالأنوار، ج52، ص 124، تاریخ الامام الثانی عشر، باب22، فضل انتظار الفرج، ح10.
9- همان، ج24، ص 38، کتاب الإمامه، باب26، ان ولایتهم الصدق و انهم الصادقون، ح15.
10- همان، ج52، ص 122؛ تاریخ الامام الثانی عشر، باب 22، فضل انتظار الفرج، ح4.
11- همان، ج10، ص104، کتاب الاحتجاح، باب7، ما علمه (علیه السلام) من اربعمائه باب.
12- همان، ج52، ص 131، تاریخ الامام الثانی عشر، باب22، فضل انتظار الفرج، ح33.
13- همان، ج2، ص 122، تاریخ الامام الثانی عشر، باب22، فضل انتظار الفرج، ح3.
14- همان، ص 123، ح7.
15- هود، آیه‌ی 93: «شما انتظار بکشید من هم با شما در انتظارم.»
16- یونس، آیه‌ی 20: «شما در انتظار باشید من هم با شما در انتظارم.»
17- بحارالأنوار، ج52، ص 129، تاریخ الامام الثانی عشر، باب22، فضل انتظار الفرج، ح33.
18- همان، ص 122، ح1.
19- کافی، ج2، ص 23، کتاب الایمان و الکفر، باب دعائم الاسلام، ح13.
20- بحارالأنوار، ج52، ص 130، تاریخ الإمام الثانی عشر، باب 22، فضل انتظار الفرج، ح29.
21- همان، ص 122، ح4.
22- همان، ح50، ص 318، تاریخ الامام ابی محمد العسکری، باب4، مکارم اخلاقه و نوادر احواله (علیه السلام)، ح14.
23- همان، ج52، ص 130، تاریخ الامام الثانی عشر، باب22، فضل انتظار الفرج، ح29.
24- همان، ص129، ح23.
25- همان، ص 122.
26- بحارالأنوار، ج51، ص48، تاریخ الامام الثانی عشر، باب 6، ماورد عن الصادق، ح22.
27- بحارالأنوار، ج23، ص 46، کتاب الامامه، باب 1، الاضطرار الی الحجه، ذیل ح91.
28- مفاتیح الجنان، دعای غیبت امام زمان (علیه السلام).
منبع مقاله :
عربان، رسول؛ (1386)، ترسیم آفتاب، قم: نشر خُلُق، چاپ دوم
