«خوش خلقی» به معنای معاشرت نیکو و برخورد نیک با دیگران می‌باشد. این صفت ارزنده یکی ازبهترین عوامل پیشرفت برای فرد و جامعه است که سبب گرمی و صفا و محبت میان انسانها شده وروح شخص و کسانی که با او معاشرت دارند را آرامش می‌بخشد. خداوند در قرآن مجید، سوره مبارکه قلم آیه 4 می‌فرماید:
انک لعلی خلق عظیم (تو یا رسول الله دارای خلق بزرگی هستی.)
و به ما مسلمانان نیز در سوره مبارکه احزاب، آیه 21 دستور می دهد که : و لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه(همانا پیامبر برای شما الگویی زیباست.)
از این دو آیه نتیجه می گیریم که ما باید دارای خلق و خوی بزرگ و زیبا باشیم. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) فرمود: جبرئیل از جانب پــــروردگار عالمیان بر من نازل شد و گفت: ای محمد برتو باد به خوش خلقی که خیـر دنیا وآخرت رابه پایان برده ، سپس حضرت رسول (صلی الله علیه و اله) فرمود: الا و ان اشبهکم بی احسنکم خلقاً (1)
بدانید که شبیه ترین مردم به من کسی است که از همه خوش اخلاقتر باشد.
امام صادق (علیه السلام) فرمود:ان حسن الخلق یبلغ بصاحبه درجه الصائم القائم. ( اصول کافی )
خوش خلقی صاحب خود را به درجه کسی که روزها و شبها به عبادت مشغول است می‌رساند.
و فرمود: ان حسن الخلق یذیب الخطیئه کما تذیب الشمس الجلید.
(2) اخلاق خوب گناه را ذوب می کند همچنانکه خورشید یخ را آب می کند.
پیامبر گرامی فرمود: الخلق الحسن نصف الدین (خوش خلقی نیمی ازدین است.) (3)
و حضرت علی ( علیه السلام ) فرمود : عنوان صحیفه المؤمن حسن خلقه(سرلوحه نامه عمل مؤمن خوش خلقی اوست.) (4)

خوش خلقی به چیست؟

از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد اندازه چیست؟ حضرت فرمود: تلین جانبک و تطیب کلامک و تلقی اخاک ببشر حسن
ملایم و فروتن باشی و سخن خود را پاکیزه کنی و با برادرت با روی زیبا و گشاده ملاقات کنی. (5)
برای رسیدن به این صفت الهی باید به فضیلت این صفت پسندیده همچنـان که ذکر شد توجه کرد و سپس به ضررهای بد اخلاقی از نظر روحی تـــوجه کرد که چگونه انسان را در میان مردم مورد تنفر قرار می دهد و روح آدمی را ناآرام و متشنج کرده و آدمی را از نعمت محبت و انس با دیگران و لذت بردن از دوستان و از زندگی محروم می کند و بدتر از همه در پیشگاه الهی خوار و اعمال او نیز کم ارزش می شود.
سپس دائماً باید مراقب سخنان و رفتار خود بوده تا مبادا به تندی گرایش یابد، و یکی از بهترین راههای خوش خلقی، تبسم نمـودن همراه با اظهار محبت و سلام و احوالپرسی صمیمی کردن است. این کارها به هیچ وجه سخت و یا دارای هزینه مالی نیست ولی به شدت موجب محبت و صفا و شیرینی زندگی و رضایت خداوند می شود.
و کسی که بتواند خشم خود را کنترل کند تا حد بسیاری از نعمت خوش خلقی بهره مند خواهد شد.

نکوهش بد اخلاقی

پیامبــر گرامی اسلام (صلی الله علیه و اله) فرمود: بد اخلاقی، اعمال نیک را از بین می برد همچنانکه سرکه عسل را فاسد می کند و به آن حضرت خبر رسید زنی است که روزها و شبها را به عبادت مشغول است ولی بداخلاق است و با زبان خـود همسایگان را آزار میدهد! حضرت فرمود: در او خبری نیست او از اهل جهنم است. (6) (سـوء الخلق یفسد العمل کما یفسد الخل العسل).

سیمای خوش خلقی

خلق خوش محمدی (صلی الله علیه و آله)
1ـ روزی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) در مسجد نشسته بودند که خدمتکار یکی از انصار وارد شد و گوشه لباس حضرت را کشید! پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) به خاطر او از جای برخاست (تا اگر کاری دارد) بگوید اما اوچیزی نگفت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) نیــز چیزی نفرمود (و اعتراض ننمود) برای بار دمو و سوم نیز این کار تکرار شد، در دفعه چهارم که پیامبـــر به خاطر آن زن از جای برخاست، آن زن از حاشیه لباس حضرت رشته ای جدا کرد و برگشت!
مردم که از حرکات او آشفته شده بودند به او گفتند: خدا به تو چنین وچنان کند، سه مرتبه پیامبر را معطل کردی و چیزی نگفتی و حضرت نیز به تو چیزی نگفت تو با پیامبر چه کار داری؟
زن گفت: در خانه ما بیماری است و خانواده‌ام مرا فرستادند تا از حاشیه لباس حضرت رشته ای برای شفا برگیرم ، هر بار که خواستم اقدام کنم حضرت از جای بر می خواست و من خجالت می کشیدم در مقابل دید حضرت آن را جــدا کنم و از طرفی نیز مایل نبودم که از حضرت درخواست کنم، این بود که خــودم (در دفعه چهارم) آن را برگرفتم. (اصول کافی، تألیف ثقه الاسلام کلینی ، متوفی 329 هجری)
2ـ خواجه نصیر الدین طوسی از بـــزرگان تاریخ علم و ادب و فرزانه روزگار است. او در فلسفه و کلام و ریاضی و علـــم هیئت و سایر علوم رایج زمان سرآمد روزگار بود. روزی شخصی به اونامه ای نوشت و در ضمن نامه به وی جسارت کرده نوشته بود: ای سگ پسر سگ! ایــن عالم بزرگوار با کمال آرامش و اخلاق نیکو در پاسخ وی نوشت:
اما اینکه گفتی ای سگ پسر سگ، درست نیست، زیرا سگ چهار پاست و پارس میکند و ناخنهای بلند دارد ولی من قامت کشیده دارم، پوست بدنم پوشیده از (مو نیست) و ناخنهایم نیز پهن است نه بلند، قوه عقل و خنده دارم (که سگ ندارد) این مشخصات غیر از آنهاست (که در سگ است) و سپس سایر سخنان وی را نیز با همین منطق و اخلاق نیکو بدون اینکه سخن ناهنجاری بگوید پاسخ گفت!
3ـ یک نفر مسیحی به امام پنجم حضرت باقر (علیه السلام) جسارت کرد و گفت : تو بقر هستی! (بقر یعنی گاو) حضرت فرمود نه من باقر(شکافنده علوم) هستم، او ادامه داد که تو پسر زن آشپز هستی!
حضرت فرمود: طباخی کار اوست (و عاری نیست)
او گفت: تو پسر زن سیاه پوست بد دهن هستی! حضرت فرمود اگر راست میگویی خداوند او را ببخشد و اگر دروغ می‌گویی خداوند تو را بیامرزد.
آری این است اخلاق خوش اهل بیت (علیهم السلام) با اینکه مرد نصرانی دروغ بلکه بهتان می زد چرا که مادر حضرت باقر (علیه السلام) دختر امام مجتبی (علیه السلام) است که امام صادق (علیه السلام) فرمود او صدیقه ای بود که در خانواده امام مجتبی (علیه السلام) مانند او نیامده است ، ولی حضرت چنان بـــرخورد زیبا و نیکو با او نشان داد که نصرانی با دیدن این اخلاق نیکو مسلمان شد . (7)
4ـ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) از راهی عبور میکرد که ناگاه مرد خشنی نزد حضرت آمد و لباس حضرت را گرفت و محکم کشید یکی از همراهان حضرت میگوید : به گردن پیامبر نگاه کردم دیدم که آن لباس که غلیظ هم بود بر اثر شدت کشیدن بر روی گردن ایشان اثر گذارده است آن مرد صدا زد : ای محمد از مال خدا که نزد توست چیزی به من بده ! حضرت در حالی که تبسمی بر لب داشت به او توجه نمود و فرمود تا عطایی به او بدهند . (8)
و اینچنین بود که اخلاق پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) همانند معجزه او مردم را به اسلام دعوت میکرد و دین او بردلها حکومت نمود وجهان را تحت تأثیرقرارداد.
ماه فــرو مانـد از جمـال محمد
ســرو نباشــــد به اعتدال محمد
قدر فلک راکمال و منزلتی نیست
در نظـر قــدر با کمال محمد
وعده دیدار هرکسی بـــه قیامت
لیله اس ــ ری شب وصـال محمد
آدم و نوح وخلیل و موسی و عیسی
آمــده مجمـوع در ظلال محمد
عرصـه گیتی مجال همت او نیست
روز قیامت نگـــر مجال محمد
وآنهمه پیرایه بسته جنت فردوس
بــو که قبولش کنــد بلال محمد
همچو زمین خواهــد آسمان که بیفتد
بدهــد بـوسه بــر نعال محمد
شمس و قمر در زمین حشــر نتابند
نــور نتابـد مگــر جمال محمد
شایـــــد اگر آفتاب و ماه نتــابد
پیش دو ابروی چون هلال محمد
چشم مــرا تا به خواب دید جمالش
خواب نمی گیـرد از جمال محمد
سعدی اگــر عاشقی کنی و جوانی
عشق محمد بس است وآل محمد

پی نوشت ها :

1-بحارالانوار ، ج 68 ، ص 387.
2-بحار ، ج 68، ص 395 و 385
3-بحار ، ج 68 ، ص 385
4-بحار، ج 68، ص 393
5-بحار ، ج 68، ص 389
6-بحارالانوار ، ج 68 ، ص 395
7-فوائدالرضویه ، ص 609
8-لئالی الاخبار ، ج 2، ص 150