نویسنده: امیر ملک محمودی

راز شاد زیستن زوجین در کانون گرم خانواده
ـ آیا تاکنون از خود پرسیده اید چرا بعضی از پیوندهای عاشقانه بعد از ازدواج گسسته می شوند و از هم فرو می پاشند؟
ـ آیا تاکنون از خود پرسیده اید که چرا بعضی از زوج ها با یکدیگر همدلی و همفکری دارند و برخی ندارند؟
ـ آیا تاکنون از خود پرسیده اید که چرا زنان و شوهرانی که با هم تفاهم دارند، پس از مدتی به عدم تفاهم می رسند؟
ـ آیا تاکنون از خود پرسیده اید که چگونه می شود زنان و شوهرانی که مدّعی بوده اند نمی توانند با یکدیگر زندگی کنند، پس از چندی توانسته اند به خوبی با هم زندگی کنند؟
ـ آیا می دانید که اکثر صاحب نظران دینی، روان شناسان، جامعه شناسان و…علت اصلی اختلاف های خانوادگی و مسایل زناشویی را سوءتفاهم و سوءارتباط بین زوجین ذکر کرده اند؟
ـ آیا می دانید که بزرگان ما، فرهیختگان، روان شناسان و کارشناسان امور خانواده راه اصلی حل و فصل مسایل زناشویی و
رسیدن به یک خانواده ی متعادل را «ایجاد تفاهم و همدلی» ذکر کرده اند؟
برای پاسخگویی به سؤالات فوق، چکیده ای از رهنمودهای تربیتی صاحب نطران و روان شناسان، به شما زوج های جوان، زنان و مردان با فضیلت، شما خوبانی که خواهان رسیدن به یک زندگی ایده آل، آرام، شاد و با معنویت هستید، تقدیم می شود. امید است این گام کوچک، مفید و مؤثر واقع شود.

1-بینش تکاپویی و تحول:
همیشه نسبت به همسر خویش نگرشی متکی برسه عنصر داشته باشید:
الف)او را به عنوان فردی با ارزش و برخورد از کرامت انسانی بپذیرید.
ب)او را فردی مستعد کمال و تحول بپندارید.
ج)علاقه مند به پیشرفت و ترقی او باشید.
چنین بینشی در شخصیت انسان، عرصه ی زندگی را به روی نوآوری می گشاید و کانون خانواده را از زوال و فرسایش تدریجی مصون می سازد.

2-تبادل عاطفی در برابر انجماد عاطفی:
از بهترین و پرشکوه ترین تجلیات زندگی متعادل، داد و ستد عاطفی زوجین در ابتدای زندگی و ادامه ی آن در طول حیات مشترک می باشد.
شیوه های صحیح مبادلات عاطفی بین زوجین عبارتند از:
الف)شیوه قلبی:قلب خواستگاه و رویشگاه تمامی ارتباطات و مناسبات انسانی است.قلب، سرچشمه ی فیاض احساسات و تمایلات است. اگر همسری در کشتزار قلب خود، بذر عشق و محبت به همسرش را کاشت، یک عمر محصول نشاط، شادابی، بالندگی، خلاقیت، نوآوری، پویایی، معنویت و موفقیت و خوشبختی درو خواهد کرد.
ب)شیوه کلامی: یکی از توانایی روحی و جاذبه های شخصیتی آدمی، ابراز محبت نسبت به همسر و شریک زندگی اش می باشد.(در فصل قبل مفصل توضیح داده شد.)
موانعی که در مسیر ابراز محبت، راه را سد می کنند عبارتند از: عدم معرفت، غرور بی جا، حجب و حیای افراطی.
ج)شیوه عملی:در این طریق، پایه های زندگی که قبلاً از راه های قلبی و کلامی ابراز محبت استوار شده بود، با انجام دادن خدمات خالصانه و عاشقانه برای همسر، استحکام بیشتر می یابد و احساس ارزش شخصی هر یک، فزونی می گیرد.

3-مثبت گرایی در برابر منفی گرایی:
از مهمترین ویژگی خانواده ی متعادل و خوشبخت، توانایی برخورد مثبت و سازنده با جهان پیرامون و یا به عبارتی «مثبت گرایی» است. شخصی که دارای سیرتی زیبا شد، پیوسته در همسرش آنچه که زیباست مشاهده می کند و حتی برخی معایب احتمالی او را «حُسن»می بیند.
«مثبت گرایی» را می توان، «هنر خوب دیدن» نامید که خود «هنر چگونه دیدن» است و زمانی قابلیت «خوب دیدن» را درمی یابیم، که چشمهایمان را این گونه تربیت کنیم.
اگر حقیقتاً خواهان خوشبختی و کمال در همسر خود هستید، در تشویق ها و تشکرهایتان از او، جنبه های خوب شخصیتی و هنرهای مثبت او را یادآور شوید.آن وقت خواهید دید که او می تواند بر رفیع ترین قلل موفقیت و کمال صعود کند.

4-هنر خوب شنیدن سخن همسر:
در هنگام گفتگو با همسرتان، با نهایت دقت به مطالب وی گوش فرا داده و آن گونه عمل نمایید که گویی جز به وی و سخنانش، به موضوع دیگری توجه ندارید. و از انجام هر عملی که مغایر این حالت باشد، خود داری کنید.

5-علایق و تمایلات همسرتان را در نظر بگیرید:
با مطالعه در حالات و روحیات همسر خود، فهرستی از علائق و تمایلات وی به دست آورید و نسبت به آن ها خود را متعهد و ملزم بدانید. تأمین علایق اصولی همسر، و نقطه شروع سخن را بر یکی از علایق وی متکی نمودن و به ویژه در مورد تمایلاتش به گفتگو نشستن، راه را برای رشد تفاهم هموار و تسهیل خواهد نمود.

6-پرهیز از مقایسه ی همسر خود با دیگران:
از مقایسه همسرتان با دیگران به شدت بپرهیزید. این رفتار، به رابطه حسنه آسیب وارد می کند. همسر شما انسانی منحصر به فرد و دارای ویژگی های شخصیتی (اعم از مثبت و منفی) است که قابل مقایسه با هیچ فرد دیگری نیست. از این رو، در مواقع ضروری، می توان او را با خودش (گذشته او)مقایسه نمود و میزان پیشرفت اخلاقی و معنوی و علمی اش را مورد تقدیر قرار داد. این عمل بر درجه ی تفاهم زوجین خواهد افزود.

7-پی ریزی پایه های زندگی با صداقت:
صداقت همچون پل ارتباطی مؤثر، موجب می شود که زن و شوهر میل و رغبت وافر و کاملی برای صحبت با یکدیگر پیدا کنند و از این طریق بر رشد شخصیت خود و همسرشان بیفزایند.
لازم است برای نیل به تفاهم، زن و شوهر در همه ی امور زندگی نسبت به همدیگر صادق و راستگو باشند. زوجین زمانی به کاخ سعادت زندگی مشترک دست می یابند که پایه های آن را بر صداقت و درستی پی ریزی نمایند.

8-رفاقت در برابر لجاجت:
روح حاکم بر خانواده ی «خوشبخت و متعادل»، صمیمیت، یکدلی، یکرنگی و در یک کلمه «رفاقت»بین زوجین و فرزندان است. و جوّ غالب بر خانواده ی «متزلزل و ناموفق» بیگانگی، فاصله عاطفی و در یک کلمه «لجاجت» است.

9-حق همسر در تصمیم گیری ها:
در تصمیم گیری ها و انتخاب راه حل ها و برنامه های زندگی مشترک، لازم است هر یک از زوجین، حقی برای همسرشان در نظر بگیرند و او را از صحنه ی تصمیمات، دور و برکنار نگه دارند. مدیریت مطلوب در زندگی مشترک زمانی امکان پذیر خواهد بود که هر یک از طرفین از اهمیت نقش خود در پیشبرد خانواده، اطمینان حاصل نمایند.

10-سکوی پرتاب:
سعی کنید با وقف نمودن جوانی و سلامتی خویش و کنار گذاشتن آرزوها و خواسته ها، خالصانه در راه پیشرفت و تحول همسرتان بکوشید و در این راه از هیچ فداکاری و از خودگذشتگی مضایقه نکنید، تا زمانی که همسرتان بر قله ی بلند افتخار و موفقیت بایستد.
در حقیقت به منزله ی «بال»برای «پرواز همسر» و یا به تعبیر دیگر، «سکوی پرتاب» شریک زندگی تان باشید و این را بدانید که پشت سر هر مرد موفقی، زن شایسته ولایقی وجود داشته و بالعکس.

11-کردار هماهنگ با عمل:
فقط به اظهار محبت نسبت به همسرتان اکتفا نکنید، بلکه کردار خود را نیز هماهنگ با گفتار خود، به گونه ای تنظیم و ارائه نمایید که مؤیّد اظهار مهر و عاطفه تان باشد.

12-حضور در جمع خصوصی خانواده:
بخشی از اوقات زنده ی خود را در شبانه روز، خاص همسر و فرزندان قرار دهید، و این فرصت را صرف پیشرفت آنها نمایید و از صمیم قلب خود را علاقه مند به پیشرفتشان نشان دهید.

13-مکمل شخصیت همسر:
زن و شوهر شبیه هم نیستند و نباید هم باشند، چون هر یک نقش خاص خود را در زندگی به عهده دارند. بلکه وجودشان مکمل و متمم یکدیگر است. بنابراین تلاش کنید که واقعاً شخصیت همسر خود را تکمیل کنید، چون بخشی از شخصیت همسرتان مرهون تلاش های شما خواهد بود.

14-اعتدال در عشق ورزی به همسر:
به جای آن که در صدد تملک کامل همسرتان باشید و هر یک به دیگری شدیداً وابسته شوید، به محبت سالم و عواطف صحیح اکتفا کنید. زیرا عواطف خیلی شدید سرخوردگی نیز به دنبال دارد.

15-غنی سازی اوقات فراغت در منزل:
بسیار نیکوست که خانم ها در منزل، برای خود سرگرمی های مفید و آموزنده ای نظیر مطالعه ی کتاب های سازنده، هنرهای سالم و… ترتیب بدهند و خود را از تنهایی و یکنواختی زندگی نجات داده و به فعالیت های سودمند بپردازند.

16-حمایت و پشتیبانی از شوهر:
در حضور بستگان و نزدیکان از همسرتان وکارش حمایت و پشتیبانی کنید تا آنها نیز بدانند که شما با علاقه و اعتماد به او، بر مشکلات اجتماعی زندگی غلبه خواهید کرد و با همه ی وجود از زندگی مستقل خود و شوهرتان راضی و خشنود هستید.

17-درک همسر:
همسرتان را مطمئن کنید که کاملاً وضع او را درک می کنید و او می تواند روی همیاری شما در همه ی زمینه های زندگی حساب کند که یار و یاور، غمخوار و مونس او هستید.

18-کانون آرامش و آسایش:
در فرصتی که همسرتان در جمع صمیمی خانواده حضور دارد، تلاش کنید از آرامش مناسبی برخوردار باشد و بتواند با ذخیره کردن انرژی، مجدداً با روحیه ای شاداب و با طراوت به انجام وظایفش بپردازد.

19-ارزش کارها:
هرگز تصور نکنید که کار بیرون از منزل «باارزش» و کار درون منزل «بی ارزش» است. ارزش کار را محیط آن تعیین نمی کند، بلکه انگیزه های انسانی و اخلاقی، تلاش و مجاهدت، عشق و ایثار و نتیجه عمل انسان است که بدان کار ارزش می دهد.
بنابراین بهتر است به همسرتان بگویید که کار او در منزل برایتان فوق العاده با ارزش و مهم است. در این صورت خانه ی شما تبدیل به یک گلستان مملو از گل های شور، شادی، نشاط، عشق، امید، پویایی، سازندگی، خوشبختی و سعادت خواهد شد.

20-تعاون و همکاری:
برخی از مردها براساس یک باور غلط، گمان می کنند که کار کردن در خانه، آنها را سبک می کند. در حالی که این امر بر نفوذ و محبوبیت آنها در دل همسرشان می افزاید و رضای خداوند سبحان را در پی دارد.
اگر به دلیل مشغله ی زیاد و مسؤولیت سنگین، نمی توانید عملاً با همسرتان در کارهای منزل همیاری نمایید، حداقل انگیزه و نیت خود را به اطلاع او برسانید تا از حمایت فکری شما احساس دلگرمی کند. انگیزه ی همکاری و مشارکت، مهمتر از خود همکاری است، زیرا مقدمه ی هر عملی، انگیزه ای است که در پشت آن عمل نهفته است.

21-نقش واژه ها در گفتار:
در گفتگو با همسرتان، لحن سخن را به جای تحکمی و دستوری با واژه ای خشن و مخرب، به جنبه ی پیشنهادی با واژه ها و جمله های زیبا و قشنگ تغییر دهید. زیرا سخن گفتن به صورت دستوری و آمرانه به غرور همسرتان لطمه وارد می کند و اثرات منفی ویرانگری به بار می آورد.

22-حفظ طراوت و شادکامی:
شادکامی، یک احساس درونی است و آثار بیرونی هم دارد که تا قلباً خود را آماده خوشرفتاری و خوشرویی نکنیم، در رفتارمان تجلی نخواهد کرد. هر یک از اعضای خانواده، در شادکامی زندگی، نقش عمده و برجسته ای دارند. ولی مرد به لحاظ مدیریت خانواده، در این زمینه مسؤولیت سنگین تری دارد. مرد شادکام و بانشاط، خانواده را شادکام نگه خواهد داشت.وچون چشمه ای از درون می جوشد و خرمن و زیبایی می آفریند و به دیگران مسرت حیات عرضه می نماید.امام علی (ع) می فرمایند:
«انسان با ایمان، اندوهش را در دل و خوشرویی را بر چهره دارد.» (1)
بنابراین مرد فهیم و خردمند مشکلات روزمره را وارد حریم خانواده نمی کند و سعی می کند طراوت و شادابی خود را همیشه در حد تعادل نگه دارد.
آری!«همانند، همانند می سازد.» و یا «افسرده دل، افسرده کند انجمنی را»و مرد با ایمان و خوشرو، خانواده ی متقی و شاداب را تربیت و رهبری می نماید و بالعکس.

23-پرهیز از خودکم بینی:
از احساس یأس، نفرت و انزجار نسبت به خودتان فاصله بگیرید. اگر در گذشته، زندگی مطابق دلخواهتان نبوده و یا احتمالاً با شکست
مواجه بوده اید، آینده را فدای گذشته نکنید. می توان با بهتر زندگی کردن و برخورد مثبت و عقلانی، از رنج های زیاد و استرس های روانی کاست. امام علی (ع) می فرمایند:
«اگر از آنچه گذشته عبرت گیری، آنچه را باقی مانده می توانی حفظ کنی.» (2)
اگر با خودتان کمی مهربان و واقع بین باشید، شادکامی زندگی را بهتر احساس خواهید کرد.شما می توانید بهترین، باصفاترین، با محبت ترین، بانشاط ترین، زیباترین و با معنویت ترین کانون گرم زندگی مشترک را داشته باشید. خواستن توانستن است، به شرطی که شما خود را کم نبینید.

24-کسب تجارب:
سعی کنید در زندگی خود، از تجارب و سرنوشت دیگران درس و عبرت بگیرید.تجارب تلخ و نامطبوع دیگران، شما را متوجه ارزش های موجود زندگی تان و قدردانی از آنها خواهد نمود. تجارب مطبوع دیگران نیز در ارتقاء موفقیت شما بسیار مفید خواهد بود.

25-انتقاد سازنده به جای انتقاد مخرّب:
سعی کنید در زندگی مشترک، نسبت به برخی از رفتارها و عیوب احتمالی همسرتان، به جای «انتقادهای مخرب»، «انتقاد سازنده»داشته باشید. زیرا همزمان با افزایش انتقاد مخرب در خانواده،
شادکامی جای خود را به تلخکامی داده و روابط دوستانه و محبت آمیز به خصومت و دشمنی تبدیل می شود.
انتقاد اگر به جای خود و با روش صحیح و مناسب انجام گیرد، یک شیوه ی کارآمد و مؤثر خواهد بود. از تکرار پی در پی انتقاد (چه سازنده و چه مخرب)بپرهیزید.

26-ویژگی های انتقاد سازنده:
نصیحتی کنمت بشنو بهانه مگیر
هر آنچه ناصح مشفق بگویدت بپذیر
«حافظ»
ویژگی های انتقاد سازنده در زندگی مشترک عبارتند از:
1-انتقاد با نیت خیرخواهانه انجام می شود.
2-لحن انتقاد کننده آرام، نرم و مشفقانه است.
3-هدف انتقاد کننده ارشاد و اصلاح است.
4-انتقاد در خلوت و تنهایی صورت می گیرد. زیرا انتقاد در جمع موجب می شود که شنونده ی انتقاد، امنیت روحی خود را در مخاطره ببیند و این انتقاد، او را نزد دیگران خوار و کوچک کند. اما انتقاد در خلوت، باعث اعتماد به نفس و عزت بخشیدن به وی می گردد.
5-انتقاد با توجه به ظرفیت روانی همسر انجام می شود.
6-قبل از انتقاد سازنده، تعدادی از ویژگی های مثبت همسرتان را بیان کنید و با جلب اطمینان ایشان، موضوع اصلی مورد انتقاد را طرح نمایید.چنین عملی موجب می شود که او مقاومت کمتری در پذیرش انتقاد از خود نشان دهد.
7-انتقاد با عبارات پیشنهادی ارائه می شود نه با جملات آمرانه و دستوری.
8-انتقاد صرفاً از رفتار و کار خطا به عمل می آید.
9-انتقاد بدون توهین و تحریک عصبی انجام می شود.
10-انتقادگر فرصتی برای جبران به انتقاد شونده می دهد.
11-انتقاد از جنبه ی مثبت طرف مقابل آغاز می شود.
12-روش انتقادگر، عیب پوشی و رازداری است.
13-انتقادگر، در حین انتقاد بر خود مسلط است.

27-رازداری در برابر رازگویی:
یکی از مهمترین عواملی که به نگهداری حریم خانوادگی لطمه می زند و تعادل آن را در هم می ریزد، بازگو کردن اسرار و رازهای درون خانواده نزد دیگران است.
ضروری است زن و شوهر در جهت دستیابی به تفاهم، اسرار یکدیگر را نزد دیگران فاش نکنند، و آن را امانتی از جانب یکدیگر نزد خودشان تلقی نمایند.
انواع رازگویی:
مواردی که در زندگی مشترک، رازگویی انجام می شود و تفاهم موجود میان آنان را تهدید می کند، به طور اجمال عبارتند از:
1-فرد، راز همسرش را برای دیگران بازگو کند. 2-فرد، راز خودش را برای دیگران بازگو کند. 3-فرد، راز دیگران را برای همسرش بازگو کند. 4-فرد، رازهایی از زندگی را برای دیگران بازگو کند. 5-دیگری، راز گذشته ی یکی از زوجین را برای همسرش افشا کرده و روابط آنها را خصمانه کند.
آثار مثبت رازداری:
رازداری آثار مثبتی است که به طور اجمال عبارتند از:
1-با حفظ رازداری بر درجات ایمان ما افزوده می شود. 2-رازداری بر میزان خویشتن داری ما می افزاید. 3-رازداری، اعتماد دیگران را نسبت به ما جلب نموده و مردم با دیده ی احترام و اطمینان به افراد رازدار می نگرند. 4-افراد رازدار الگوی مناسب برای همسر، فرزندان و جامعه می باشند. 5-رازداری، روابط زوجین را مستحکم تر و پایدارتر و شیرین تر می نماید.
آثار نامطلوب رازداری:
1-پرورش و توسعه شخصیت منفی. 2-کاهش درجه ی ایمان و اعتقاد به خدا. 3-غفلت و انحطاط اخلاقی. 4-اشاعه و گسترش رذایل اخلاقی.
عوامل رازگویی (افشای راز):
عواملی که منجر به افشای راز می شوند، به طور اجمال عبارتند از:
1-پوشانیدن حقارت درونی. 2-فقر ارتباط متعادل عاطفی بین زن و شوهر. 3-انتقاد ناپذیری زن و شوهر. 4-الگو گرفتن از روابط والدین. بنابراین اسرار و مکنونات قلبی خود را با کسی در میان نگذارید، مگر با معدودی دوست که آنها را می شناسید و به صداقت و پاکی و رازداری آن ها یقین و اطمینان دارید، آن هم در صورت ضرورت که بخواهید با آنها مشاوره نمایید و از آگاهی و راهنمایی های ایشان بهره گیرید.

28-صدا زدن:
بسیار زیباست که هر یک از زن و شوهر، همسر خود را با نامی صدا کند که او بیشتر دوست دارد، چه اسم کوچک باشد و یا نام خانوادگی، یا القاب مذهبی و عناوین اجتماعی.
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند:
«… بهترین نامی که دوست دارد، او را صدا زند.» (3)
بهتر است پیش از آنکه زن و شوهر در اجتماع لقب و عنوانی پیدا کنند؛ یعنی سال های اول ازدواج که هنوز دکتر و مهندس و حاجی نشده اند و یکدیگر را به اسم کوچک و یا نام فامیل می خوانند، چاشنی محبتی بر آن بیفزایند و مثلاً «مهدی جان و زهرا جان»یا «علی آقا و زینب خانم»صدا بزنند.

29-بدرقه و «پیشواز»همسر:
هنگام خداحافظی، زن و شوهر با چشمانی مهربان و خریدار محبت و نگاه های گرم و گیرا، بسان آهن ربا، به یکدیگر چشم می دوزند و دنیایی از خواستن ها و محبت ها با نیم نگاهی پرمعنی و متبسّم بیان می کنند.
ما همه ی عشق را از نگهی خوانده ایم
پاک بشوی از کتاب، لفظ و عبارات را
زن و شوهر فهیم و آگاه به خوبی می دانند که شریک زندگیشان همیشه به محبت صادقانه نیاز دارد و خریدار نگاه های پر از عشق و امید است، از این رو همواره (خصوصاً به هنگام جدایی) با چشمان پر مهر و نگاه های پر جاذبه، امواجی از محبت و دوستی را به دل و جان همسر خود روانه می کنند.
چه زیباست هنگام بیرون رفتن شوهر از خانه، زن چند قدمی پشت سرش رود و او را تا در منزل بدرقه کند و برای او دستی تکان داده و تبسمی زند و او را به خدای بزرگ بسپارد.

30-گذر از بحران ها:
بحران ها و مشکلات زندگی، محک لیاقت و شایستگی شما به شمار می روند، سعی کنید با عبور از بحران ها، لیاقت، جدیت و توان خود را به اثبات برسانید و بر سکوی موفقیت بایستید.
آری عزیزان!شقایق تنها گلی است که در تاریکی نیز از تلاش باز نمی ایستد و به رشد خود ادامه می دهد. پس بیایید از این «گل آزاده» بیاموزیم که حتی در سخت ترین شرایط نیز، می توان با نور امید طی طریق کرد و از تلاش دست برنداشت.

پی نوشت :

1-اصول کافی، ج2، ص228.
2-نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، نامه 2/49.
3-اصول کافی، ص 643.
منبع: کتاب راهنمای خانواده