معنای چهارم غریب
یکی از رایج ترین معانی غربت، دور افتادن از اهل (نزدیکان درجه ی اوّل) و دیار و سرزمین خویش است. صاحب کتاب شریف «مکیال المکارم» در بیان معنای غربت می فرمایند:
« ألبعد عن الأهل و الوطن و الدیار. » (1)

عزلت امام عصر علیه السّلام
از آن جایی که حضرت بقیه الله علیه السّلام به امر الهی از اهل و دیار خود کناره گیری کرده اند، «غریب» هستند و جای خالی ایشان در میان دوستان و نزدیکانشان مشهود است. به این کناره گیری از مردم اطلاق «عزلت» هم می شود؛ همان طور که امام صادق علیه السّلام فرموده اند:
قطعاً صاحب این امر غیبتی دارد و قطعاً در غیبتش عزلت (از مردم) خواهد داشت و مدینه (برای ایشان) محلّ سکونت خوبی است و سی نفر هستند که حضرت از آنها وحشتی ندارد. (2)
البتّه غیبت حضرت بدین معنا نیست که ایشان هیچ گاه بین مردم حاضر نمی شوند، بلکه این حضور به نحوی است که با عزلت آن حضرت منافاتی ندارد. در حدیث آمده است که:
(امام زمان علیه السّلام) در بین مردم رفت و آمد می کنند و در بازارهای ایشان راه می روند و روی فرش های آنها قدم می گذارند، ولی مردم ایشان را نمی شناسند. (3)
پس هر چند امام علیه السّلام گاهی میان مردم حضور می یابند، امّا محلّ سکونت خود را دور از آنها انتخاب می کنند. بنابراین، ایشان در میان مردم، منزل ثابت و اقامتگاه دائمی ندارند و از این جهت، دور از اهل و دیار خویش و لذا «غریب» هستند.
اگر یکی از اعضای خانواده به هر علّتی از دیگر اعضا جدا افتاده باشد، جای خالی او در خانواده محسوس است؛ حتّی اگر گاهی تماسی بگیرد یا به خانواده سر بزند. همین که کسی نتواند در وطن خود و کنار نزدیکانش زندگی کند، غریب افتاده است.
امام زمان علیه السّلام نیز این چنین غربتی دارند و تنها عدّه ی معدودی می توانند با حضرت معاشرت داشته باشند و در غیبت کبری مکان حضرت را – جز کارگزاران خاص ایشان – کسی نمی داند. (4)

سکونت امام عصر علیه السّلام در نقاط دور دست
همه ی ائمّه علیهم السّلام به سرزمین جدّشان پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلّم بسیار علاقه مند بودند. امام رضا علیه السّلام هنگام خروج اجباری از مدینه به طرف خراسان، چندین بار برای وداع بر سر قبر پیامبر خدا صلی اللّه علیه وآله و سلّم رفتند و هر بار با صدای بلند گریه و فغان کردند و اظهار داشتند که من در غربت می میرم. (5)
امام زمان علیه السّلام نیز به زندگی در مدینه و اطراف آن علاقه مند هستند؛ امّا برای محفوظ ماندن از شرّ دشمنان در محلّ دور افتاده ای سکنی می گزینند. (6) شاهد غربت حضرت مهدی علیه السّلام – به معنای اخیر – عهدی است که پدر بزرگوارشان بسته اند:
به درستی که پدرم (امام حسن عسکری علیه السّلام) با من عهد کرده اند که وطنی از زمین – جز مخفی ترین و دورترین جای آن – برنگیرم، تا این که امر خود را پوشیده سازم، و به خاطر وجود نیرنگ های گمراهان و منحرفان، مکان خود را از فتنه های امّت های گمراه، محفوظ بدارم. (7)
هر چند که جای خالی امام عصر علیه السّلام در میان مردم و دوستدارانشان مشهود است، امّا دل های مؤمنان واقعی همواره نزد مولایشان است و جز به ایشان قرار و آرامش ندارد. امام حسن عسکری علیه السّلام فرزند خود را در مصیبت غربت چنین تسلّی داده اند:
بدان که دل های اهل طاعت و اخلاص به سوی تو – همچون پرنده به آشیانش – پر می کشد. (8)
آن چه دل های دوستداران حضرتش را به درد می آورد، این است که گل سر سبد هستی – که همگان به طفیل او زنده اند و از کنار سفره ی او روزی می خورند – در جایگاه شایسته اش در عالم، جای ندارد و از دوستان و نزدیکان خویش هم دور افتاده است و شیعیان چاره ای جز صبر و دعا برای این غریب دور از اهل و دیار ندارند.

پی نوشت :

1. مکیال المکارم: ج 1 ص 138.
2. غیبت نعمانی: ص 188 باب 10ح41.
3. بحارالانوار: ج52 ص154.
4. غیبت نعمانی: ص170 ح1.
5. عیون اخبار الرضا علیه السلام: ج 2 ص117.
6. خداوند متعال قادر است که ولّی خود را – بدون این که وطنش را در مکان های دور افتاده قرار دهد – حفظ کند، ولی فعلاً چنین اراده نکرده است.
7. کمال الدین: ص 447.
8. کمال الدین: ص 448.
منبع: کتاب آشنای غریب