رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم
علیکم بافرفخ؛ فهی المکیسه، فانّه ان کان شی یزید فی العقل فهی.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم:
بر شما باد خُرفه؛ چرا که زیرکی می دهد و اگر تنها یک چیز باشد که عقل را افزون می کند، همان است.

امام صادق علیه السلام:

پیامبر خدا بر زمین سوخته ای پا نهاد و آن زمین، پایش را سوزاند پس، پای خویش را بر خرفه نهاد، و در نتیجه، سوزش حاصل از زمین سوخته، فرو نشست. از آن پس، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خرفه را دوست داشت، برای آن دعا می کرد و می گفت : «چه گیاه پربرکتی است!»

الامام الصادق علیه السلام:

لیس علی وجه الارض بقله اشرف و لا انفع من الفرفخ؛ و هو بقله فاطمه علیها السلام .

امام صادق علیه السلام:

در روی زمین، گیاهی والاتر و سودمندتر از خرفه نیست، و آن سبزی فاطمه علیها السلام است.

خرفه

به فارسی «تورک» و «خرفه» و در کتب طب سنتی با نام های و «بقله اللینه» و «بقله مبارکه» و «بقله فاطمه» و «بقله الزهرا» نامیده می شود.
به فرانسوی آن را Pourpier و Pourpier Common
و به انگلیسی purlsane, Common purslane گفته می شود.
گیاهی است از خانواده Portulacaceae
نام علمی آنportulaca oleracea L می باشد.

مشخصات گیاه

گیاهی است یکساله که وحشی آن خزنده با ساقه های خوابیده، کمی قرمز و یا برگ های دایره ای گوشتی که دور گلهای کوچک زردرنگ آن ظاهر می شوند. نوع پرورشی آن با ساقه های ضخیم گوشتی سرخ رنگ که بلندی آن 10-40 سانتی متر است برگ های آن گوشتی کلفت با کرک های کوتاه و تخم آن سیاه کوچک است. در مناطق شمال ایران در اطراف رشت، لاهیجان، اطراف تهران، تفرش، اراک و سایر نواحی می روید تکثیر از طریق کاشت بذر آن صورت می گیرد و بذر آن را مستقیماً در مزرعه اصلی در ماه های اردیبهشت تا تیرماه می کارند خاک مزرعه باید غنی باشد و چون احتیاج به آب زیاد دارد. آبیاری آن باید مرتباً صورت گیرد.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در برگ های گوشتی خرفه که ضخیم و کلفت است علاوه بر مقدار زیادی آب (حدود 90 درصد) مواد لعابی لزج pectin و کمی مواد چرب وجود دارد در گیاه تازه در حدود یک درصد و در گیاه خشک در حدود 70 درصد ko2 می باشد که اثر مدر بودن را به گیاه خشک می بخشد. در گزارش تجزیه دیگری آمده است که در خرفه تانن و املاح فسفات و مقدار قابل ملاحظه ای منیزیم، آهن، آلومینیوم، منگنز، کلسیم، پتاسیم و سدیم یافت می شود.
در هریک صد گرم شاخه و برگ خرفه مواد زیر وجود دارد آب 92 گرم، پروتئین 7 /1 گرم، چربی 4/ 0 گرم، هیدرات های کربن 5 /2 گرم، کلسیم 103 میلی گرم، فسفر 39 میلی گرم، ویتامینA 2500 IU تیامین 03 /0 میلی گرم، رایبوفلاوین 1/ 0 میلی گرم، نیاسین 5 /0 ویتامین 25 C میلی گرم.

خواص- کاربرد

خرفه از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی خیلی سرد و تر و دارای نیروی قابضه است و مدر می باشد و معتقدند ساقه آن مسکن صفرا است و آن را قمع می کند و حرارت خون و کبد و معده را تسکین می دهد و برای تسکین حدت تبهای گرم و صفراوی و تسکین عطش و کنترل ترشح ادرار در مورد بیماری دیابت و رفع سردردهای گرم مفید است و خون ریزی از سینه و به طور کلی خونریزی از هر عضوی را قطع می کند و همچنین در مواردی که چرک از سینه آید قطع می کند و برای خرد کردن سنگ مثانه و ترشح بول مفید است. یعنی مدر است و برای سرفه و سوزش مجرای ادرار و مثانه و روده ها و بواسیر و همچنین تسکین حرارت رحم و سوزش و درد آن مفید است. حیض را قطع می کند و برای باد سرخ نافع است. تخم آن ضد کرم کدو می باشد و عصاره ساقه و برگ آن برای بیماری های کبد و بیماری های کمی ویتامین C بسیار مفید است.
به عنوان رژیم غذایی اشخاص مبتلا به اسکوروی تجویز می شود مقدار خوراک از آب برگ و ساقه آن 40 گرم که با 8 گرم نبات شکر مخلوط نموده و بخورند برای قطع اسهال صفراوی و تقویت روده و تبهای گرم بسیار نافع است. بخصوص در فصل های گرم سال و برای اشخاص گرم مزاج. اگر برگ و ساقه سبز آن را مانند سالاد و با سرکه بخورند برای درد کلیه بسیار نافع است.

جویدن برگ آن به مقدار کم کندی دندان را رفع می کند (که مثلا از خوردن میوه ترش و یا علت دیگری ایجاد شده باشد.) و زیاد جویدن آن کندی دندان ایجاد می نماید. از عصاره آن برای التهاب های گرم چشم با مالیدن در محل ملتهب استفاده می شود. ضماد برگ و ساقه آن با روغن گل سرخ برای تسکین سردردهای گرم و سوختگی آتش و ورمهای گرم نافع است. ترکیب خرفه و آرد جو برای جرب و لکه و ورم بیضه ها نافع است.
ضماد برگ و ساقه آن به تنهایی برای تسکین حرارت مفید است. اگر با حنا تهیه شود و بر کف دست و پا گذارده شود برای حرارت و پیسی های دست و پا در صورت تکرار مفید خواهد بود. ضماد ریشه آن برای زگیل قوی تر از ضماد گیاه است. برگ و ساقه آن مقوی باه بوده و اشخاص گرم مزاج و در عین حال در مورد اشخاص سرد مزاج قوه باه را کم می کند و در عین حال در مورد اشخاص سرد مزاج قوه باه را کم می کند و اشتها را کاهش می دهد و اسراف در خوردن آن نور چشم را نقصان می دهد، این قبیل افراد سرد مزاج اگر بخورند باید با نعنا و کرفس و مصطکی باشد. مقدار خوراک آن از 1 تا 100 گرم است و خاصیت تخم خرفه مانند آب خرفه می باشد و گرد برگ و ساقه خشک آن برای زخمهای دهان اطفال و زخمهای نظایر آن نافع است و گرد آن برای طحال و معده اشخاص سرد مزاج مضر است. اگر 20 گرم برگ خشک آن را نرم کوبیده و با شکر بخورند برای تبها و سرفه های گرم بسیار نافع است، مقدار خوراک گرد آن تا 20 گرم است. مشابه آن در اکثر موارد فوق اسفرزه است و در مورد خواص خرفه در مدارک فنی منتشره در مغرب زمین چنین آمده است. خرفه در چین و هندوچین مصارف دارویی وسیعی دارد از خرفه به عنوان خنک کننده، نرم کننده، جبران کننده کمی ویتامین c و نیروبخش، التیام دهنده زخم و محلل ورم استفاده می شود.

به طور کلی:

1) در مورد اشخاص سالم و اشخاصی که کلیه نرمال دارند، اثر مدر دارد.
2) در مورد اشخاص با کلیه های ناراحت نیز مواردی تا حدودی مدر است از جمله در مورد (ورم کلیه) و (ورم کالیس کلیه) تا حدودی مدر است.
در ده مدرک از مدارک طب سنتی معتبر آمده است که مصرف خرفه برای معالجه اسهال خونی نافع است.
چی یو معتقد است که خرفه برای سه نوع اسهال خونی که در اثر باکتری ایجاد شده مفید است ولی در مورد اسهال خونی امیبی یا اموییک دیسانتری بی اثر است.
او معتقد است که مصرف جوشانده خرفه که کاملاً خوب پخته شده و آب آن گرفته شده باشد برای معالجه اسهال خونی باسیلی یا باسیلری دیسانتری بدون هیچ عوارض جانبی مفید است.
خواص دیگر استعمال داخلی خرفه: برای اسهال مفید است و برای سوزاک و ترشحات سفید مهبل نافع می باشد. به عنوان ضد کرم برای معالجه اوکسیو ریس یا کرمهای سفید مفید می باشد. مسهل ملایم است و برای بچه ها مسهل است. تصفیه کننده خون است تب بر است. و ضد سم می باشد.
در استعمال خارجی شیره گیاه یا له شده گیاه برای تحلیل ورم و تومور و التیام زخمهای شدید سوختگی، بواسیر، بیماری های پوستی نظیر خارش- جرب تحلیل آبسه، گزیدگی نیش حشرات و جانوران مصرف داخلی آن هم موثر است ولی البته در مورد زنان حامله نباید مصرف شود. در شبه جزیره مالایا از عصاره این گیاه به عنوان مایعی برای شست و شوی چشم استفاده می شود. در اندونزی از گیاه برای ناراحتی سینه استفاده می شود. در فیلیپین از برگها و سرشاخه های آن به عنوان ضد خونریزی و برای قطع خون ریزی استفاده می شود گیاه خرفه نوعی حشره کش نیز می باشد.
تحقیقات جدید دانشمندان نشان داده است که در خرفه ماده شیمیایی بسیار جالب به نام اسید چرب اومگا- 3 وجود دارد. این همان چربی معروف است که در روغن ماهی یافت می شود و عامل موثری برای کاهش کلسترول و فشار خون است و از این نظر که این گیاه را در ردیف گیاهان ارزشمند ضد سرطان و ضد فشار خون قرار می دهد و بعلاوه دارای مقدار قابل ملاحظه ای ویتامین C می باشد که آن هم از ضد اکسید کننده هاست و ضد عوامل سرطانزا می باشد.
منبع:نشریه روشنان شماره 11