نفاق؛ راهبرد کفر
تا وقتی مسلمانان در مکه بودند و نیروی چندانی نداشتند منافقی هم وجود نداشت؛ زیرا کفار قدرتمند بودند و می‌توانستند هر چه می‌خواهند بگویند و انجام دهند و نیازی به کارهای منافقانه نداشتند. پس از قدرت گرفتن مسلمانان و به دست آوردن پیروزی‌های اولیه، کفار برای در امان ماندن و ادامه مبارزه با اسلام، تغییر ظاهر داده و راه نفاق را در پیش گرفتند.
پس، نفاق همان کفری است که خود را با ظاهر ایمان، بزک کرده است. از همینجا روشن می‌شود که منافقان مترصد فرصتی هستند تا کفر خود را عملیاتی کرده و به دنبال مطامع خود راه افتند و البته چه فرصتی بهتر از رحلت پیامبر خدا.
پس، اولین مسأله در برخورد با جریان نفاق، شناسایی نشانه‌های نفاق است. گرچه در قرآن و روایات، نشانه‌های متعددی برای نفاق و منافقان بیان شده است امّا خطبه فدکیه حضرت صدیقه طاهره، کلاس تمام عیار آشنایی با نفاق است.
خطبه فدکیه حضرت زهرا سلام الله علیها
گر چه شنیدن خبر غصب فدک که هدیه پیامبر به دخترشان بود موجب شد تا حضرت به همراه زنان فامیل راهی مسجد شده و خطبه‌ای که به خطبه فدکیه مشهور است را ایراد کنند، اما روشن کردن جریان نفاق برای مردم، هدف اصلی ایشان از این خطبه بوده است؛ چرا که سختی شناسایی، فهم و ایستادگی در مقابل نفاق، موجب محروم شدن مردم از ولایت و حکومت امیرالمؤمنین علیه السلام شده بود و بهترین کسی که می‌توانست پرده از نقاق برداشته و اساس مبارزه با نفاق را بنیان نهد تنها یادگار رسول خدا حضرت صدیقه سلام الله علیها بود.
غصب فدک بهانه‌ای بود که حضرت زهرا سلام الله علیها در یک مجلس، با خطابه‌ای بلیغ خطاب به ابوبکر، انصار و دیگر مردم، ضمن تشریح تمام عیار نفاق، راه دفاع از ولایت در مقابل جریان نفاق را تا ابد ترسیم کنند. در این خطبه، نمودار کاملی از ریشه نفاق، نشانه‌های نفاق، راه برخورد با نفاق و آینده نفاق به تصویر درآمده است.
در این نوشتار، با توجه به این خطبه نورانی و فوق العاده، نشانه‌های نفاق را برشمرده و تشریح خواهیم کرد.
دوران خزیدن و انتظار کشیدن نفاق
طبق خطبه فدکیه، نفاق، چند دوره را طی می‌کند. اولین دوره نفاق، پس از ورود ظاهری به جرگه مؤمنین، دوره انتظار کشیدن است. به طور کلی، این دوره، دوره جهاد مؤمنین واقعی و انتظار منافقان است. دز این دوره، خبر چندانی از منافقین نیست. گویی اصلاً در این دنیا و بین مسلمین، وجو ندارند. ابتدا با توجه به خطبه فدکیه، به بررسی نشانه‌های نفاق در این دوره می‌پردازیم.
مرور وقایع زمان جنگ تحمیلی هشت ساله انقلاب اسلامی ایران، جای خالی بسیاری از افراد را که امروز بسیار جلوی چشم همه هستند یادآوری می‌کند. نه تنها در دفاع مقدس، بلکه در هنگامه جهادهای امروز نیز نشانه‌های نفاق، آشکار هستند.
آسودگی در هنگام جهاد مؤمنین
در آغاز هر انقلابی، دشمنان متعددی با قصد از بین بردن نهال آن، به آن هجوم می‌آورند. از این رو، پیروان اولیه انقلاب، باید برای تثبیت و دفاع از موجودیت آن در مقابل دشمنانش به جهاد سخت مشغول شوند. یکی از نشانه‌های منافقان، غایب بودن آنها در چنین زمانی است.
حضرت زهرا سلام الله علیها ضمن توصیف جهاد حضرت علی علیه السلام در جنگ‌های صدر اسلام، به یکی از نشانه‌های منافقان در آن زمان، یعنی «زندگی بی دغدغه و در آسایش» اشاره کرده و می‌فرمایند:«هرگاه(مشرکان) آتش جنگ برافروختند خداوند خاموشش نموده، یا هر هنگام که شیطان سر برآورد یا اژدهائى از مشرکین دهان بازکرد، پیامبر برادرش را در کام آن افکند، و او تا زمانى که سرآنان را به زمین نمىکوفت و آتش آنها را به آب شمشیرش خاموش نمىکرد، باز نمىگشت؛ مَکْدُوداً فی ذاتِ اللَّهِ، مُجْتَهِداً فی اَمْرِ اللَّهِ، قَریباً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ، سَیِّداً فی اَوْلِیاءِ اللَّهِ، مُشَمِّراً ناصِحاً مُجِدّاً کادِحاً، لا تَأْخُذُهُ فِی اللَّهِ لَوْمَهَ لائِمٍ وَ اَنْتُمَ فی رَفاهِیَّهٍ مِنَ الْعَیْشِ؛[1] فرسوده از تلاش در راه خدا، کوشیده در امر او، نزدیک به پیامبر خدا، سرورى از اولیاء الهى، دامن به کمر بسته، نصیحتگر، تلاشگر، و کوششکننده بود، و در راه خدا از ملامت ملامتکننده نمىهراسید. و این در هنگامهاى بود که شما در آسایش زندگى مىکردید.»
داستان دفاع مقدس
مرور وقایع زمان جنگ تحمیلی هشت ساله انقلاب اسلامی ایران، جای خالی بسیاری از افراد را که امروز بسیار جلوی چشم همه هستند یادآوری می‌کند. نه تنها در دفاع مقدس، بلکه در هنگامه جهادهای امروز نیز نشانه‌های نفاق، آشکار هستند.
در جهاد اقتصادی، که سرمایه و دار و ندار مردم آماج هجمه دشمنان و کفار قرار گرفته، نفاق، به دنبال رفاه خود و وابستگان خود است. در جهاد علمی، که فرزندان این مرز و بوم در تلاش و زحمت به دنبال شکستن حصار علمی هستند نفاق، بی تفاوت، به دنبال راه خروج از این جهاد علمی است.
در جهادهای دیگر نیز که جای رزم و مقابله با دشمن است، نفاق، میدان را خالی کرده است. به همین جهت است که طبق فرموده قرآن کریم، برخی افراد در هنگام جهاد به دنبال خانه نشینی هستند. می‌فرماید:«وَ إِذٰا أُنْزِلَتْ سُورَهٌ أَنْ آمِنُوا بِاللّٰهِ وَ جٰاهِدُوا مَعَ رَسُولِهِ اِسْتَأْذَنَکَ أُولُوا اَلطَّوْلِ مِنْهُمْ وَ قٰالُوا ذَرْنٰا نَکُنْ مَعَ اَلْقٰاعِدِینَ؛[2] و چون سوره‌ای نازل شود که: به خدا ایمان آورید و همراه پیامبرش جهاد کنید؛ ثروتمندان و قدرتمندان [منافق] از تو اجازه می خواهند و می گویند: بگذار که ما با خانه نشینان باشیم.»
سکونت در امنیت و امکانات
از دیگر نشانه‌های نفاق که در زمان جهاد جبهه مؤمنین، آشکار می‌شود، مسکن گزیدن در جایی امن و با امکانات است. زمانی که همه مؤمنین برای جهاد در راه خدا و بذل جان خود به سر می‌برند، منافقان به دنبال جایی امن و با امکانات می‌گردند. چنانکه حضرت زهرا سلام الله علیها در ادامه فرمایشات خود می‌فرمایند: «وادِعُونَ فاکِهُونَ آمِنُونَ؛[3] ساکن و متنعم و در امان بودید.»
در انتظار ناخوشی برای مؤمنین
یکی از نشانه‌های منافقان این است که فرصت بروز خود را در بستر حوادث خوب و بد برای مؤمنین می‌یابند. به این معنا که در هنگام موفقیت‌های خاص و غیرمنتظره که از طرف خدا بر جبهه حق عنایت می‌شود خود را سهیم در این موفقیت جلوه می‌دهند و در هنگام ضربه‌های هر چند کوچک به جبهه مؤمنین، زبان به ملامت و سرزنش مؤمنین باز می‌کنند.
چنانکه قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «اَلَّذِینَ یَتَرَبَّصُونَ بِکُمْ فَإِنْ کٰانَ لَکُمْ فَتْحٌ مِنَ اَللّٰهِ قٰالُوا أَ لَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ وَ إِنْ کٰانَ لِلْکٰافِرِینَ نَصِیبٌ قٰالُوا أَ لَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیْکُمْ وَ نَمْنَعْکُمْ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ؛[4] همانان که مترصّد شمایند؛ پس اگر از جانب خدا به شما فتحى برسد، مىگویند: «مگر ما با شما نبودیم؟» و اگر براى کافران نصیبى باشد، مىگویند: «مگر ما بر شما تسلّط نداشتیم و شما را از [ورود در جمعِ] مؤمنان باز نمىداشتیم؟»»
بنابراین، یکی دیگر از نشانه‌های منافقان آن است که برای دفاع از کفر خود، منتظر حوادث ناخوشایند بر مؤمنین می‌مانند. چنانکه حضرت زهرا سلام الله علیها در خطبه فدکیه می‌فرمایند: «تَتَرَبَّصُونَ بِنَا الدَّوائِرَ؛[5] و در انتظار بسر مىبردید تا ناراحتىها ما را در بر گیرد.» در این زمان است که نفاق، قابلیت موج سواری خود را نمایان می‌کند.
هراسان و گوش به زنگ اخبار
نفاق، همیشه از اینکه رسوا شود در هراس و واهمه به سر می‌برد. او تمام سرمایه خود را در جهت‌دهی به اخبار می‌بیند تا مبادا اخبار، به سمت شناسایی چهره واقعی او سوق پیدا کند. حضرت زهرا سلام الله علیها به این حالت منافقان اشاره کرده و می‌فرمایند: «وَ تَتَوَکَّفُونَ الْاَخْبارَ؛[6] و گوش به زنگ اخبار بودید.»
از این رو است که منافق، از کمترین خبری، خصوصاً به اندک فریادی که از سویی برخیزد هراسان شده و آن را به ضرر خود می‌پندارد. چنانکه قرآن کریم در مورد اوصاف منافقان می‌فرماید: «یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَهٍ عَلَیْهِم؛[7] هر فریادى را به زیان خویش مىپندارند.» همین هراس نفاق، موجب شد که فریاد صدیقه کبری سلام الله علیها برای گرفتن حق خود، با سیلی پاسخ داده شود.
پی‌نوشت
[1]. الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسی)، ج1، ص: 101.
[2]. سوره توبه، آیه 86.
[3]. الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسی)، ج1، ص: 101.
[4]. سوره نساء؛ آیه 141.
[5]. الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسی)، ج1، ص: 101.
[6]. همان.
[7]. سوره منافقون، آیه 4.
