نویسندگان:
حمیده فیض آبادی
حسین پناهی

«اعجازعلمی قرآن» مربوط به اشاراتی است که از گوشه های سخن حق تعالی نمودارگشته و هدف اصلی نبوده است، زیرا قرآن کتاب هدایت است و هدف اصلی آن جهت بخشیدن به زندگی انسان و آموختن راه سعادت به او است ازاین رو اگر گاه در قرآن به برخی اشارات علمی بر می خوریم، ازآن جهت است که این سخن از منبع سرشارعلم و حکمت الهی نشأت گرفته و از سرچشمه علم بی پایان حکایت دارد.
در این مقاله می خواهیم به آیاتی که به عناصر طبیعت اشاره ای دارند بپردازیم.

سنگ
وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَهِ لَمَا یَتَفَجَّرُ مِنْهُ الأَنْهَارُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا یَشَّقَّقُ فَیَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاء … (بقره/74)
«در بین سنگ ها سنگ هایی هستند که جویبارها از آن جاری می شود. و سنگ هایی هستند که می ترکند و آب از آن ها بیرون می آید».
نکات آیه:سنگ هایی وجود دارند که جویبار ها(چشمه ها) از آن ها فوران می کند و سنگ هایی هستند که می تر کند و آب از آن ها بیرون می آید:
سنگ هایی که در دل زمین قرار دارند آب را نگه می دارند و باعث می شوند که به اعماق زمین فرو نرود. این سنگ ها بر اثر تغییرات روی سطح تحت فشار واقع می شوند و خرد خرد می شوند. به دنبال آن چشمه از آن ها جاری می شود و آبشار ایجاد می شود.
سنگ ها ی دیگری نیز روی زمین هستند که آب در آن ها نفوذ می کند، وقتی سرد و منجمد می شوند، از آن جا که آب هنگام یخ زدن حجیم تر می شود، سنگ می ترکد و مسیر آب در آن ایجاد می شود.

ثروت های زمین تقسیم شده است
أَهُمْ یَقْسِمُونَ رَحْمَهَ رَبِّکَ نَحْنُ قَسَمْنَا بَیْنَهُم مَّعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُم بَعْضًا سُخْرِیًّا وَرَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِّمَّا یَجْمَعُونَ (زخرف/32)
«آیا آن ها هستند که نعمت های خدا را تقسیم می کنند. ما ثروت های آن ها را در زندگی دنیا تقسیم کردیم و آن ها را درجاتی بر هم دیگر برتری دادیم تا با هم مبادله دو یا چند جانبه کنند. و بهشت خدا از آنچه جمع می کنند بهتر است».
نکته آیه:ثروت های زمین”تقسیم شده” است:
چنان که آیه مطرح کرده ثروت های زمین تقسیم شده است. و هر یک از آن ها نیز در زمینه ای بر دیگری برتری دارد که باعث می شود مردم سرزمین های مختلف به هم وابسته و با هم مبادله دو یا چند جانبه کنند.

رفتن ذره در تخته سنگ و در سیارات
یَا بُنَیَّ إِنَّهَا إِن تَکُ مِثْقَالَ حَبَّهٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَکُن فِی صَخْرَهٍ أَوْ فِی السَّمَاوَاتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ … (لقمان/16)
«فرزند کوچکم! چنان چه عملی که انجام می دهی به اندازه ذره ناچیزی از خردلی باشد، و در تخته سنگ یا در سیارات و یا در درون زمین رفته باشد خدا آن را خواهد آورد»
نکات آیه:
1- ذره ناچیز در تخته سنگ می رود:
قشر خارجی زمین از لایه های متعددی تشکیل می شود که در حرکت هستند. در برخی جاها کناره یکی از آن لایه ها زیر لایه دیگر می رود و به مواد مذاب می رسد. بعد با آتشفشان فوران می کند و پس از سرد شدن به تخته سنگ تبدیل می شود. به این شکل ذره ای که روزی روی سطح زمین بوده الآن در دل یک تخته سنگ قرار دارد.
2- ذره در سیارات می رود:
پیوسته گاز و انرژی ها و گرما و ذرات از محدوده اطراف زمین خارج شده و به فضا می رود. این شکل ذره ای که روزی روی زمین بوده الآن می تواند در سیاره دیگری باشد.

پیش بینی آلوده شدن محیط
ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ (روم/41)
«از کارهای مردم در دریا و خشکی فساد ایجاد خواهد شد».
در زبان عربی وقتی بخواهند اتفاق افتادن قطعی و محتوم کاری در آینده را بیان کنند در جمله از فعل گذشته استفاده می کنند(که گویی اتفاق افتاده است). به این خاطر این آیه مسئله ای مربوط به آینده را با فعل گذشته بیان نموده است.
نکته آیه:عملکردهای انسان در آینده(یعنی در زمان ما و آیندگان) در دریا و خشکی آلودگی ایجاد خواهد کرد.
این پیش بینی قرآن فعلاً تحقق پیدا کرده است و آلودگی محیط چیزی است که همه با آن آشنایی داریم.

خورشید
حرکت وضعی زمین به دور خود و حرکت انتقالی به دور خورشید
وَمَن جَاء بِالسَّیِّئَهِ فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ (نمل/88)
«و در آن روز کوه ها را بنگری و جامد و ساکن تصور کنی در صورتی که مانند ابر در حرکتند صنع خداست که هر چیزی را در کمال اتقان و استحکام ساخته که علم کامل او به افعال همه ی شما خلایق محیط است.»
به دوزخ بیفتند بد کارها … ازآن زشت اعمال و کردارها
عمل های آن هاست گویی مگر … بگشته مجسم به نار سقر
در قدیم تصور می شد که زمین وسط عالم امکان است و خورشید و ستارگان دور آن می چرخند و تصور می شد که زمین پایانی دارد مسطح که اگر از آن قسمت کسی عبور کند از زمین می افتد.
گالیله یکی از دانشمندان ستاره شناس که کاشف تلسکوپ است خط بطلان بر این خیالات کشید و گفت نه تنها زمین مرکز عالم نیست بلکه کروی است و به دور خورشید می چرخد.
حال قرآن در 1400 سال پیش به حرکت داشتن زمین اشاره می کند. در آیه 88 از سوره نمل خداوند می فرماید: نگاه کوه ها می کنی تصور می کنی بدون حرکت است در صورتی که مثل ابرها در حرکت است. آن چه پر واضح است این است که کوه ها بر روی زمین قرار دارند و هر بلایی بخواهد به سر زمین بیاید به سر کوه ها هم می آید و هر بلایی سر کوه ها بیاید به سر زمین هم می آید مثلاً اگر شب ها یی از آسمان روی کوهی بیافتد ما اگر بگوییم آن شهاب روی کوه افتاده درست گفته ایم و اگر بگوئیم آن شهاب روی زمین افتاده درست گفته ایم بنا براین اگر ما بگوئیم کوه ها حرکت دارد درست مثل این است که گفته باشیم زمین حرکت دارد و اگر بگوئیم زمین حرکت دارد درست مثل این است که بگوئیم کوه ها حرکت دارد.
زمین در هر سال یعنی در هر 366 روز و 6 ساعت یک بار به دور خورشید می چرخد این حرکت را اصطلاحاً حرکت انتقالی زمین نامند زمین در هر 24 ساعت یک بار به دور خورشید می چرخد این حرکت را اصطلاحاً حرکت وضعی زمین نامند، آیا این معجزه نیست که 1400 سال پیش که مردم با شمشیر شکم یک دیگر را پاره می کردند پیغمبری ظهور کند و قرآنی از جانب خدا بیاورد و در آن خبر دهد که زمین مثل ابرها حرکت دارد؟

معادن
لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَمَا تَحْتَ الثَّرَى (طه/6)
«هر چه در آسمان ها و زمین و بین آنها و بر روی آن ها یا زیر این کره خاکی موجود است و هر آن چه در زمین مخفی است و قابل رؤیت نیست مثل معادن و چیزهایی از این نوع که خیری در آن ها دیده می شود، همه ملک اوست.»
ماده کلروفیل که در گیاهان موجود است. نقش مهمی را در زندگی موجودات زنده ایفا می کند. این ماده زنده و یکتا نیروی خورشید را اکسید کربن و آب موجود در گیاه به کربوهیدرات تبدیل شده و سرانجام اکسیژن آزاد می شود.
این ماده از عملیات جذب نور استفاده می کند به عنوان عاملی مهم از سوی خداوند در تبدیل نیروی خورشید به غذایی که مورد استفاده خود گیاه هم قرار می گیرد محسوب می شود و در تغذیه حیوان و انسان و هم چنین تهیه مواد غذایی لازم زندگی به کار می رود.
علم این عملیات شیمیایی را در تمام گیاهان سبز به اثبات رسانده است.
این عملیات در پاکیزه کردن هوا از دی اکسید کربن که عمل تنفس موجودات زنده هم نقش مهمی ایفا می کند هم چنین در مقابل با آزاد کردن اکسیژن لازم برای تنفس این موجودات نقش حیاتی خود را ایفا می کند. همان گونه که نیروی خورشید را به غذا تبدیل می کند.
هر گاه که گیاهان و موجودات زنده دیگر در درون زمین دفن می شود، یک جانشینی مختصر روی می دهد و در نتیجه ذغال از چوب به دست می آید، روغن از تحلیل رفتن گیاهان و حیوانات به بار می نشیند و در نهایت رنگش به سیاه تغییر کرده به عنوان منبعی اساسی برای افروختن آتش(سوخت) تصفیه می شود. به طوری که هر گاه این سوخت می سوزد به دی اکسید کربن تبدیل شده و بار دیگر به جو باز می گردد و با عمل جذب نور توسط گیاهان سبز و نه غیر آن ها دوباره در چرخه حیات قرار می گیرد.
تمام انواع سوخت ها چه: چوب خشک، روغن نباتی، ذغال سنگ، نفت و مشتقات آن و گاز طبیعی همگی به اصل خود که یک عضو گیاهی بوده اند باز خواهند گشت. این سوخت ها به سایر انواع نیروهای الکتریکی، شیمیایی، حرارتی، آلی و… تبدیل شده اصل آن ها به مخازن نیروی خورشیدی درختان سبز باز می گردد.
نیروی هسته ای یکی از مبدل های منابع نیروی طبیعی است. منشا آن از دو نوع ترکیب هسته ای نشأت می گیرد.
برخورد ترکیبات هسته ای: با برخورد دو هسته برای دو ذره کوچک پدید می آیند مثل ذره هیدروژن سنگین(دوتریوم) با هسته دیگر که یک ذره بزرگ را به وجود می آورند و این ذره هلیوم است؛ این ذره نسبت به مجموع تراکمات دو ذره دوتریم از تراکم کم تری برخوردار است و این تفاوت در تراکم در تمام اشکال نیروی فراوان آن ها جریان دارد همان گونه که در درون خورشید این مسئله برای تولید نیروی خورشیدی اتفاق می افتد.
مقدار نیروی موجود در یک کیلوگرم از دوترم با نیرویی که حاصل از انفجار 57000 تن TNT است برابری می کند!
ترکیبات تقسیمی هسته ای: با شکاف برخی از هسته های ذرات سنگین مثل هسته ذره اورانیوم دو هسته یا بیش تر که حجم کوچک و تراکم کم تری دارند متولد می شوند. در نتیجه نیروی بسیار زیادی مجموعه تراکم متولد شده و تراکم اصلی را از یک دیگر متفاوت نشان می دهد. به عنوان مثال تقسیم کامل یک کیلوگرم اورانیوم یا پلوتونیوم نیروی معادل انفجار 1800تن TNTخواهد بود.
اما همواره سختی های در بسیاری در جهت عمومیت بخشیدن به کاربرد این نیروی هسته ای وجود داشته است که از مهم ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
آلودگی حرارتی، آلودگی تشعشعی، خطرهایی که در نتیجه انفجار ترکیبات رخ می دهد مانند حادثه انفجار ترکیبات چرنوبیل که در شوروی سفید روی داد.
سوختن سوخت ها با انواع مختلف خود نیروی حرارتی زیادی به طور نسبی تولید می کند که بین یک نوع نیرو و نوع دیگر متفاوت است. این نیرو در یاری رساندن به ما در نیروهای محرک با صورت های متنوع خود، به کار گرفته می شود.
محرک ها و توربین های بخار و بنزینی با سوزاندن سوخت های مخصوصی به حرکت در می آیند و حرارت زیادی نیز تولید می کنند. اما آیا این نیروهای حرارتی، محرکی بی واسطه هستند!!؟ نه(همان گونه که معروف است) بلکه از طریق پخش شدید گازها، حرکت به واسطه کار کرد بخش متحرک یک محرک انجام می پذیرد.
گازها عبارتند از: بخار آب گرم، نتیجه سوختن بنزین، نتیجه سوختن سلار، نتیجه سوختن هیدروژن مایع.
با قدری توجه معلوم می شود که تمام گازها اجزاء سخت ندارند. آن ها بادهایی هستند که اجزاء سخت را به حرکت در می آورند و در نتیجه با سرعت زیادی به حرکت واداشته می شوند؛ این در حالی است که می بایست صدها تن سختی را در این بین متحمل شوند.
درست همان گونه که بادها کشتی های بادبانی سخت را در آب های روان به حرکت وامی دارند. و همان طور که موج های سهمگین توانایی نابودی سدها و موانع سر راه خود را دارند. هم چنین باید در نظر داشته باشیم که سوخت ها غالباً از درون پوسته زمین استخراج می شوند.
این هستی که ما در آن زندگی می کنیم مملو از خلقت های شیرینی است که به هر آن کس که دلی دارد، ندای تفکر و ایمان سر می دهد.
آیات کریمه مذکور به معانی زیر اشاره می کنند:
1- خداوند متعال درختان سبز را منبعی برای افروختن آتش قرار داد.
2- او پدید آورنده درخت آتش است.
3- هر چه در آسمان ها و زمین و در بین آن ها و در زیر زمین هست از آن اوست.
توجیه اعجازی راهنمایی های قرآن در این موضوع است که خدا درختان سبز را منبع آتش(یعنی سوخت) قرار داده است. آن چه که در مورد این گیاهان دیده می شود عملیات جذب نور خورشید است تا بدین وسیله ماده کلروفیل را تولید کنند. این ماده غذای اصلی یک گیاه را تشکیل می دهد و از طریق آن هم سایر حیوانات زنده سود می جویند. با مرگ گیاهان و موجودات زنده و مدفون شدن آنان در طبقات پوسته زمین و با در معرض تحلیل قرار گرفتن اجزاء آن ها، انواع گوناگونی از سوخت ها به دست می آید که عصب حیات بر این کره خاکی را تشکیل می دهند.
هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یَعْلَمُ مَا یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَمَا یَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا یَنزِلُ مِنَ السَّمَاء وَمَا یَعْرُجُ فِیهَا وَهُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ مَا کُنتُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (حدید/4)
«اوست که آسمان ها و زمین و هر چه بین آن ها قرار دارد را در شش روز خلق کرده است و بعد به تدبیر عرش پرداخته و هر چه در زمین فرو رود و هر چه از آن خارج شود را می داند؛ او هر چه از آسمان نازل شود و هر چه به آسمان صعود کند را نیز می داند، او از شما آگاه است و به امور شما در هر جایی که باشید احاطه دارد و خدا به هر چه می کنید داناست و دانایی است که هیچ چیزی از او مخفی نمی ماند.»
الَّذِی جَعَلَ لَکُم مِّنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ نَارًا فَإِذَا أَنتُم مِّنْهُ تُوقِدُونَ (یس/80)
«آن خدایی که از درخت سبز- بعد از خشک شدن آن- آتشی برایتان قرار داد.»
منبع: فیض آبادی، حمیده/ پناهی، حسین، جغرافی در قرآن، تهران: فیض دانش، چاپ دوازدهم، (1389).