اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِهِ، وَ اجعَل أوسَعَ رِزقِکَ عَلَیَ إذا کَبِرتُ.[۱]
در بخش دیگری از دعای نورانی مکارم الاخلاق، بعد از درود بر خاندان رسالت، از خداوند منان درخواست شده که: پروردگارا! وسیع‌ترین رزق و روزی خود را در سالمندی به من عنایت کن.
برای تبیین این فراز چند بحث وجود دارد:
بحث اول این که مقصود از رزق چیست؟
بحث دوم این است که وسعت رزق به چه معنا است؟ و آیا مطلوب است یا نامطلوب؟
و بحث سوم این که چرا خداوند وسیع‌ترین رزق و روزی را در سالمندی بدهد؟ چرا قبل از آن و از دوره جوانی ندهد؟
مفهوم‌شناسی رزق
در فرهنگ قرآن و حدیث، مقصود از «رزق» اعم از رزق مادی و معنوی است. مثلا در زیارت امیر المؤمنین(علیه السّلام) که با عبارت «السَّلامُ عَلى أبِی الأَئِمَّه» شروع می‌شود، امام زین العابدین(علیه السّلام) می‌فرماید:
اللّهُمَّ ارزُقنی عَقلًا کامِلًا، و لُبّا راجِحاً، و قَلباً زاکِیاً.[۲]
خداوندا! مرا عقلى کامل، اندیشه‌اى برتر و دلى پاک، روزی کن.
اگر عقل انسان کامل شود، جایگاهش بهشت خواهد بود، چنانکه در روایتی از امام صادق (علیه السّلام) چنین نقل شده است:
مَن کانَ عاقِلًا خُتِمَ لَهُ بِالجَنَّهِ إِن شاءَ اللَّهُ. [۳]
کسى که خردمند باشد، به خواست خدا، عاقبت به بهشت مى‌رود.
از دیگر رزق‌های معنوی علم و دانش است که در بخشی از دعایی که از امام صادق (علیه السّلام) رسیده، آن را از خداوند متعال درخواست نموده است:
وَ ارزُقنی عِلما نافِعا.[۴]
همچنین در دعای تلاوت قرآن، آمده است:
وَ ارزُقنی أن أتلُوَهُ عَلَى النَّحوِ الَّذی یُرضیکَ عَنّی. [۵]
و روزى‌ام فرما که آن را آن سان که تو را از من خشنود مى‌سازد، تلاوت کنم.
زیارت خانه خدا نیز که مکرر در دعاهای ماه مبارک رمضان با عبارت «اللَّهُمَّ ارزُقنی حَجَ بَیتِکَ الحَرامِ»[۶] درخواست شده است، از دیگر مصادیق روزی‌های معنوی است.
هرچند بیشترین کاربرد رزق در فرهنگ احادیث در رزق معنوی است؛ ولیکن در رزق مادی نیز به کار رفته است، مانند این دعا که از امام صادق (علیه السّلام) نقل شده است:
اللَّهُمَّ ارزُقنی مِن فَضلِکَ الواسِعِ الحَلالِ الطَّیِّبِ، رِزقاً واسِعاً حَلالًا طَیِّباً.[۷]
خدایا! از فضل گسترده و حلال و پاکت، مرا روزی گسترده و حلال و پاک، عطا فرما.
بنا بر این، هر چیزی که برای انسان به لحاظ مادی یا معنوی سودمند باشد، «رزق» محسوب می‌شود که در این فراز برای سنین سالمندی درخواست شده است.
[۱] الصحیفه السجّادیّه، الدعاء ۲۰.
[۲] المصباح للکفعمی (۹۰۰ ق)، ص۹۳.
[۳] ثواب الأعمال، شیخ صدوق (۳۸۱ ق)، ص۲۹ ح۱.
[۴] الکافی، شیخ کلینی (۳۲۹ ق)، ج۲ ص۵۸۳ ح۱۸.
[۵] الکافی، شیخ کلینی (۳۲۹ ق)، ج۲ ص۵۷۷ ح۲.
[۶] الإقبال، سید بن طاووس (۶۶۴ ق) ج۱ ص۷۹.
[۷] الکافی، شیخ کلینی (۳۲۹ ق)، ج۲ ص۵۵۰ ح۱.
