لفظ «تقوا» در قرآن هفده مرتبه و مشتقات آن 250 مرتبه ذکر شده است. این واژه با مشتقاتش در نهج‌البلاغه متجاوز از صد مرتبه به کار رفته و در کلمات دیگر ائمه معصومین‌علیهم‌السلام نیز فراوان از تقوا سخن گفته شده است. این‌ها همه نشان‌دهنده اهمیت زیاد رعایت تقوا می‌باشد.

تقوا از وقایه و به معنای نگه‌داری است. تقیه را هم به این خاطر تقیه گفته‌اند که انسان خودداری می‌کند از عملی که برخلاف مرام اهل‌سنت است. تقوا حالتی نفسانی و پلیس درونی است که باعث می‌شود انسان طبق ضوابط انسانیت و مذهب عمل کند. تقوا انسان را ملزم می‌کند که واجباتش را به جا و محرمات را ترک کند. تقوا مراتبی دارد و مرتبه اولش همین است که واجبات و محرمات در نظر انسان پررنگ و قابل توجه باشد.

از امام صادق روایت شد که فرمود: التقوی أن لا یفقدک الله حیث امرک و لا یراک حیث نهاک؛ معنای روایت همین است که انسان واجبات و مستحبات را انجام دهد و محرمات و مکروهات را ترک کند.

▪ تقوای اجتماعی
تقوا منحصر به فرد نیست این‌که شخص بگوید من به اجتماع کار ندارم این درست نیست؛ زیرا فرد با اجتماع مرتبط است و لذا نسبت به آن هم مسئولیت دارد. آیه دارد «إتقوا فتنه لا تصیبنّ الذین ظلموا منکم خاصّهً»؛ (انفال/25) یعنی فتنه و بلا به افراد غیر ظالم هم می‌رسد.

در این زمینه روایتی به این مضمون وجود دارد که خداوند به یکی از پیامبران خبر داد که قومش را عذاب می‌کند. پیامبر علت عذاب همه قوم را پرسید. خطاب شد که خوبان، نهی از منکر نکردند. اگر کمی تأمل کنیم در می‌یابیم که آن‌چه باعث شده تا اسلام به دست ما برسد، امر به معروف و نهی از منکر بوده است. مؤمنان در برابر کارها و حرف‌هایی که بر خلاف دستورات الهی بوده ساکت نمانده‌اند. اگر فرزند شما حجاب مناسب یا رفتار اسلامی نداشته باشد، این یک فتنه است و وظیفه شما پدران و مادران این است که او را نهی کنید و اگر ساکت بمانند همان عذاب و ناراحتی‌ای که برای فرزند به‌وجود آمده، برای پدر و مادر هم حاصل می‌شود. «من رضی بفعل قومٍ فهو منهم»؛ یعنی مثلاً اگر کسی خلاف شرع انجام دهد و من هم بی‌تفاوت از کنار او بگذرم و نهی از منکر نکنم، مانند او عذاب خواهم شد.

▪ نتیجه تقواورزی
در اثر انجام واجبات و ترک محرمات، حالتی به انسان روی می‌آورد که از گناه بدش می‌آید و این حالت امکان‌پذیر است. همان‌گونه وقتی یک بیمار تب دارد، از لذیذترین غذا متنفر است، انسان با تقوا هم میلی به گناه ندارد. شکل دیگر این است که انسان متقی حقیقت این معصیت را می‌بیند، چشمش باز است و ترک گناه از سوی انبیاء و امامان معصومین به همین خاطر بود، و لذا مرتکب کوچک‌ترین معصیت هم نمی‌شدند، چون اثرش را می‌دیدند در موارد دیگر هم این‌گونه هست مثلاً یک پزشک هیچ‌گاه به زنی که مرض مسری دارد، میل پیدا نمی‌کند یا شخص گرسنه به غذای سمی و آلوده میل پیدا نمی‌کند.

روایت از حضرت امیر منقول است که فرمود: «ألا فصونوها و تصوّنوا بها»؛ یعنی شما در همه حالات و حرکات تقوا را رعایت کنید، تقوا هم شما را حفظ می‌کند.

بنابراین شرط این‌که ملکه تقوا مرا در برابر خبائث و گناهان حفظ کند این است که من نیز تقوا را رعایت کنم؛ چنان‌چه آیه شریفه دارد «لباس التقوی ذلک خیر»؛ (اعراف/26) بدیهی است که در صورتی لباس مرا از سرما و گرما حفظ می‌کند و نمی‌گذارد که ناراحتی به بدن من برسد که من نیز لباس را از سرقت و پاره شدن حفظ کنم.

▪ پیرمرد با تقوا
پیرمرد بسیار خوبی در نجف بود که حدود پنجاه سال قبل او را در نجف دیده بودم. کارش حمل بار برای دیگران بود و لباسش چند وصله داشت، ولی با این حال فرد تمییز و مرتبی بود. سرش پیوسته پایین بود و ذکر می‌گفت. نقل شده که در یک واقعه‌ای بچه خواهر این مرد از پشت‌بام در حال سقوط بود و خواهرش فریاد می‌زد. در همان لحظه این پیرمرد که آن‌جا حاضر بود، می‌گوید: خدایا بچه را نگه‌دار، بچه قبل از رسیدن به زمین در هوا می‌ماند! مردم پیرامون او جمع شدند و گفتند: مستجاب‌الدعوه شده‌ای؟ گفت: من حمال خودتان هستم، یک عمر خدا هر چه گفت، من فرمان بردم، حالا من از خدا تقاضایی داشتم و خدا عطا فرمود.

▪ آثار تقوا
تقوا که کیمیای سعادت و عالی‌ترین صفت انبیاء و اولیاست، آثار زیادی دارد که به چند مورد اشاره می‌شود:

اولین و بزرگ‌ترین اثر تقوا این است که خدا شخص با تقوا را دوست دارد؛ «إنّ الله یحبّ المتقین»؛ (توبه/7) این صریح قرآن است. کسی که خدا او را دوست دارد، دیگر همه چیز دارد و کسی که همه چیز دارد، غم و غصه ندارد. اثر دیگر تقوا این است که فرد متقی در کارش چه دنیوی و چه اخروی درمانده و معطل نمی‌شود.

چنان‌چه آیه دارد: «و من یتق الله یجعل له مخرجا»؛ (طلاق/2) انسان با تقوا اگر صبر و حوصله به خرج بدهد، خداوند از میان مشکلات راهی را برایش هموار می‌کند و به او نشان می‌دهد. نزول برکات یکی دیگر از آثار رعایت تقواست. آیه می‌فرماید: «ولو أن اهل القری آمنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض»؛ (اعراف/96) و لذا این‌که برکات آسمان از ما منع می شود در اثر معاصی و بی‌بندوباری ماست، به انبیاء و بزرگان دین بی‌حرمتی می‌شود و من و شما هم ساکت می‌نشینیم. باید بدانیم که سکوت مؤمنین در برابر خلاف شرع، باعث عقاب افراد مؤمن هم می‌شود.

اهل تقوایی از شیراز نقل کرده که یک دانه گندم کاشتم و 1400 دانه گندم برداشت کردم، این اثر تقواست. شما تقوا پیشه کنید و با خدا رفیق باشید، از آن پس برکات را مشاهد کنید. اولین قدم در جاده تقوا، پرداختن حق‌الناس است. اگر آن‌را پرداختم و یا عزم را جزم کردم که آن را بپردازم، از آن پس روح تقوا در من جلوه‌گری می‌کند.

پروردگارا به حق محمد و آل‌محمد توفیق تحصیل تقوا و بهره‌مندی از آثار و برکات آن را به ما و ذریه ما عطا بفرما.

منبع: وبسایت افق حوزه