بلاغت

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إنَّ مِن البیانِ سِحْرا ، و مِن العلمِ جَهلاً ، و مِن القَولِ عِیّا .
همانا برخى از بیانها سحر است، و برخى دانشها نادانى است و برخى سخنها گنگى و بى زبانى.

امام على علیه السلام :

البَلاغهُ ما سَهُلَ على المَنطِقِ و خَفَّ على الفِطْنَهِ .

بلاغت آن است که به گفتار، روان و به فهم، آسان باشد.

امام على علیه السلام :

البَلاغهُ أنْ تُجِیبَ فلا تُبْطئَ ، و تُصِیبَ فلا تُخْطئَ .
بلاغت آن است که پاسخ دهى بى کندى و درست بگویى بى خطا.

امام على علیه السلام :

مَن قامَ بِفَتْقِ القَولِ و رَتْقِهِ فقد حازَ البَلاغهَ .
هر کس سخن را باز و بسته کند به بلاغت دست یافته است.

امام على علیه السلام :

قد یُکْتَفى مِن البَلاغهِ بالإیجازِ .
گاه از بلاغت به ایجاز بسنده مى شود.

امام صادق علیه السلام :

لَیسَتِ البَلاغَهُ بحِدَّهِ اللِّسانِ و لا بِکَثْرهِ الهَذَیانِ ، و لکنَّها إصابهُ المَعنى و قَصْدُ الحُجّهِ .
بلاغت به [معناى] تندى زبان و پَرت و پلا گویى بسیار نیست بلکه بلاغت، رساندن معنا و آوردن دلیل و برهانِ درست است.

امام صادق علیه السلام ـ در پاسخ به این پرسش که بلاغت چیست؟ ـ فرمود :

مَن عَرَفَ شَیئا قَلَّ کلامُهُ فیهِ ، و إنّما سُمِّیَ البَلیغ لأنَّهُ یَبْلُغُ حاجَتَهُ بأهْوَنِ سَعْیِهِ .
کسى که مطلبى را بداند گفتارش درباره آن کوتاه مى شود. بلیغ [را بلیغ] گفته اند؛ چون با کمترین زحمت، مقصود خود را مى رساند.

امام صادق علیه السلام :

ثلاثهٌ فیهِنَّ البَلاغهُ : التّقَرُّبُ مِن معنى البُغْیهِ ، و التَّبَعُّدُ مِن حَشْوِ الکلامِ ، و الدَّلالهُ بالقلیلِ على الکثیرِ .
بلاغت در سه چیز است: نزدیک شدن به معناى مورد نظر، دورى کردن از گفتار حشو و زاید، و رساندن معناى زیاد با عبارت کوتاه.
بلیغ ترین سخن

امام على علیه السلام :

أبلَغُ البَلاغهِ ما سَهُلَ فی الصَّوابِ مَجازُهُ و حَسُنَ إیجازُهُ .
بلیغ ترین سخن آن است که مقصود را براحتى برساند و ایجاز نیکو داشته باشد.

امام على علیه السلام :

أحسَنُ الکلامِ ما زانَهُ حُسْنُ النِّظامِ ، و فَهِمَهُ الخاصُّ و العامُّ .
بهترین گفتار آن است که به حسن ترتیب و نظم آراسته باشد و عالم و عامى آن را بفهمند.

امام على علیه السلام :

أحسَنُ الکلامِ ما لا تَمُجُّهُ الآذانُ ، و لا یُتْعِبُ فَهمُهُ الأفْهامَ .
نیکوترین گفتار آن است که شنیدنش به گوشها ناخوش نیاید و ذهنها براى فهمیدن آن به رنج نیفتند.

امام على علیه السلام :

خیرُ الکلامِ ما لا یُمِلُّ و لا یَقِلّ .
بهترین سخن آن است که نه ملال آور باشد و نه کم گذارد
برتر از بلاغت

امام على علیه السلام :

أحْمَدُ مِن البَلاغهِ الصَّمتُ حینَ لا یَنبَغی الکلامُ .
پسندیده تر از بلاغت، خاموش ماندن در جایى است که سخن گفتن نشاید.
سخن پردازى و مُطَنطن گوئی

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

أبغَضُ النّاسِ إلى اللّه ِ تعالى البَلیغُ الّذی یَتَخَلّلُ بلِسانِهِ تَخَلُّلَ الباقِرَهِ بلِسانِها .
منفورترین کس نزد خداوند متعال سخن آورى است که زبانش را مانند زبان گاو، به هر طرف مى چرخاند.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إنَّ اللّه َ لَیُبغِضُ الرَّجُلَ البَلیغَ الّذی یَلعَبُ بلِسانِهِ کما تَلعَبُ الباقِرَهُ .
خداوند از مرد سخن آور زبان بازى که مانند گاو با زبان خود بازى مى کند، نفرت دارد.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

لَعَنَ اللّه ُ الّذین یُشَقِّقونَ الخُطَبَ تَشْقِیقَ الشِّعْرِ .
نفرین خدا بر کسانى که در سخنرانى ریز پردازى مى کنند، گویا که مو مى شکافند!

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

سیَکونُ قَومٌ یأکُلونَ بألْسِنَتِهِم کما تأکُلُ البَقرُ مِن الأرضِ .
بزودى مردمى خواهند آمد که همان گونه که گاو از زمین علف مى خورد، با زبانهاى خود مى خورند (هر رطب و یابسى را به هم مى بافند).

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

شِرارُ اُمَّتی : الثَّرْثارُونَ و المُتَشَدِّقونَ المُتَفَیْهِقونَ ، و خِیارُ اُمّتی أحاسِنُهُم أخْلاقا .
بدترین افراد امّت من پُر گویان و کسانى هستند که بى پروا زبان مى گشایند و زیاده گویى مى کنند، و بهترین افراد امّتم نیک خوترین آنهایند.
گوناگون

امام على علیه السلام :

آلهُ البَلاغهِ قلبٌ عَقولٌ و لِسانٌ قائلٌ .
ابزار بلاغت، دل دانا و زبان گویاست.

امام على علیه السلام :

رُبَّما خَرِسَ البَلیغُ عن حُجّتِهِ ، رُبَّما اُرْتِجَ على الفَصیحِ الجوابُ .
بسا که بلیغ در استدلال خویش گنگ مانَد و بسا که فصیح در پاسخ درمانَد.

امام على علیه السلام :

علاَمهُ العِیّ : تَکْرارُ الکلامِ عند المُناظَرهِ ، و کَثْرهُ التَّبَجُّحِ (التَّنَحنُحِ) عند المُحاوَرهِ .
تکرار کردن کلام به هنگام مناظره و کثرت خود ستایى (صاف کردن راه گلو و سینه) هنگام گفتگو، نشانه درماندگى در سخن است.

امام على علیه السلام :

إنّا لاَُمَراءُ الکلامِ ، و فینا تَنَشَّبَتْ عُروقُهُ و علَینا تَهَدَّلَتْ غُصونُهُ .
ماییم امیران سخن؛ رگ و ریشه هاى سخن در ما دویده و شاخه هاى آن بر ما آویخته است.

امام على علیه السلام :

لا تَجعَلْ ذَرَبَ لِسانِکَ على مَن أنطَقَکَ ، و لا بَلاغهَ قولِکَ على مَن سَدَّدَکَ .
تیزى زبانت را سوى کسى که به تو سخن گفتن آموخته است نشانه مرو و نه شیوایى سخنت را سوى کسى که تو را راهنمایی بخشیده است.

منبع: میزان الحکمه، جلد دوم.