نویسنده: زهره فریدونی

به منظور آشنایی بیشتر، نام علمی، عربی، فارسی و انگلیسی، شماره آیات و نام سوره های مشتمل بر گیاهانی که با صراحت در قرآن نام برده شده اند ذکر شده است. همچنین گزیده ای از مطالبی که درباره این گیاهان در برخی تفاسیر، روایات و کتب گیاه شناسی و گیاهان دارویی ذکر گردیده، آورده شده است:

نخل
نام فارسی: خرما؛ نخل
نام عربی: نخل، تمر
نام انگلیسی: Date, Palm
نام علمی:Phonix dactylifera
نام تیره: Palmaceae
اشارات قرآنی: بقره/ 266؛ انعام /99 و 141؛ رعد/4؛ نحل/11 و 67؛ اسراء/ 91؛ کهف/32؛ مریم/23 و 25؛ طه/71؛ مومنون/19؛ شعرا/148؛ یس/34؛ ق/10؛ قمر/20؛ الرحمن/11 و 68؛ حاقه/7؛ عبس/29

خرما در تفاسیر
منظور خرما می باشد (1) و همه مراحل میوه خرما از شکوفه آن تا میوه رسیده، قابل خوردن و مفید هستند. (2)

خرما در روایات
امام صادق (علیه السلام): برای زنی که تازه وضع حمل نموده است، هیچ چیز بهتر از خرما نیست زیرا خداوند در زمان تولد عیسی (علیه السلام) به مریم خرما داد. (3)
امام صادق (علیه السلام): اولین چیزی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با آن افطار می کردند خرما بود. (4)

مشخصایت گیاه خرما
درخت خرما ( نخل ) به ارتفاع ده بیست متر می رسد و دارای تنه ای است استوانه ای صاف و بدون انشعاب که آثار برگ های قدیم روی آن به صورت برجستگی باقی مانده است. برگ های آن پر شکل و در قاعده خاردار هستند و در درازای آن ها به سه تا شش متر به رنگ سبز تیزه با برگچه های سخت و خشن و مومی است. درخت خرما درختی است دو پایه یعنی درخت نر و ماده به طور جداگانه در طبیعت وجود دارند. گل ها در نخل پس از ده سالگی ظاهر می شود. (5)

خواص و کاربرد خرما
خرما از نظر طبیعت گرم و کمی خشک است و برخی نیز آن را گرم و کمی تر می دانند. (6) پزشکان سنتی معتقدند خرما زیاد کننده خون، تقویت کننده عمومی بدن، چاق کننده، مقوی و تسریع کننده زایمان است. این میوه در درمان کمردردها و مشکلات مفصلی مؤثر بوده، سینه و ریه ها را نرم می کند. از گرد سوخته هسته خرما برای درمان زخم های پوستی استفاده می شود. (7) خرما دستگاه گوارش را تقویت می کند و روده ها را مرطوب و نرم می سازد. خرما تأثیر فراوانی در تقویت بینایی و اعصاب و قوای جنسی دارد. همچنین انقباضات و جمع شدن رحم پس از به دنیا آمدن کودک را تسهیل کرده و مانع از خونریزی های فراوان هنگام زایمان شده، فشار خون مادر را در هنگام زایمان تنظیم و تثبیت می کند. (8) میوه خرما در مراحل مختلف از شکوفه تا رسیدن میوه به طور کامل در هر یک از مراحل رشد دارای خواص درمانی مختلفی هستند. به عنوان مثال پوست شکوفه خرمای نر که به آن « کفری » و در شیراز « ناروونه » می گویند بسیار برای کبد مفید است و مالیدن آن به دندان و لثه ها موجب تقویت لثه ها و جلوگیری از عفونت لثه و پیوره می شود و مغز شکوفه درخت خرما که « طلع » نام دارد، به شکل پشمک بوده و دانه هایی کوچک تر از گندم دارد. طلع مقوی معده است و از خونریزی های داخلی به خصوص خونریزی های ریوی جلوگیری می کند. در خوزستان از گلاب آن برای تقویت نیروی جنسی استفاده می شود. طلع دیر هضم است و زیاده روی در خوردن آن موجب قولنج و سنگ کلیه می شود.
میوه سبز و نارس خرما که « بلخ » نام دارد و طعم آن گس است، مقدار زیادی ویتامین cوe و تانن دارد و در درمان و رفع خون ریزی های لثه و معده، تهوع و اسهال، عرق زیاد و بوی بد آن به کار می رود و یکی از ترکیبات مواد خوشبو کننده است. بلخ رابطه خوبی با ریه و سینه نداشته و ایجاد خلط می کند.
« خارک » مرحله دیگری از میوه خرماست که جویدن آن موجب استحکام لثه ها می شود و ضد اسهال است. خارک نیز دیرهضم و نفاخ است.
خرمای رسیده حاوی کورتُن طبیعی است که هیچ یک از مضرات کورتن شیمیایی را ندارد. لذا موجب تسکین التهابات شده و از ریزش مو جلوگیری می کند و برای بیماری های عفونی بسیار مفید است. خرما به دلیل داشتن منیزیم، یک ماده سرطان زا به شمار می رود. زیاده روی در مصرف خرما موجب گرفتگی کبد و طحال شده، فشار خون را بالا می برد و ممکن است در دهان تولید جوش و یا دندان درد نماید. برای کم کردن عوارض مصرف خرما بهتر است آن را با ماست یا ترخون استفاده کرد. (9)

عنب
نام فارسی: انگور؛
نام عربی: عنب
نام انگلیسی: Grap
نام علمی: Vitis Vinifera
نام تیره: Vitaceae
اشارات قرآنی: بقره/266؛ انعام/100؛ رعد/4؛ نحل/11 و 67؛ اسراء/91؛ کهف/32؛ مؤمنون/19؛ یس/34؛ نبأ/32؛ عبس/28

انگور در تفاسیر
منظور انگور معروف است (10) و به خاطر منافع فراوانش به طور خاص نام برده شده است. (11) زیرا انگور هم غذاست و هم دارو. (12)

انگور در روایات
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام): انگور، نان خورش، میوه، غذا و شیرینی است . (13)
امام صادق (علیه السلام): خداوند به نوح (علیه السلام) که از غم شکایت داشت فرمود انگور بخورد، زیرا انگور غم را می زداید. (14)

مشخصات گیاه انگور
انگور درختچه ای بالارونده از خانواده مو است که به کمک پیچک های خود از درختان مجاور یا داربست بالا می رود. ساقه این گیاه گره دار است و برگ های آن متناوب و دارای دمبرگی بلند، شامل پنج لوب دندانه دار است و به رنگ سبز تیره می باشد. گل های این گیاه کوچک و مجتمع و به صورت خوشه مرکب و میوه آن گوشتی است. (15)

خواص و کاربرد انگور
طبیعت انگور از نظر طب سنتی گرم و تر است. انگور اعتدال دهنده اخلاط و بسیار مقوی و مغذی است. خون را تصفیه کرده و مواد سمی آن را دفع می کند. (16) انگور کاربرد زیادی در حفظ سلامت انسان و درمان بیماری ها دارد. تسریع هضم غذا، معالجه بواسیر و مشکلات گوارشی، تقویت اعصاب و عضلات و پایین آوردن فشار خون بالا از تأثیرات مثبت انگور بر بدن است. (17) مقدار ویتامین موجود در انگور بیش از سایر میوه هاست و قند آن به طور مستقیم و آسان وارد خون می شود و در ماهیچه ها و کبد ذخیره می گردد. انگور در درمان رماتیسم و نقرس بسیار مؤثر است و از ترش کردن، سوء هاضمه و خونریزی معده جلوگیری می کند. انگور هم چاق کننده و هم لاغر کننده است. افراد چاق بایستی انگور را به عنوان صبحانه خورده تا نهار چیزی نخورند و افراد لاغر باید انگور را همرا با نان یا غذاهای دیگر بخورند تا نتیجه دلخواه خود را بیابند. آب انگور برای کم خونی، اوره بالا، چربی خون بالا و امراض قلبی سودمند است. آب انگور از نظر غذایی شباهت زیادی به شیر مادر دارد و در صورتی که شیر خشک کودکان را با آب انگور به کودک بدهند از عوارض شیرخشک بر روی کبد جلوگیری می کند. پوست میوه انگور کمی دیر هضم است و بهتر است کسانی که معده ضعیفی دارند پوست آن را نخورند. مالیدن آب انگور به صورت موجب روشن شدن و لطافت و نرمی آن می گردد. انگور حاوی مقدار زیادی پتاس، آهن، منیزیم، فسفر و ید و ویتامین های Aو BوC وD می باشد. (18) عصاره یا روغن دانه انگور می تواند به عنوان « روغن تندرستی » مورد استفاده قرار گیرد. این روغن حاوی اسیدهای چرب ضروری و ویتامین است و در جلوگیری از سرطان و پوسیدگی دندان ها مفید است. ویژگی دیگر این روغن خاصیت پاک کنندگی پوست به خصوص پوست دست ها می باشد. مطالعات جدید حاکی از آن است که تانن های دانه انگور با پروتئین های لایه های مخاطی تداخل نموده و آن ها را به ساخت سلول های جدید تحریک می کنند، به همین دلیل به عنوان محافظی برای کبد محسوب می شد. دانه نارس انگور ( غوره ) و دانه های خشک شده آن ( کشمش ) نیز خواص فراوانی دارند. با اینکه تحقیقات زیادی درباره انواع کشمش و مویز انجام نشده است ولی به علت اینکه اکثر مواد موجود در انگور تازه در کشمش و مویز هم وجود دارند، خوص انگور با کشمش و مویز تا حد زیادی شبیه به هم است. (19) حتی برخی معتقدند کشمش از نظر طبی مفیدتر از انگور است و برای تب، سرفه، یرقان و ورم کبد و طحال مفید است. میوه نارس انگور که غوره نامیده می شود دارای طعمی ترش است و قابض بوده، برای رفع ورم مخاط دهان و نرمی لثه ها استفاده می شود. آب غوره برای جلوگیری از چاقی مفرط و مقابله با اسکوربوت ( بیماری های کمبود ویتامین C ) مفید است و در درمان رماتیسم حاد کاربرد مؤثری دارد. (20)

زیتون
نام فارسی: زیتون
نام عربی: زیتون
نام انگلیسی: Olive
نام علمی: Olea europaea
نام تیره: Oleaeceae
اشارات قرآنی: انعام /99 و 141؛ نحل/11؛ مؤمنون/20؛ نور/35؛ عبس/29؛ تین/1.

زیتون در تفاسیر
منظور زیتون میوه معروف است (21) که از آن روغن می گیرند. (22)

زیتون در روایات
امام رضا (علیه السلام) فرمودند: کان ممَّا أوصیَ به آدَمُ (علیه السلام) إلی هِبَه اللهِ ابنِهِ أَن کُلِ الزَّیتونَ فَأنَّهُ مِن شَجرهُ مُبارکه. (23)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم): روغن زیتون را بخورید و آن را به تن خود بمالید زیرا از درخت مبارکی است. (24)

مشخصات گیاه زیتون
درختچه ای است با برگ های سبز دائمی به حالت وحشی، ارتفاعی حدود پنج متر دارد ولی اگر در شرایط مناسب پرورش یابد، ارتفاع آن به دوازده تا پانزده متر می رسد. تنه آن در انواع مسن، ظاهری ناصاف و به هم پیچیده و شکاف های نامنظم دارد ولی در پایه های جوان، تنه پوشیده از پوستی صاف و به رنگ خاکستری مایل به سبز است، برگ های آن متقابل، بیضوی دراز، نوک تیز، چرمی و به رنگ سبز روشن هستند و سطح تحتانی برگ ها روشن تر از سطح فوقانی آن هاست. میوه آن شفت، بیضوی شکل، گوشتی و به رنگ سبز تیره است. درخت زیتون عمری طولانی دارد و می تواند تا هزار سال زندگی کند. (25)

خواص و کاربرد زیتون
چوب این درخت قابل تراش و جلاپذیر است و از آن در ساخت اشیای چوبی مانند عصا استفاده می شود. میوه زیتون مقوی معده است، اشتها را زیاد می کند و شکم را بند می آورد. (26) زیتون هم غذاست و هم دارو، زیرا میوه آن بیست تا چهل درصد روغن دارد و محتوی ویتامین c، پروتئین، کاروتن و املاح معدنی است. میوه زیتون برای درمان بیماری های کبدی مفید است و جویدن برگ آن برای التهابات لثه و حلق بسیار مفید است و زخم ها و تورم ها را درمان می کند. (27) در پزشکی سنتی از میوه زیتون به عنوان مسهل، رفع کننده درد اعضا و رفع قولنج و دل پیچه و بیرون راندن سنگ کلیه و مثانه و نیز برای سرفه های خشک استفاده می شود. (28) جوشانده برگ زیتون از خونریزی سینه جلوگیری می کند و پایین آورنده فشار خون و قند است. برگ زیتون خاصیت تب بر دارد و جویدن آن ها در دهان سبب استحکام لثه ها می شود. در گذشته خاکستر جوانه های درخت زیتون را برای تسکین دردهای شدید به کار می بردند. این ماده ورم و التهاب چشم را کم می کند و درد آن را تسکین می دهد و موجب خشک شدن زخم های بدن و ترمیم سریع تر آن ها می شود. (29) روغن زیتون اثر نرم کننده و ملین دارد و از آن در دفع سنگ های صفراوی و برطرف نمودن یبوست های مزمن استفاده می شود. این روغن در رفع قولنج های ناشی از نفریت و مسمومیت سرب بسیار مفید است. روغن زیتون سرفه های خشک را برطرف کرده و در استعمالات خارجی، در تحریکات پوستی آثر آرام کننده داشته و از آن در رفع آفتاب زدگی پوست و گزش مار و حشرات استفاده می شود. ماساژ دادن روغن زیتون روی لثه ها موجب استحکام آن ها شده و مالش آن روی بدن کودکان مبتلا به نرمی استخوان ( راشیتیسم ) و کم خونی، اثرات قابل ملاحظه ای دارد. (30) این روغن برای بیماری های قند، رماتیسم و التهاب مفاصل مفید است و استعمال آن بر روی پوست موجب تلطیف آن شده، چین و چروک های سطحی آن را برطرف می سازد. روغن زیتون عامل مهمی در تقویت معده و روده است و کلسترول خون را پایین می آورد. تأثیر استعمال آن روی پوست سر به منظور تقویت و جلوگیری از ریزش مو نیز به اثبات رسیده و در صنعت تولید مواد بهداشتی و آرایشی نظیر کرم ها و روغن های زیبایی کاربرد فراوانی دارد. (31) زیتون نماد صلح و آرامش است و کبوتری با یک شاخه زیتون در منقار، رمز جهانی صلح و وحدت است. این نشانه از داستان حضرت نوح (علیه السلام) که در سفر پیدایش آمده است گرفته شده. در سفر پیدایش آمده است حضرت نوع کبوتری را در آسمان رها کرد تا ببیند کبوتر می تواند زمین خشک را بیابد. وقتی پس از طوفان و آرام شدن آن برگشت برگ زیتونی در منقار داشت که نشانه پدیدار شدن خشکی و آرامش بود. (32)

رمان
نام فارسی: انار
نام عربی: رمان
نام انگلیسی:Pomegranate
نام علمی: Punica granatum
نام تیره: punicaceae
اشارات قرآنی: انعام/99 و 141؛ الرحمن /68

انار در تفاسیر
منظور از رمان درخت انار است. (33) و انار و خرما از بهترین میوه ها هستند. برخی نحویون به خاطر عطف رمان و نخل به خرما گفته اند انار وخرما از میوه ها نیستند ولی صحیح نیست زیرا این روش عرب است که گاه یک مورد را آورده و بعد اجزای آن مورد را بر آن عطف کرده است و این آیه مانند آیه 98 سوره بقره است. (34)

انار در روایات
امام صادق (علیه السلام): انار را با پیه های آن ( پرده های سفید رنگ لابه لای دانه های انار ) بخورید زیرا معده را دباغی کرده و ذهن را تقویت می کند. (35)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: « همه انار را بخورید زیرا در هر اناری دانه ای از بهشت است ». (36)
امام صادق (علیه السلام): « میوه ها صد و بیست رنگ ( نوع ) دارند و سرور همه آن ها انار است ». (37)

مشخصات گیاه انار
درختی است زیبا با ساقه ای ناهموار، چوبی محکم و پوشیده از پوست مایل به سبز. شاخه های آن نامنظم بوده و رنگ قرمز مخصوصی دارند و اغلب در انتها به نوک تیز خار مانندی ختم می شوند. برگ های این درخت متقابل و ساده، گل های آن درشت با گلبرگ هایی به رنگ قرمز مایل به ارغوانی است. میوه این درخت کروی است و دارای پوستی ضخیم و قرمز رنگ یا نازک و ناهموار است. دانه های انار هر یک در بخش آبدار قرمز رنگی محصور هستند. گل های انار به خاطر اینکه بدون بو و نوش هستند، اصلاً مورد استفاده زنبور عسل قرار نمی گیرند. (38)

خواص و کاربرد انار
طبیعت انار سرد و تر است و از تمامی گل، برگ، پوست ساقه ای سبز و جوان، پوست ریشه، پوست میوه و دانه و سرانجام عصاره و آب انار استفاده درمانی می شود. (39)
انار به خاطر داشتن پتاسیم و منیزیم خون را تصفیه می کند و این عمل را با افزایش سلول های کبدی انجام می دهد. انار در احتقان کبد مؤثر است و اوره، کلسترول و سموم بدن را دفع کرده و در تعادل مایعات بدن به خصوص خون نقش مهمی دارد. این میوه ضد سرماخوردگی است و به عنوان میوه ای مفرح استفاده می شود. خوردن انار قبل از غذا اشتهاآور است.(40) مواد غذایی در انار زیاد نیست ولی این میوه سرشار از ویتامین، آهن و فلزات دیگر است. آب انار سنگین تر و دیر هضم تر از دانه های انار با هسته است، زیرا مغز دانه های انار ملین می باشد و به هضم آن کمک می کند. چون انار کبد را پاک سازی می کند، روی رنگ پوست اثر گذاشته، آن را باز و شفاف می کند. بهترین زمان برای خوردن انار صبح ناشتاست. انار و به خصوص دانه های انار جنگلی که به « ناردان » معروف هستند بهترین دارو برای اسهال محسوب می شوند و جوشانده آن ها برای محکم کردن لثه ها مفید است. (41)
گرد دانه انار برای رفع ترشحات مهبلی مفید است و از برگ آن برای رفع کم اشتهایی، تهوع، ضعف عمومی، کم خونی، میگرن و اسهال های مزمن استفاده می شود. این برگ بهترین دارو برای رفع ضعف های دوران نقاهت است ولی از خواص منفی آن این است که ایجاد یبوست می کند. آب انار مدر بوده و برای بیماری های مجاری ادرار مفید است. آب انار اثر قابض و رفع اسهال دارد. (42) مضمضه و نگه داشتن آب انار ترش در دهان موجب از بین رفتن برفک و جوش های دهان شده، لثه ها را محکم می کند. میوه های ترش انار برای کسانی که سرد مزاج هستند و یا افراد مبتلا به زخم معده خوب نیست. در گذشته از پوست انار در رنگرزی و چرم سازی استفاده می شد. (43)

تین
نام فارسی: انجیر
نام عربی: تین
نام انگلیسی: Fig
نام علمی: Ficus carica
نام تیره: Moraceae
اشارات قرآنی: تین/1

انجیر در تفاسیر
تین همان انجیر، میوه معروف است. (44) همان انجیری است که خورده می شود(45) و مواد دفعی آن بسیار کم است، زیرا همه آن جذب بدن می شود. (46)

انجیر در روایات
امام صادق (علیه السلام): انجیر بوی بد دهان را از بین می برد و عضلات و موها را تقویت کرده، درد را تسکین می دهد و با انجیر نیازی به دارو نیست. انجیر شبیه ترین گیاه به گیاهان بهشتی است. (47)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم): انجیر بخورید زیرا بواسیر و نقرس را درمان می کند. (48)

مشخصات گیاه انجیر
درختی است کوچک که بلندی آن پنج شش متر و گاه کمی بیشتر است. برگ های بزرگ، پهن و پنجه ای و دارای بریدگی دارد. این برگ ها خشن و به رنگ سبز خاکستری اند. از نظر گیاه شناسی میوه انجیر یک میوه معمول و متعارف نیست و در واقع کیسه یا محفظه ای است که گل های نر و ماده درون آن قرار دارند و موقع رسیدن میوه، زمانی است که دنباله گل های ماده و کاسه آن و قسمت تحتانی گل های ماده، گوشتی و ضخیم می شود. این درخت در مقابل سرمای شدید مقاومت نمی کند. (49)

خواص و کاربرد انجیر
انجیر نه تنها میوه ای خوشمزه و لذیذ است بلکه غذایی نرم و لطیف و دارویی مفید و بی ضرر است. انجیر دارای مقدار زیادی ویتامین های A,B,C و مواد معدنی مانند آهن، برم، منگنز و گوگرد و مقداری آرسنیک می باشد. انجیر میوه ای سهل الهضم است و اگر قبل از غذا خورده شود مجاری دستگاه گوارش را باز کرده، اشتها را تحریک و محیط را برای هضم و دفع غذا آماده می سازد. خوردن انجیر حرارت و تشنگی را تسکین داده و ترشح عرق را زیاد می کند که از این طریق سموم را از بدن دفع می نماید. وجود گوگرد در انجیر موجب زیاد شدن موها و جلوگیری از ریزش آن می شود. (50) انجیر از جمله خوراکی هایی است که حاصل سوخت و ساز آن درون اسید اوریک نیست؛ یعنی در عین حال که برای بدن به خصوص روده ها و دستگاه گوارش مقوی است، برای افراد مبتلا به اسید اوریک بالا، مثل نقرسی ها نیز مفید می باشد. انجیر مقوی کبد است و یکی از داروهای اصلی سینه و دستگاه تنفسی است. کلسیم وفسفر موجود در انجیر موجب می شود که این میوه برای رشد استخوانی کودکان مفید باشد. (51) انجیر سنگ کلیه و صفرا را برطرف نموده و برای بهبود نقرس و بواسیر بسیار مؤثر است. خوردن میوه این گیاه به دلیل نداشتن الیاف گیاهی به بیمارانی که دوران نقاهت را می گذرانند توصیه می شود. (52) برگ پخته انجیر ملین بسیار خوبی است و شیرابه این گیاه، دارویی مفیدبرای زگیل و میخچه است. (53)

ریحان
نام فارسی: ریحان
نام عربی: ریحان، صعتر هندی
نام انگلیسی: Basil, Sweet basil
نام علمی:Ocimum basilicum
نام تیره: Labiatae
اشارات قرآنی: الرحمن /12؛ واقعه/89.

ریحان در تفاسیر
ریحان گیاهان خوشبو را می گویند(54) و منظور همان ریحان معروف است.(55) برخی گفته اند ریحان به معنی رزاق است(56) و گفته شده دانه های خوراکی را ریحان می گویند. (57)

ریحان در روایات
امام صادق (علیه السلام): هر گاه ریحانی به شما داده شد آن را ببویید و بر چشم خود بگذارید زیرا از بهشت است. (58)

مشخصات گیاه ریحان
ریحان گیاهی است یک ساله، علفی و به ارتفاع حدود نیم متر و ساقه های این گیاه از قاعده منشعب می شوند. برگ های بیضی شکل، و نوک تیز و بدون دانه اند که به طور متقابل، بر روی ساقه قرار گرفته اند. گل های این گیاه کوچک و به رنگ های سفید مایل به بنفش است. برگ و گل ریحان معطر هستند ولی برای تهیه اسانس، همه اندام هوایی گیاه استفاده می شود. در سبزی خوراکی، از برگ این گیاه استفاده می شود.(59)

خواص و کاربرد ریحان
ریحان از نظر طبیعت، گرم و خشک است و گرفتگی های دماغی را باز کرده، تحلیل دهنده ورم های اعضای بدن است. (60) علاوه بر مصرف خام، از برگ ریحان برای معطر کردن غذاها استفاده می شود. ریحان اثر ضد تشنج و نیرودهنده داشته و مقوی و مدر است. مصرف آن برای رفع سردردهای عصبی، تقویت دستگاه گوارش، از بین بردن نفخ، سرگیجه، دل پیچه، سرفه و آنژین توصیه شده است. ریحان ترشح شیر را افزایش می دهد و جوشانده غلیظ آن در رفع آفت دهان به صورت دهان شویه بسیار مؤثر است.(61) ریحان به دلیل داشتن سبزینه و اسانس مخصوص آن، بوی سیر و پیاز را از دهان می برد و بوئیدن آن برای رفع سردرد مفید است. بوی ریحان مگس و پشه را نیز فراری می دهد. (62) از ریحان در صنعت عطرسازی استفاده می شود و روغن ریحان نیز برای درمان روماتیسم و ورم اعضا مفید بوده و از آن در ساخت داروهای تسکین دهنده دردهای عصبی استفاده می شود. (63)

بصل
نام فارسی: پیاز
نام عربی: بصل
نام انگلیسی:Onion
نام علمی:Allium cepa
نام تیره:Liliaceae
اشارات قرآنی: بقره/61

پیاز در تفاسیر
منظور بصل ( پیاز ) معروف است. (64)

پیاز در روایات
امام صادق (علیه السلام): پیاز دهان را خوشبو کرده، قدرت جنسی را زیاد می کند و پوست را جلا می دهد. (65)

مشخصات گیاه پیاز
پیاز گیاهی است چند ساله به ارتفاع تا یک متر. دارای ساقه ای پیازی و لایه لایه است که به رنگ های مختلف سفید، زرد کم رنگ و صورتی مایل به ارغوانی وجود دارد. برگ های آن استوانه ای، تو خالی نوک تیز و به رنگ سبز کدر است. قسمت خوراکی این گیاه عمدتاً پیاز آن است که در جهان مصرف بالایی دارد. البته قسمت هوایی پیاز نیز خوردنی است. (66)

خواص و کاربرد پیاز
پیاز مجاری تنفس را ضدعفونی کرده، از آن نوشیدنی هایی برای درمان گریپ می سازد. این ماده کمی دیر هضم است ولی خاصیت میکروب کشی داشته و برای دستگاه گوارش مفید است. به کسانی که مشکل گوارشی دارند توصیه می شود از پیاز پخته استفاده کنند پیاز، خون را تصفیه کرده، گلوکونین موجود در آن، قند خون را پایین می آورد به طوری که طول مدت اثر آن از انسولین بیشتر است. (67) پیاز کلسترول، تری گلیسیرین و فشار خون را کاهش می دهد و با کاستن چسبندگی پلاکت ها و افزایش فیبرینولایزین(68) موجب کاهش امراض قلبی و عروقی می شود. تحقیقات دانشمندان فرانسوی نشان می دهد مواد ضد اکسیدان و ترکیبات گوگردی موجود در پیاز موجب شده اند تا این گیاه خاصیت ضد سرطان در قسمت کولون ( روده بزرگ )، مقعد و سینه ( در خانم ها ) داشته باشد. دانشمندان معتقدند با یک رژیم غذایی غنی از پیاز، می توان با بسیاری از بیماری های شایع قرن بیست و یکم مبارزه کرد. (69) پیاز دارای ویتامین های ،C ، Bاملاح و ترکیبات گوگردی، کلسیم، پتاسیم، ید و سیلیس است. به خاطر داشتن مقدار قابل توجه فسفر، خوردن آن به افرادی که کارهای فکری انجام می دهند پیشنهاد می شود. یکی از عجایب در مورد پیاز نیروی هواشناسی آن است، به طوری که قبل از رسیدن فصل زمستان می تواند شدت سرمای آن را پیش بینی کند. به این منظور در فصل پاییز پیاز از زیر خاک درآورده می شود. اگر پوست ها و پرده های آن ضخیم و چرمی و محکم بود نشان دهنده زمستانی سخت و سرمای فراوان و اگر پوسته ها نازک و کم دوام باشند علامت زمستانی با سرمای نه چندان سخت و سرد خواهد بود. (70)

ادامه دارد…

پی‌نوشت‌ها:

1-محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج20، ص 221؛ محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج20، ص 209.
2- ابن کثیر دمشقی، تفسیرالقرآن العظیم، ج8، ص 324.
3- حر عاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج21، ص 404.
4- همان، ج25، ص 143؛ کلینی، الکافی، ج4، ص 153.
5- حسین میرحیدر، معارف گیاهی، ج2، ص 118.
6- همان، ص 120.
7- هادی صمصام شریعت، گیاهان دارویی از دید قرآن و ادیان مختلف، ص 29.
8- محمد ابراهیم علی الله، معجم بأسماء و الفاظ النباتات فی القرآن الکریم، ص 61.
9- غیاث الدین جزایری، زبان خوراکیها، ج1، ص 154- 156.
10-محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج20، ص 209.
11- فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج10، ص 668.
12- احمد بن مصطفی مراغی، المراغی، ج30، ص 47.
13- محدث نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج16، ص 392.
14- کلینی، الکافی، ج6، ص 351؛ حر عاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج25، ص 151.
15-هادی صمصام شریعت، گیاهان دارویی از دید قرآن و ادیان مختلف، ص 23-24.
16- حسین میرحیدر، معارف گیاهی، ج2، ص 52.
17- محمد ابراهیم علی الله، معجم باسماء و الفاظ النباتات فی القرآن الکریم، ص 62.
18- غیاث الدین جزایری، زبان خوراکیها، ج1، ص 61-62.
19- محمد حسین صالحی سورمقی، گیاهان دارویی و گیاه درمانی، ج1، ص 78.
20- حسین میرحیدر، معارف گیاهی، ج2، ص 53.
21- محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج20، ص 319.
22- فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج10، ص 775؛ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج21، ص 110.
23- کلینی؛ الکافی، ج6، ص 331؛ حر عاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج25، ص 96.
24- همان؛ محمد باقر مجلسی، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (علیهم السلام)، ج63، ص 182.
25- علی زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ص 321-319.
26- غیاث الدین جزایری، زبان خوراکیها، ج2، ص 168.
27- محمد ابراهیم علی الله، معجم باسماء و الفاظ النباتات فی القرآن کریم، ص 73.
28- هادی صمصام شریعت، گیاهان دارویی از دید قرآن و ادیان مختلف، ص 37.
29- رضا پاک نژاد، اولین دانشگاه آخرین پیامبر، ج9، ص 138-136.
30-علی زرگری، گیاهان دارویی، ج3، ص 325- 326.
31- محمد ابراهیم علی الله، معجم باسماء و الفاظ النباتات فی القرآن کریم، ص 73.
32- کتاب مقدس، سفر پیدایش، 12:8- 2.
33- محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج19، ص 111.
34- فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص 319؛ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج18، ص 185.
35- کلینی، الکافی، ج6، ص 354؛ حر عاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشیعه، ج25، ص 27.
36 – محمد باقر مجلسی، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (علیهم السلام)، ج63، ص 159؛ حر عاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج24، ص 415.
37- کلینی، الکافی، ج6، ص 352؛ حر عاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشیعه، ج25، ص 152.
38- علی زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ص 344.
39-حسین میرحیدر، معارف گیاهی، ج2، ص 30؛ علی زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ص 345؛ غیاث الدین جزایری، زبان خوراکیها، ج1، ص 84.
40- رضا پاک نژاد، اولین دانشگاه آخرین پیامبر، ج9، ص 56؛ هادی صمصام شریعت، گیاهان دارویی از دید قرآن و ادیان مختلف، ص 9.
41- غیاث الدین جزایری، زبان خوراکیها، ج1، ص 85.
42- علی زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ص 349.
43- غیاث الدین جزایری، زبان خوراکیها، ج1، ص 85.
44- محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج20، ص 319.
45- فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج10، ص 775؛ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج21، ص 110.
46- فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج10، ص 775.
47- کلینی، الکافی، ج6، ص 358.
48- محدث نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج16، ص 404.
49- حسین میرحیدر، معارف گیاهی، ج2، ص 42.
50- غیاث الدین جزایری، زبان خوراکیها، ج1، ص 94-95.
51- رضا پاک نژاد، اولین دانشگاه آخرین پیامبر، ج9، ص 114- 115.
52- محمد اقتدار حسین فاروقی، گیاهان در قرآن، ص 50.
53- هادی صمصام شریعت، گیاهان دارویی از دید قرآن و ادیان مختلف، ص 19.
54- محمود آلوسی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج14، ص 103؛ محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج17، ص 98.
55- محمود آلوسی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج14، ص 103.
56- فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص 301؛ محمود آلوسی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج14، ص 103.
57- فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج8، ص 716.
58- الکافی کلینی، ج6، ص 525.
59- محمد حسین صالحی سورمقی، گیاهان دارویی و گیاه درمانی، ج1، ص 194.
60- حسین میرحیدر، معارف گیاهی، ج1، ص 85.
61-علی زرگری، گیاهان دارویی، ج4، ص 49.
62- غیاث الدین جزایری، زبان خوراکیها، ج1، 81.
63- محمد ابراهیم علی الله، معجم بأسماء و الفاظ النباتات فی القرآن الکریم، ص 190.
64- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، ج1، ص 179.
65- حر عاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج6، ص 374.
66- محمد حسین صالحی سورمقی، گیاهان دارویی و گیاه درمانی، ج1، ص 129.
67- رضا پاک نژاد، اولین دانشگاه آخرین پیامبر، ج9، ص 184- 190.
68-Fibrinolysin
69- محمد حسین صالحی سورمقی، گیاهان دارویی و گیاه درمانی، ج1، ص 130.
70- غیاث الدین جزایری، زبان خوراکیها، ج2، ص 92.
منبع مقاله :
فریدونی، زهره (1390)، نقش گیاهان در زندگی انسان از دیدگاه قرآن، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ اول