مراقبت از خود

حدیث امام صادق علیه السلام فرمود: «هر کسی محافظت کند قلبش را از غفلت، و نفسش را از شهوت، و عقلش را از نادانی ، نام او در دفتر بیدارارن وارد می شود. همین طور هر کس محافظت کند عملش را از هوا پرستی، و دینش را از بدعت، و مالش را از حرام، پس او از گروه صالحان است.»(1)
حکمت بر خویشتن ستم مکن تا خدای تعالی ستم از تو باز دارد.(2)

حساب کشی از نفس

حدیث و نکته پیغمبر(ص) گفت: «زِنُوا اَنفُسَکُم قَبلَ اَن تُوزَنُوا و حاسِبوُا اَنفُسَکم قَبلَ اَن تُحاسَبُوا؛ خودتان را بسنجید پیش از آنکه شما را بسنجند و از خود حساب بکشید پیش از انکه از شما حساب کشند.» پس بنده هر دم خویشتن را بباید سنجیدن، تا شکر نعمت های خدای – تعالی – چگونه گزارده است و فرمان وی چگونه به جای آورده است و از نهی های وی چگونه دوراست؛ و جماعتی چنین گفتند که میزان، ظاهر و باطن است، هر گاه که ظاهر با باطن یکی است ترازو درست است و اگر مخالف آمد کار با خطر است. و جماعتی اندر باب ترازو اشارت کردند به ترازوی دنیا که بنده باید داد دهد و داد ستاند(3)

اهمیت محاسبه

حکمت ای عزیز، در خبر است که هیچ کس از متقیان و رستگاران نیست تا آن گاه که به حساب نفس خود نپردازد و خوردنی و نوشیدنی و پوشیدنی خود را بداند که از کجاست و چراست و چه مقدار است(4)
حکایت ابن الصمّه از بزرگان بوده است. حساب عمر خویش بکرد، شصت سال بود، و حساب روز بگرفت، بیست و یک هزار و پانصد روز بود. گفت:«آه! اگر روزی یک گناه بیش نیست، از بیست و یک هزار و پانصد گناه چون وا رهم! خاصه که روزهایی بوده است که هزار گناه بوده است.» پس بانگی بکرد و بیفتاد، فردا رفتند تا بگیرندش، مرده بود. ولیکن آدمی بدان دلیل آسوده خاطر است که حساب خویش بر نمی گیرد، اگر به هر گناهی که بکند سنگی در سرای خویش افکند به مدتی اندک سرای پر سنگ شود(5)

زمان محاسبه

توصیه بنده را به آخر روز، وقت خفتن، ساعتی باشد که با نفس خویش حساب تمام روز بکند تا سرمایه از سود و زیان جدا شود.و سرمایه، واجبات است و سود، مستحبات و زیان گناهان و نافرمانی ها. و چنان که با شریک حسابِ دقیق کند تا بر وی غبن نرود، باید که با نفس خویش احتیاط بیش کند، که نفس، درد و مکار و بسیار حیلت است و غرض خویش در نزد تو طاعت نمایاند تا پنداری که آن سود است، ممکن است که زیان باشد، بلکه در همه حلال ها باید که حساب باز خواهد، که «چرا کردی و برای چه کردی؟» پس اگر ناتوان بیند بر نفس خویش، غرامت از وی طلبد کند(6)

تفکر و اهمیت آن

نکته و حدیث تفکر آینه نیکی ها، کفّاره گناهان، روشنی قلب، وسعت خُلق، رسیدن به اصلاح امور اخروی، آگاهی بر عاقبت امور و موجب فزونی علم است. تفکّر خصلتی است که برای بندگی خدا نظیر آن وجود ندارد.
رسول خدا (ص) فرمود: «یک ساعت اندیشیدن از یک سال عبادت برتر است».(7)

عبرت گیری، ثمره تفکر

حدیث امام صادق علیه السلام فرمود: «عبرت بگیر از آنچه از دنیا گذشته است، آیا چیزی از آن برای کسی مانده است، یا کسی از شریف و حقیر و غنی و فقیر و دوست و دشمن در دنیا جاوید مانده است؟ پس آنچه در آینده در دنیا روی می دهد به گذشته شبیه تر است از آب به آب».
رسول اکرم (ص) فرمود:«کافی است مرگ برای پندگیری، و عقل برای راهیابی، و تقوا بر ای توشه، و عبادت برای اشتغال، و خدا برای اُنس گیری و قران برای بیان». ( 8)

پی نوشت ها :

1ـ چراغ راه دینداری (بازنویسی مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه)، ص33
2ـ نصیحه الملوک، ص101
3ـ شرح التعرُّف، ج2، ص530
4ـ حُسن دل، ص131
5ـ کیمیای سعادت، ج2، ص493
6ـ همان.
7ـ چراغ راه دینداری (باز نویسی مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه)، ص72
8ـ همان، ص71

منبع:گنجینه ش 81