نویسنده: شمس الله صفرلکى
در میان خانواده امام رضا(علیه السلام) و در محافل شیعه از حضرت امام‌جواد(علیه السلام) به عنوان مولودى پرخیر و برکت‌یاد مى‌شود; چنان که‌صنعانى مى‌گوید: روزى در محضر امام رضا(علیه السلام) بودم. فرزندش ابوجعفررا که خردسال بود. آوردند. امام فرمود: این مولودى است که ‌براى شیعیان ما با برکت‌تر از او زاده نشده است.
شاید چنین تصور شود که امام جواد(علیه السلام) ازامامان قبلى براى‌شیعیان با برکت‌تر بوده است. این مطلب قابل قبول نیست. بررسى موضوع و ملاحظه شواهد و قراین نشان مى‌دهد. تولد حضرت‌جواد(علیه السلام)در شرایطى صورت گرفت که خیر و رکت‌خاصى براى شیعیان به‌ارمغان آورد. عصر امام رضا(علیه السلام)مشکلات خاص خود را داشت و حضرت‌رضا(علیه السلام)در معرفى امام بعدى با مسایلى رو به رو گردید که در عصرامامان قبل سابقه نداشت. از یک سو، پس از شهادت امام‌کاظم(علیه السلام)گروهى که به «واقفیه‌» معروف شدند. بر اساس‌انگیزه‌هاى مادى، امامت امام رضا(علیه السلام)را منکر شدند و از سوى دیگر،امام رضا(علیه السلام)تا حدود چهل و هفت‌سالگى داراى فرزند پسر نشد. چون‌احادیث رسیده از پیامبر(صلی الله علیه واله)حاکى بود که امامان دوازده نفرند ونه نفر آنان از نسل امام حسین(علیه السلام)خواهند بود، فقدان فرزند براى‌امام رضا(علیه السلام)هم امامت‌خود آن حضرت و هم تداوم امامت را با پرسش‌رو به رو مى‌ساخت. واقفیان نیز این موضوع را دستاویز قرار داده،امامت امام رضا(علیه السلام) را انکار مى‌کردند. اعتراض حسین بن قیاماى‌واسطى به امام هشتم(علیه السلام)در این باره و پاسخ آن حضرت، بر درستى‌این سخن گواهى مى‌دهد. ابن قیاما که از سران واقفیه بود. درنامه‌اى امام رضا(علیه السلام)را عقیم خواند و نوشت: چگونه ممکن است امام‌باشى در صورتى که فرزند ندارى؟ امام در پاسخ فرمود: از کجامى‌دانى من داراى فرزند نخواهم شد. سوگند به خدا، بیش از چندروز نمى‌گذرد که خداوند پسرى به من عطا مى‌فرماید و این پسر، حق‌را از باطل جدا مى‌کند.
خطر دیگرى که در این مقطع حساس شیعیان را تهدید مى‌کرد، قدرت‌گرفتن مذهب «معتزله‌» بود. مکتب اعتزال به مرحله رواج و رونق‌گام نهاده بود و حکومت وقت نیز از آنان پشتیبانى مى‌کرد. معتزلیان دستورها و مطالب دینى را به عقل خود عرضه مى‌کردند. آنچه عقلشان صریحا تایید مى‌کرد، مى‌پذیرفتند و بقیه را انکارمى‌کردند. چون نیل به مقام امامت امت در سنین خردسالى با عقل‌ظاهر بین آنان قابل توجیه نبود، پرسشهاى دشوار و پیچیده‌اى مطرح‌مى‌کردند تا به پندار خود آن حضرت را در میدان رقابت علمى شکست‌دهند. البته امام جواد(علیه السلام)با پاسخهاى قاطع از این مناظره‌هاسربلند برون آمده، هرگونه تردید در مورد امامت‌خود را از بین‌برد و اصل امامت را تثبیت کرد. به همین خاطر، در زمان امام‌هادى(علیه السلام)این موضوع مشکلى ایجاد نکرد; زیرا براى همه روشن شده‌بود که در برخوردارى از این منصب الهى، خردسالى تاثیرى ندارد.

عصر تهاجم عقیدتى
امام جواد(علیه السلام)با دو خلیفه نیرنگ‌باز عباسى یعنى مامون و معتصم‌معاصر بود. به گواهى متون تاریخى مامون مکارترین و منافق‌ترین‌خلفاى عباسى است. او کسى است که براى کسب پیروزى نهایى و قطعى بر اندیشه شیعه،بسیار کوشید. هدف نهائى مامون از تشکیل مجالس مناظره با امامان شیعه،شکست آنان و در نهایت‌سقوط مذهب تشیع بود. او ى‌خواست‌براى‌همیشه ستاره تشیع خاموش گردد و بزرگترین منبع و مصدر مشکلات وخطراتى که مامون و دیگر حاکمان غاصب و ستمگر را تهدید مى‌کرد،از میان برداشته شود. مامون به حمیدبن مهران – که در خواست‌مناظره با امام رضا(علیه السلام)کرده‌بود.- گفت: نزد من هیچ چیز از کاهش‌منزلت وى محبوب تر نیست.
او همچنین به سلیمان مروزى گفت: به خاطر شناختى که از قدرت‌علمى‌ات دارم، تو را به مباحثه با او(امام رضا(ع‌» مى‌فرستم وهدفى ندارم جز این که او را فقط در یک مورد محکوم کنى.
در چنین عصرى امام جواد(علیه السلام)قاطعانه و با صلابت دربرابرانحراف‌ها، کجروى‌ها، مسامحه‌ها، توهین‌ها و دیگر حیله‌ها و مکرهاى‌خلفاى باطل ایستاد و از حقانیت دین دفاع کرد. این مقاله ‌نمونه‌هایى از قاطعیت و صلابت امام جواد(علیه السلام)در برابر دستگاه ستم وتزویر بنى‌عباس را گرد آورده است.

1- امام جواد و انتقام از قاتلان حضرت زهرا(سلام الله علیها)
همه امامان شیعه در برابر ستمى که در باره حضرت زهرا(سلام الله علیها) انجام‌شد، حساس بودند و به مناسبتهاى مختلف خشم خود را از این قضیه ‌ابراز مى‌کردند. زکریا بن آدم مى‌گوید: خدمت‌حضرت رضا(علیه السلام) نشسته‌بودم که امام جواد(علیه السلام)را پیش او آوردند. پس آن حضرت از چهار سال کمتر بود. حضرت جواد(علیه السلام) دستهایش را بر زمین نهاد، سرش را به طرف آسمان‌بلند کرد و در فکرى عمیق فرو رفت. امام رضا(علیه السلام)فرمود: جانم‌فدایت چرا در فکرى؟ امام جواد(علیه السلام) فرمود: به آنچه در باره مادرم‌زهرا(علیها السلام) انجام شد، مى‌اندیشم. به خدا سوگند، حق قاتلانش آن است که‌اگر دستم به آنها برسد، آنان را سوزانده، تکه تکه کنم وریشه‌شان را برکنم. در این هنگام، امام رضا(علیه السلام) او را در آغوش‌کشید، میان دو چشمش را بوسید و فرمود: پدر و مادرم فدایت، به‌راستى که تو لایق امامت‌شیعه هستى.

2- خطبه کوبنده
شایعه انقطاع نسل امامت از امام رضا(علیه السلام)که ساخته واقفیه بودتا آنجا پیش رفت که به حد افترا رسید و گفتند: چون رنگ چهره‌امام جواد(علیه السلام)گندمگون است، فرزند امام رضا(علیه السلام)نیست و براى این که‌ثابت‌شود او فرزند امام رضا(علیه السلام)است‌باید او را نزد قیافه‌ شناسها ببریم. بدین ترتیب ، باگستاخى، امام جواد(علیه السلام)را که در آن وقت‌حدود دو سال داشت. نزد قیافه‌ شناسها بردند. آنان به محض دیدن‌امام به سجده افتادند و خطاب به کسانى که امام را آورده بودند،گفتند: واى برشما! چگونه این کوکب درخشان و نور منیر را برامثال ما عرضه مى‌کنید؟! به خدا قسم، او از نسلى پاک و پاکیزه واز اصلاب طاهر و مطهر است. او از ذریه على‌بن ابى‌طالب(علیه السلام)و رسول‌الله(صلی الله علیه واله) است. او را ببرید و بر این کار خود استغفار کنید. دراین هنگام، امام جواد(علیه السلام) با فصاحتى بى‌نظیر فرمود: ستایش مخصوص‌کسى است که ما را از نور خودش و با دست‌خودش خلق کرد و از میان‌خلقش ما را برگزید و امین خود قرار داد. اى مردم! من محمدفرزند رضا و او فرزند کاظم و او فرزند صادق و او فرزند باقر واو فرزند زین العابدین و او فرزند حسین شهید و او فرزند على‌ابن‌ابى‌طالب: است. من پسر فاطمه(سلام الله علیها) و محمد(صلی الله علیه واله) هستم. آیا در نسب چون‌منى شک کرده، بر من و پدرم افترا مى‌بندید و مرا به قیافه‌شناسان عرضه مى‌کنید؟! به خدا قسم، من هم نسب شما و هم نسب‌قیافه شناسها را از خود شما و آنها بهتر مى‌دانم. من ظاهر وباطن همه را مى‌دانم و نیز مى‌دانم چه آینده‌اى درانتظار شما وآنها است. این علمى است که از خداوند قبل از خلقت آسمان و زمین‌به مارسیده است. وقتى این خبر به امام رضا(علیه السلام)رسید، فرمود: مانند این قضیه در زمان رسول خدا(صلی الله علیه واله) نیز تکرار شد. وقتى ماریه‌قبطیه حضرت ابراهیم را به دنیا آورد، عده‌اى به او تهمت زدند وگفتند: این پسر به رسول الله شبیه نیست. در نهایت پیامبراکرم(ص)حضرت على(علیه السلام)را مامور پى‌گیرى قضیه کرده، فتنه‌سازان رارسوا ساخت و خطاب به آنان فرمود: خدا شما دو نفر را نیامرزد. وقتى آن دو از پیامبر(صلی الله علیه واله) تقاضاى استغفار کردند، آیه 80 سوره‌توبه نازل شد:(و ان تستغفرلهم سبعین مره فلن یغفرالله لهم
آنگاه امام رضا(علیه السلام)ادامه داد: سپاس خداى را که در من و پسرم‌اسوه‌اى مانند پیامبر و پسرش قرار داد.

3- مبارزه با حدیث‌سازان
پس از آن که مامون دخترش را به امام جواد(علیه السلام) تزویج کرد، درمجلسى که مامون و بسیارى دیگر از جمله فقهاى دربارى مانندیحیى‌ابن‌اکثم حضور داشتند، یحیى به امام عرض کرد: روایت‌شده‌جبرئیل حضور پیامبر(صلی الله علیه واله)رسید و گفت: یا محمد! خدا به شما سلام‌مى‌رساند و مى‌گوید: من از ابوبکر راضى‌ام; از او بپرس آیا او هم‌از من راضى است؟ البته علامه امینى در جلد پنجم کتاب الغدیراین حدیث را دروغ و از احادیث مجعول محمد بن بابشاد دانسته‌است. امام فرمود: کسى که این خبر را نقل مى‌کند باید خبر دیگرى‌که پیامبر اسلام(صلی الله علیه واله)در حجه‌الوداع بیان کرد، از نظر دور ندارد. پیامبر فرمود: «کسانى که بر من دروغ مى‌بندند، بسیار شده‌اند وبعد از من نیز بسیار خواهند بود. هرکس به عمد بر من دروغ بندد، جایگاهش در آتش خواهد بود. پس چون حدیثى از من براى شما نقل شد، آن را به کتاب خدا وسنت من عرضه کنید. آنچه با کتاب خدا و سنت من موافق بود، بگیرید و آنچه مخالف‌کتاب خدا و سنت‌بود، رها کنید» . این روایت‌با کتاب خداسازگارى ندارد; زیرا خدا فرموده است: «ما انسان را آفریدیم و مى‌دانیم در دلش چه مى‌گذرد و ما ازرگ گردن به او نزدیکتریم‌» . آیا خشنودى و ناخشنودى ابوبکر برخدا پوشیده بود تا آن را از پیامبر(صلی الله علیه واله) بپرسد؟
یحیى گفت: روایت‌شده که ابوبکر وعمر در زمین مانند جبرئیل ومیکائیل در آسمانند. حضرت فرمود: دراین حدیث نیز باید دقت‌شود،چرا که جبرئیل و میکائیل دو فرشته مقرب خدایند، هرگز گناهى ازآنان سرنزده است و لحظه‌اى از دایره اطاعت‌خدا خارج نشده‌اند;ولى ابوبکر و عمر مشرک بوده‌اند. البته آنها پس از ظهور اسلام‌مسلمان شده‌اند، اما اکثر دوران عمرشان را در شرک و بت پرستى‌سپرى کردند. بنابراین، محال است‌خدا آن دو را به جبرئیل ومیکائیل تشبیه کند.
یحیى روایت دیگرى مطرح کرد که ابوبکر و عمر دو سرور پیران‌اهل‌بهشتند. امام فرمود: این روایت نیز از جعلیات بنى‌امیه است ودرست نیست; زیرا بهشتیان همگى جوانند و پیرى در میان آنان وجودندارد. این حدیث را بنى‌امیه در مقابل حدیثى از پیامبر(صلی الله علیه واله) درمورد امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) که فرمود: «حسن وحسین دو سرور جوانان بهشت‌شمرده مى‌شوند.» جعل کرده‌اند.
یحیى گفت: روایت‌شده که پیامبر(صلی الله علیه واله) فرمود: اگر من به پیامبرى‌مبعوث نمى‌شدم، حتما عمر مبعوث مى‌شد. امام فرمود: کتاب خدا ازاین حدیث راست‌تر است; زیرا فرموده است: «اى پیامبر! به خاطربیاور هنگامى را که از پیامبران پیمان گرفتیم. » از این آیه‌صریحا برمى‌آید که خداوند از پیامبران پیمان گرفته است. در این‌صورت، چگونه ممکن است پیمان خود را تبدیل کند. علاوه بر این،هیچ یک از پیامبران به قدر یک چشم برهم زدن به خدا شرک‌نورزیده‌اند. چگونه خدا کسى را به پیامبرى مبعوث مى‌کند که بیشترعمر خود را با شرک سپرى کرده است; و نیز پیامبر فرمود: «من درحالى پیامبر شدم که آدم بین روح و جسد قرار داشت.»

4- مبارزه با لهو و لعب
مامون هنگام تزویج دخترش، مجلسى ترتیب داد و از مطرب وآوازخوانى به نام (مخارق) دعوت کرد تا امام را بیازارد. مخارق‌به مامون گفت: اگر ابوجعفر کمترین علاقه‌اى به امور دنیوى داشته‌باشد، مقصود تو را تامین مى‌کنم. پس در برابر امام جواد(علیه السلام) نشست‌و با صداى بلند شروع به نواختن عود و آوازخوانى کرد. امام به‌او و اطرافیانش هیچ توجه نکرد. بعد از مدتى سکوت سربرداشت و به‌مخارق فرمود: از خدا بترس اى ریش دراز! در این لحظه، ناگهان‌عود و بربط از دست وى افتاد و دستش فلج‌شد. وقتى مامون سبب‌فلج‌شدن دست را از او پرسید، گفت: زمانى که ابوجعفر(علیه السلام) فریادبرکشید، چنان هراسان شدم که هرگز به حالت عادى باز نمى‌گردم.

5- قضاوت امام و شکست فقهاى دربارى
زرقان محدث مى‌گوید: روزى ابن‌ابى داوود را دیدم درحالى که به‌شدت افسرده و غمگین بود، از مجلس معتصم باز مى‌گشت. علت را جویاشدم، گفت: امروز آرزو کردم کاش بیست‌سال پیش مرده بودم. پرسیدم: چرا؟ گفت: به خاطر آنچه از ابو جعفر جواد در مجلس‌معتصم برسرم آمد. شخصى به سرقت اعتراف کرد و از معتصم خواست تابا اجراى کیفر الهى او را پاک سازد. خلیفه همه فقها راگردآورد. امام جواد را نیز دعوت کرد و از ما در مورد قطع دست‌دزد و حدود آن پرسید. من گفتم: باید از مچ دست قطع شود، به‌دلیل آیه تیمم که مى‌گوید: (فامسحوا بوجوهکم و ایدیکم.
گروهى از فقها در این نظر با من موافق و عده‌اى دیگر مخالفت‌کردند و گفتند: باید از آرنج قطع شود، به دلیل آیه وضو که‌مى‌گوید:(فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الى المرافق
آنگاه معتصم رو به محمد بن على(علیه السلام)کرد و پرسید: نظر شما دراین مساله چیست؟
امام فرمود: اینهادر اشتباهند. فقط باید انگشتان دزد قطع‌شود، به دلیل این که پیامبر(صلی الله علیه واله) فرمود: «سجده بر هفت عضو بدن‌تحقق مى‌پذیرد: صورت، دوکف دست، دوسرزانو، دوانگشت‌بزرگ پا. بنابراین، اگر دست دزد از مچ یا آرنج قطع شود، دستى براى اونمى‌ماند تا سجده کند. خداوند مى‌فرماید:(وان المساجد لله)یعنى‌اعضاى هفتگانه سجده از آن خداست و آنچه براى خداست، قطع‌نمى‌شود. مععصم نیز جواب امام را پذیرفت و دستور داد انگشتان‌دزد را قطع کردند. در این لحظه من(ابن ابى‌داوود)از شدت ناراحتى‌آرزوى مرگ کردم.

6- حکم محارب
در زمان معتصم برخى از راههاى مواصلاتى، بویژه راه خانه خدا،نا امن شده بود و عده‌اى راهزن نزدیک شهر خانقین براى کاروانهامزاحمت ایجاد مى‌کردند. خلیفه به حاکم محل دستور داد تا راهزنان‌را دستگیر و مجازات کند. حاکم آنان را دستگیر کرد و منتظر ابلاغ‌حکم از سوى خلیفه شد. معتصم با فقها مشورت و درخواست‌حکم کرد. آنان در جواب به قرآن (انما جزاء الذین یحاربون الله و رسوله ویسعون فى‌الارض فسادا ان یقتلوا او یصلبوا او تقطع ایدیهم وارجلهم من خلاف اوینفوا من‌الارض)استناد کردند و گفتند: هرکدام ازاین مجازاتها اجرا شود، حاکم اختیار دارد. امام جواد(علیه السلام) فرمود: این فتوا غلط است و در این زمینه باید بیشتر دقت کرد; زیرا این‌افراد یا فقط راه را ناامن کرده، کسى را نکشته‌اند و مال کسى رانبرده‌اند، در این صورت فقط زندانى مى‌شوند و این همان تبعیداست; ولى اگر هم راهها را نا امن کرده‌اند و هم کسى را کشته‌اند;باید به قتل برسند، و اگر علاوه بر این دو مورد، اموال را نیزغارت کرده‌اند، باید دست و پاى آنان به صورت عکس قطع گردد و سپس‌به دار آویخته شوند.

7- مرگ فتنه‌گران منافق
ابوالسمهرى و ابن ابى‌الزرقا داراى اندیشه‌هاى باطل بودند، ولى‌آن را آشکار نمى‌ساختند. آنها خود را به امام و یاران امام‌نزدیک کرده، از این موقعیت‌سوء استفاده مى‌کردند. اسحاق انبارى‌مى‌گوید: روزى امام جواد(علیه السلام)به من فرمود: ابوالسمهرى و ابن ابى‌الزرقا گمان مى‌کنند مبلغ ما هستند، شاهدباشید من از آنان بیزارم; زیرا آنان فتنه‌گرو ملعونند. اى‌اسحاق! مرا از شرآنان راحت کن. گفتم: فدایت‌شوم. آیا کشتن آنان‌جایز است؟ فرمود: آنان فتنه مى‌کنند و گناه آن را به من ودوستانم نسبت مى‌دهند. قتل آنان واجب است. اگر مى‌خواهى ازشرآنان خلاص شوى، آشکارا آنان را نکش; زیرا در این صورت بایدپیش داوران ستم پیشه شاهد بیاورى و در نهایت تو را خواهند کشت. من نمى‌خواهم به خاطر دو فاسد، مومنى از بین برود. این کار راپنهانى انجام بده. محمدبن عیسى مى‌گوید: بعد از این قضیه، دیدم‌اسحاق همیشه منتظر فرصتى است تا این دو را به سزاى اعمالشان‌برساند.

8- قاطعیت امام در طرد افراد ناصالح
یکى از خطراتى که همیشه بزرگان و رهبران یک مذهب یا کشور راتهدید مى‌کند، وجود اطرافیان ناصالح است که به خاطر اغراض‌انحرافى، مادى یا اعتقادى پیرامون بزرگان را گرفته، بین آنان ومردم فاصله ایجاد مى‌کنند و معمولا راههاى ارتباطى آنان را بامردم قطع مى‌کنند. اگر بزرگان مواظب این گونه افراد نباشند، چه‌بسا زیانهاى جبران ناپذیرى به بار خواهد آمدکه جبران آن مشکل‌است. در زمان امام جواد(علیه السلام)نیز این گونه افراد با سوء استفاده ازکمى سن امام، به خیال خود فکر مى‌کردند مى‌توانند بر امور امام‌مسلط شوند و هر طور که خواستند، عمل کنند. امام این خطر رااحساس کرد و بى‌هیچ اغماضى آنان را طرد کرد. ابوالعمر، جعفر بن‌واقد و هاشم بن ابى‌هاشم در شمار این افراد جاى داشتند. امام درباره آنان فرمود: خداوند آنان را لعنت کند; زیرا به اسم ما ازمردم اخاذى مى‌کنند و ما را وسیله دنیاى خود قرار داده‌اند.

9- نهى از اظهار نظر در امور دینى
کسانى مى‌توانند در امور دینى اظهار نظر کنند که در این کارخبره باشند. اگر سیره معصومان: را ملاحظه کنیم، احادیث‌بسیارى‌در نهى از فتواى بدون علم و اظهار نظرهاى کم‌مایه در امور دینى‌مى‌یابیم. بعد از شهادت امام رضا(ع)، وضعیت‌شیعیان مقدارى‌متزلزل گردید; به حدى که برخى از بزرگان مانند یونس بن‌عبدالرحمان نیز دچار لغزش شدند. در تاریخ آمده است: عده‌اى ازبزرگان شیعه مانند ریان بن صلت، صفوان بن یحیى، یونس بن‌عبدالرحمان و دیگران در خانه عبدالرحمان بن حجاج در بغدادگردآمدند و در سوگ امام رضا(علیه السلام) به گریه و زارى پرداختند. یونس‌به آنان گفت: از گریه دست‌بردارید. براى امر امامت چاره‌اى‌بیندیشید و ببینید تا این کودک(امام جواد(ع‌» بزرگ شود، چه کسى‌عهده‌دار امامت‌شیعه گردد و ما مسایل خود را از چه کسى بپرسیم. در این هنگام، ریان بن صلت‌برخاست و گلوى یونس را فشرد و گفت: معلوم شد تو در عقیده‌ات در مورد امامت استوار نیستى; زیرا اگرامر امامت از جانب خدا باشد، فرقى بین طفل یک روزه و پیرمردصدساله نیست. سپس حدود هشتاد نفر از بزرگان شیعه براى انجام‌مراسم حج و دیدار با امام جواد(علیه السلام)عازم مدینه شدند. آنها هنگام‌ورود به مدینه به خانه امام صادق(علیه السلام) که در آن هنگام خالى ازسکنه بود. رفتند. بعد از مدتى عموى امام جواد(علیه السلام)(عبدالله بن‌موسى)وارد شد و در صدر مجلس نشست. شخصى بلند شد و گفت: عبدالله‌پسر رسول خدااست و هرکس پرسشى دارد، از او بپرسد. او مى‌خواست‌زمینه جانشینى عبدالله بن موسى را به جاى امام رضا(علیه السلام) فراهم‌سازد. چند نفر از حاضران مسایلى را پرسیدند، ولى عبدالله‌پاسخهاى نادرست داد. شیعیان غمگین و ناراحت‌شدند و تصمیم‌گرفتند. مدینه را ترک کنند. در این هنگام، امام جواد(علیه السلام) واردشد، به پرسشهاى شیعیان پاسخهاى درست و قانع کننده داد و خطاب‌به عمویش فرمود: عمو! از خدا بترس; چرا با این که در میان امت داناتر از تووجود دارد، اظهار نظر مى‌کنى؟ در قیامت چه جوابى خواهى داشت؟

10- شخص منحرف نباید امام جماعت‌شود
نماز جماعت‌یکى از میدانهاى بزرگ نمایش قدرت و اتحادمسلمانان است که بر اقامه آن تاکید فراوان گردیده است. درنماز جماعت‌یکى از مسایل بسیار مهم، شرایط امام جماعت است. امام جماعت‌باید از نظر فکرى و عقیدتى سالم باشد. امام‌جواد(علیه السلام)در این زمینه خطاب به شیعیان فرمود: به کسى که در موردخداوند قایل به تجسیم است و اعتقاداتش درست نیست، زکات ندهید وپشت‌سرش نماز نخوانید. و نیز فرمود: پشت‌سر کسى که به دینش‌اطمینان ندارید و نیز درباره ولایت و دوستى او باما مشکوک‌هستید، نماز نخوانید. ونیز فرمود: به گروه واقفیه اقتدا نکنید.

11- تشکیلات امام(علیه السلام)در برابر خلیفه
على بن مهزیار، وکیل امام، مى‌گوید: در سال 220 از نظراقتصادى فشار زیادى به شیعیان وارد گردید و حکومت اموال بسیارى‌از آنان را به عنوان مالیات مصادره کرد. در آن سال، من نامه‌اى‌به امام نوشتم و این مشکلات را بیان کردم. امام درجواب فرمود: چون سلطان به شماستم کرده است و شیعیان تحت فشار قرار دارند،امسال من خمس را فقط در طلا و نقره‌اى که سال بر آن گذشته‌است. واجب کردم. دیگر وسایل زندگى مانند حیوانات، ظروف،سودسالیانه، باغها و کالاها خمس ندارد. این تخفیف از ناحیه من‌به شیعیان است تا فشار دستگاه حاکم آنان را مستاصل نکند.

12- افراط و تفریط، ممنوع
خطر انحراف فکرى همیشه جوامع را تهدید مى‌کند. گروهى در باره‌مسایل اعتقادى راه افراط پیش مى‌گیرند و عده‌اى راه تفریط.
پیامبر بزرگوار اسلام(ص)هنگام رحلت، میزان و ملاک عقیده صحیح‌را معرفى فرمود و کتاب و عترت را ملاک مصونیت از انحراف شمرد. متاسفانه در بین مسلمانان و شیعیان همیشه عده‌اى گرفتار افراطو دسته‌اى درگیر تفریط بودند. محمدبن سنان از کسانى است که درمحبت اهل‌بیت: زیاده روى مى‌کرد. به همین جهت‌برخى از علماى‌رجال، او را به غلو متهم مى‌کنند. او مى‌گوید: روزى خدمت امام‌جواد(علیه السلام)نشسته بودم و مسایلى ازجمله اختلافات شیعیان را مطرح‌مى‌کردم. امام فرمود: اى محمد! خداوند قبل از هرچیز نورمحمد(صلی الله علیه واله) و على(علیه السلام)و فاطمه(س)را خلق کرد; سپس اشیا و موجودات دیگررا آفریده، طاعت اهل‌بیت: را برآنان واجب کرد وامور آنها را دراختیار اهل‌بیت: قرار داد. بنابراین، فقط اهل‌بیت: حق دارند چیزى‌را حلال و چیزى را حرام کنند و حلال و حرام آنان نیز به اراده‌خداوند و با اجازه او است. اى محمد! دین همین است. کسانى که‌جلوتر بروند، انحراف و کج رفته‌اند و کسانى که عقب بمانند،پایمال و ضایع خواهند شد. تنها راه نجات، همراهى اهل‌بیت: است و تو نیز باید همین راه‌را طى کنى.
منبع:ماهنامه کوثر