امام على علیه السلام :

الارتِقاءُ إلَى الفَضائلِ صَعبٌ مُنْجٍ ، الانحِطاطُ إلَى الرَّذائلِ سَهلٌ مُرْدٍ .
بالا رفتن بر نردبان فضیلتها دشوار، اما رهایى بخش است و فرود آمدن به سوى پستیها آسان، اما مُهلک است.

امام على علیه السلام :

أکرِهْ نفسَکَ علَى الفَضائلِ ؛ فإنّ الرَّذائلَ أنتَ مَطبوعٌ علَیها .
نفْس خویش را به [پذیرفتن ]فضیلتها مجبور کن؛ زیرا رذایل سرشتى توست.

امام على علیه السلام :

أقوَى الوَسائلِ حُسنُ الفَضائلِ .
محکمترین وسیله ها[ى کمال و قرب الهى ]فضیلت هاى نیکوست.

امام على علیه السلام :

باکتِسابِ الفَضائلِ یُکبَتُ المُعادِی .
با به دست آوردن فضیلت ها، دشمن سرکوب مى شود.

امام على علیه السلام :

فَخرُ المَرءِ بفَضلِهِ لا بأصلِهِ .
افتخار آدمى به فضیلت اوست، نه به تبار او.

امام على علیه السلام :

مَن قَلَّت فَضائلُهُ ضَعُفَت وَسائلُهُ .
هر که فضیلت هایش اندک باشد، وسیله هایش [براى رسیدن به کمال و قرب الهى ]سست گردد.

امام على علیه السلام :

عِندَ تَعاقُبِ الشَّدائدِ تَظهَرُ فَضائلُ الإنسانِ .
در سختیهاى پیاپى است که فضیلت هاى انسان آشکار مى شود.
انواع فضیلتها

امام جواد علیه السلام :

الفَضائلُ أربَعهُ أجناسٍ : أحَدُها : الحِکمَهُ ، و قِوامُها فی الفِکرَهِ ، و الثانی : العِفَّهُ ، و قِوامُها فی الشَّهوَهِ ، و الثالثُ : القُوَّهُ ، و قِوامُها فی الغَضَبِ ، و الرابِعُ : العَدلُ ، و قِوامُهُ فی اعتِدالِ قُوَى النفسِ
فضیلتها چهار گونه اند: اول، حکمت که جانمایه آن اندیشه است. دوم، عفّت که جانمایه اش شهوت است. سوم، قدرت که جانمایه اش خشم است. چهارم، عدل که قوام آن در اعتدال قواى نفسانى است.
آنچه موجب فضیلت و برترى انسان است

امام على علیه السلام :

الفَضیلَهُ بحُسنِ الکَمالِ و مَکارِمِ الأفعالِ ، لا بکَثرَهِ المالِ و جَلالَهِ الأعمالِ .
برترى به حسن کمال و کردارهاى والاست، نه به بسیارى مال و بزرگى کارها (منصبها).

امام على علیه السلام :

لِکُلِّ شیءٍ فَضیلَهٌ و فَضیلَهُ الکِرامِ اصطِناعُ الرِّجالِ .
هر چیزى را برترى و فضیلتى است و برترى کریمان نیکى کردن به مردان (بزرگان) است.

امام على علیه السلام :

مَن آثَرَ على نفسِهِ استَحَقَّ اسمَ الفَضیلَهِ
هر که ایثار کند شایسته عنوان فضیلت و برترى است.

امام على علیه السلام :

کَفى بالمَرءِ فَضیلَهً أن یُنَقِّصَ نفسَهُ .
آدمى را همین فضیلت بس که خودش را ناقص شمارد.

امام على علیه السلام :

صَنائعُ الإحسانِ مِن فَضائلِ الإنسانِ .
اعمال نیکو کارانه، از فضایل انسان است.

امام على علیه السلام :

فَضیلَهُ السادَهِ حُسنُ العِبادَهِ .
برترى مرتبه مهتران، به نیکویى عبادت است.

امام على علیه السلام :

الفَضلُ أنّکَ إذا قَدَرتَ عَفَوتَ .
فضیلت این است که هرگاه قدرت [بر انتقام ]یافتى گذشت کنى.

امام على علیه السلام :

الفَضلُ مَعَ الإحسانِ .
فضیلت (برترى) با نیکوکارى همراه است.

امام على علیه السلام :

کَمالُ الفَضائلِ شَرَفُ الخَلائقِ .
کمال فضایل [به] شرافتِ خوى و خصلتهاست.

امام على علیه السلام :

إذا حُیِّیتَ بِتَحِیَّهٍ فَحَیِّ بأحسَنَ مِنها ، و إذا اُسدِیَت إلَیکَ یَدٌ فَکافِئْها بما یُربی علَیها ، و الفَضلُ مَعَ ذلکَ للبادِئَ .
هرگاه به تو درودى گفته شد، با درودى بهتر از آن پاسخ ده و هرگاه احسانى به تو شد ، با احسانى برتر از آن جبرانش کن و با این همه برترى از آنِ آغازگر است.

امام على علیه السلام :

تَحَلُّوا بالأخذِ بالفَضلِ ، و الکَفِّ عنِ البَغیِ ، و العَمَلِ بالحَقِّ ، و الإنصافِ مِن النفسِ ، و اجتِنابِ الفَسادِ ، و إصلاحِ المَعادِ .
خودتان را با در پیش گرفتن فضیلت و خوددارى از ستم و تعدى و عمل به حق و انصاف به خرج دادن و دورى از فساد و آباد کردن معاد، بیارایید.

امام على علیه السلام :

فالمُتَّقُونَ فیها هُم أهلُ الفَضائلِ: مَنطِقُهُمُ الصَّوابُ ، و مَلبَسُهُمُ الاقتِصادُ .
پرهیزگاران در دنیا اهل فضایلند: گفتارشان بر پایه راستى و درستى است و پوشاکشان (رفتارشان) بر پایه میانه روى.
فضیلتهاى جامع

امام على علیه السلام :

لَقَد أخَذَ بجَوامِعِ الفَضلِ مَن رَفَعَ نفسَهُ عن سُوءِ المُجازاهِ .
کسى که خود را برتر از آن داند که [خوبى را] به بدى پاداش دهد، مجمع فضایل را فرا چنگ آورده است.

امام على علیه السلام :

مَن أحسَنَ إلى مَن أساءَ إلَیهِ فقد أخَذَ بجَوامِعِ الفَضلِ .
هر کس به کسى که به او بدى کرده است، خوبى کند، بی گمان مجمع فضایل را در اختیار گرفته است.

امام على علیه السلام :

مَن عَفا عَنِ الجَرائمِ فقد أخَذَ بجَوامِعِ الفَضلِ .
هر کس از گناهان درگذرد، مجمع فضایل را فرا چنگ گرفته است.

امام على علیه السلام :

المُرُوءَهُ اسمٌ جامِعٌ لسائرِ الفَضائلِ و المَحاسِنِ .
انسانیت، نامى است که دیگر فضیلت ها و خوبیها را در خود جمع کرده است.

امام على علیه السلام :

جِماعُ الفَضلِ فی اصطِناعِ الحُرِّ، و الإحسانِ إلى أهلِ الخَیرِ .
مجمع فضیلت ها در احسان کردن به آزادمنش است و نیکى کردن به اهل خیر و خوبى.

امام على علیه السلام :

کُن عَفُوّا فی قُدرَتِکَ ، جَوادا فی عُسرَتِکَ ، مُؤْثِرا مَعَ فاقَتِکَ ؛ یَکمُلْ لکَ الفَضلُ .
در زمان قدرتمندى با گذشت باش و در گاه سختى و تنگدستى بخشنده و با وجود تهیدستى ایثارگر، تا فضیلت و برترى تو کامل شود.

امام على علیه السلام :

إذا اتَّقَیتَ المُحَرَّماتِ ، و تَوَرَّعتَ عنِ الشُّبُهاتِ ، و أدَّیتَ المَفروضاتِ ، و تَنَفَّلتَ بالنَّوافِلِ ، فقد أکمَلتَ فی الدِّینِ الفَضائلَ .
هرگاه از حرامها بپرهیزى و از شبهات باز ایستى و واجبات را به جاى آورى و به مستحبّات پردازى، هر آینه فضیلتهاى دینى را به کمال رسانده اى.
برترین فضیلت ها

امام على علیه السلام :

أفضَلُ الفَضائلِ صِلَهُ الهاجِرِ ، و إیناسُ النافِرِ ، و الأخذُ بِیَدِ العاثِرِ .
برترین فضیلتها، پیوند زدن با کسى است که پیوند بُریده و اُنس گرفتن با کسى که رمیده و گرفتن دست کسى که لغزیده است.

امام على علیه السلام :

الإنصافُ أفضَلُ الفَضائلِ .
انصاف، برترین فضیلتهاست.

امام على علیه السلام :

أفضَلُ الفَضائلِ بَذلُ الرَّغائبِ ، و إسعافُ الطالِبِ ، و الإجمالُ فی المَطالِبِ .
برترین فضیلت ها برآوردن آرزوها[ى مردم ]است (بخشیدن آن چیزهایى که خود انسان به آنها علاقه دارد) و کمک کردن به درخواست کننده [کمک ]و میانه روى در برآوردن خواهشهاست.

امام على علیه السلام :

حِفظُ اللِّسانِ و بَذلُ الإحسانِ مِن أفضَلِ فَضائلِ الإنسانِ .
نگه داشتن زبان و بذل احسان، از برترین فضایل انسان است.

امام على علیه السلام :

لا فَضیلَهَ أجَلُّ مِن الإحسانِ .
هیچ فضیلتى والاتر از احسان نیست.

امام على علیه السلام :

لا مَنقَبَهَ أفضَلُ مِن الإحسانِ .
هیچ منقبتى برتر از احسان نیست.

امام على علیه السلام :

أکرِمْ مَن وَدَّکَ، و اصفَحْ عن عَدُوِّکَ؛ یَتِمَّ لکَ الفَضلُ .
کسى را که دوستت دارد ، گرامى دار و از دشمنت گذشت کن، تا فضیلت تو کامل شود.

امام على علیه السلام :

إنَّ مُقابَلَهَ الإساءهِ بالإحسانِ ، و تَغَمُّدَ الجَرائمِ بالغُفرانِ، لَمِن أحسَنِ الفَضائلِ و أفضَلِ المَحامِدِ .
بدى را به خوبى پاداش دادن و پوشاندن گناهان با بخشش و گذشت، از بهترین فضیلت ها و برترین خصلتهاى پسندیده است.

امام على علیه السلام :

مِن أفضَلِ الفَضائلِ اصطِناعُ الصَّنائعِ ، و بَثُّ المَعروفِ .
از برترین فضیلت ها، بذل احسان و پراکندن نیکى است.
سرآمد فضایل

امام على علیه السلام :

رَأسُ الفَضائلِ العِلمُ .
دانش سرآمد فضایل است.

امام على علیه السلام :

رَأسُ الفَضائلِ مِلکُ الغَضَبِ ، و إماتَهُ الشَّهوَهِ .
تسلّط بر خشم و میراندن شهوت سرآمد فضایل است.

امام على علیه السلام :

رَأسُ الفَضائلِ اصطِناعُ الأفاضِلِ! .
احسان کردن به مردمان بلند مرتبه رأس فضیلتهاست.

امام على علیه السلام :

غایَهُ الفَضائلِ العَقلُ .
نقطه پایان فضایل، خِرد است.

امام على علیه السلام :

غایَهُ الفَضائلِ العِلمُ .
اوج فضیلتها دانش است.
اهل فضیلت و برترى

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إذا جُمِعَ الخلایقُ یَومَ القِیامَهِ نادى مُنادٍ : أینَ أهلُ الفَضلِ ؟ فَیَقومُ اُناسٌ و هُم یَسِیرٌ فَیَنطَلِقُونَ سِراعا إلَى الجَنَّهِ ، فَتَلَقّاهُم المَلائکهُ فیَقولونَ : إنّا نَراکُم سِراعا إلَى الجَنَّهِ ! فیَقولونَ : نَحنُ أهلُ الفَضلِ ، فیقولونَ : ما کانَ فَضلُکُم ؟ فیقولونَ : کُنّا إذا ظُلِمنا غَفَرنا ، و إذا اُسِیءَ إلَینا عَفَونا ، و إذا جُهِلَ علَینا حَلُمنا ، فیقالُ لَهُم : ادخُلُوا الجَنَّهَ فَنِعمَ أجرُ العامِلینَ .
روز قیامت چون خلایق جمع شوند آواز دهنده اى آواز دهد که: کجایند اهل فضیلت؟ پس جماعتى اندک برخیزند و شتابان سوى بهشت روند. فرشتگان جلو روند و گویند: شما را مى بینیم که به سوى بهشت مى شتابید. پاسخ دهند: ماییم اهل فضیلت. فرشتگان گویند: فضل شما چه بوده است؟ گویند: ما هرگاه ستمى مى دیدیم مى بخشیدیم و هرگاه بدى مى دیدیم گذشت مى کردیم و هرگاه رفتار جاهلانه اى با ما مى شد بردبارى نشان مى دادیم. پس، به آنان گفته شود: وارد بهشت شوید که نیکو مزدى است براى عمل کنندگان.

امام زین العابدین علیه السلام :

إذا کانَ یَومُ القِیامَهِ جَمَعَ اللّه ُ تبارَکَ و تعالَى الأوَّلینَ و الآخِرینَ فی صَعیدٍ واحِدٍ ، ثُمّ یُنادِی مُنادٍ : أینَ أهلُ الفَضلِ ؟ قالَ : فَیَقومُ عُنُقٌ مِن الناسِ ، فَتَلقّاهُم المَلائکهُ فیَقولونَ : و ما کانَ فَضلُکُم ؟ فیَقولونَ : کنّا نَصِلُ مَن قَطَعَنا ، و نُعطِی مَن حَرَمَنا ، و نَعفُو عَمَّن ظَلَمَنا ، فیقالُ لَهُم : صَدَقتُم، ادخُلُوا الجَنَّهَ .
چون روز قیامت شود خداوند تبارک و تعالى همه مردم را، از اولین نفر تا آخرین نفر، در یک صحرا جمع کند، آن گاه آواز دهنده اى جار زند: کجایند اهل فضیلت؟ پس گروهى از مردم برخیزند. فرشتگان به استقبال آنان روند و گویند: فضل شما چه بوده است؟ گویند: ما با کسى که از ما مى برید پیوند برقرار مى کردیم و به آن که ما را محروم مى کرد عطا مى کردیم و از کسى که به ما ستم مى کرد گذشت مى کردیم. پس به آنان گفته شود: راست گفتید، وارد بهشت شوید.
برترین مردم

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

أفضَلُکُم مَنزِلَهً عندَ اللّه ِ تعالى أطوَلُکُم جُوعا و تَفَکُّرا ، و أبغَضُکُم إلَى اللّه ِ تعالى کُلُّ نَؤومٍ و أکُولٍ و شَروبٍ .
بلند پایه ترین شما نزد خداوند متعال کسى است که مدتهاى طولانى ترى گرسنگى بکشد و به تفکر بپردازد ، و منفورترین شما نزد خداوند متعال هر آن کسى است که پر خواب و پرخور و پر نوش باشد.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

أیُّها الناسُ ، إنّ أفضَلَ الناسِ مَن تَواضَعَ عَن رِفعَهٍ ، و زَهِدَ عن غُنیَهٍ ، و أنصَفَ عن قُوَّهٍ ، و حَلُمَ عن قُدرَهٍ ، ألاَ و إنَّ أفضَلَ الناسِ عَبدٌ أخَذَ مِن الدنیا الکَفافَ ، و صاحَبَ فیها العَفافَ ، و تَزَوَّدَ للرَّحیلِ ، و تَأهَّبَ للمَسیرِ .
اى مردم! همانا برترین مردم، کسى است که با وجود بلند مرتبگى، فروتنى کند و با وجود توانگرى، به دنیا زهد ورزد و در عین داشتن توانایى، انصاف به خرج دهد و در عین قدرتمندى، بردبار باشد. بدانید که برترین مردم، بنده اى است که از دنیا به قدر کفاف برگیرد و در آن با خویشتندارى و عزّت نفس زندگى کند و براى سفر [آخرت] توشه برگیرد و براى رفتن آماده شود.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در پاسخ به سؤال از برترین مردم ـ فرمود :

مَن قَلَّ طُعمُهُ و ضِحکُهُ ، و رَضِیَ بما یَستُرُ عَورَتَهُ .
کسى که کم خُورَد و کم خندد و به آنچه برهنگى اش را بپوشاند قانع باشد.

عیسى علیه السلام ـ در پاسخ به این سؤال که : برترین مردم کیست؟ ـ فرمود:

مَن کانَ مَنطِقُهُ ذِکرا ، و صَمتُهُ فِکرا ، و نَظَرُهُ عِبرَهً .
کسى که سخنش ذکر خدا باشد و سکوتش تفکّر و نگاهش عبرت آموز.

امام على علیه السلام :

أفضَلُ الناسِ فی الدنیا الأسخِیاءُ ، و فی الآخِرَهِ الأتقیاءُ .
برترین مردم در دنیا سخاوتمندانند و در آخرت پرهیزگاران.

امام على علیه السلام :

إنَّ أفضَلَ الناسِ عندَ اللّه ِ : مَن أحیا عَقلَهُ ، و أماتَ شَهوَتَهُ ، و أتعَبَ نفسَهُ لِصَلاحِ آخِرَتِهِ .
برترین مردم در پیشگاه خدا، کسى است که خرد خویش را زنده کرده و شهوتش را میرانده و در راه آباد کردن آخرتش، خود را به رنج در افکنده است.

امام على علیه السلام :

إنَّ أفضَلَ الناسِ مَن حَلُمَ عن قُدرَهٍ ، و زَهِدَ عن غُنیهٍ ، و أنصَفَ عن قُوَّهٍ .
برترین مردم کسى است که در عین داشتن قدرت، بردبارى ورزد و در عین توانگرى، زهد داشته باشد و در عین نیرومندى، انصاف به خرج دهد.

امام على علیه السلام :

أفضَلُ عِبادِ اللّه ِ عِندَ اللّه ِ إمامٌ عادِلٌ، هُدِیَ و هَدَى، فَأقامَ سُنَّهً مَعلومَهً، و أماتَ بِدعَهً مَجهولَهً .
برترین بندگان خدا نزد خداوند، پیشواى دادگرى است که رهیافته باشد و رهنما. پس، سنتّى دانسته و شناخته شده را بر پا دارد و بدعتى ناشناخته را بمیراند.

امام على علیه السلام ـ در نامه اى به حارث هَمْدانى ـ نوشت :

وَ اعلَمْ أنَّ أفضَلَ المُؤمنینَ أفضَلُهُم تَقدِمَهً مِن نفسِهِ و أهلِهِ و مالِهِ ؛ فإنّکَ ما تُقَدِّمْ مِن خَیرٍ یَبقَ لکَ ذُخرُهُ ، و ما تُؤَخِّرْهُ یَکُن لِغَیرِکَ خَیرُهُ .
بدان که برترین مؤمنان، کسى است که از جان و مال و کسان خود بیشتر [در راه خدا] بذل و انفاق کند؛ زیرا آنچه از خیر و خوبى پیش بفرستى براى تو ذخیره خواهد شد و آنچه را از خود بر جاى نهى، خیر و نفعش از آن دیگرى است.

امام على علیه السلام :

أفضَلُ الخَلقِ أقضاهُم بالحَقِّ .
برترین مردم کسى است که بیشتر به حق قضاوت کند.

امام على علیه السلام :

إنّ أفضَلَ الناسِ عندَ اللّه ِ مَن کانَ العَمَلُ بالحَقِّ أحَبَّ إلَیهِ ـ و إن نَقَصَهُ و کَرَثَهُ ـ مِن الباطِلِ و إن جَرَّ إلَیهِ فائدَهً و زادَهُ
همانا برترین مردم نزد خداوند، کسى است که عمل به حق را از عمل به باطل بیشتر دوست داشته باشد، اگر چه حق براى او کمبود و اندوه به بار آورد و باطل سود و فزونى به سویش بکشاند.

امام على علیه السلام :

قیلَ للعَبدِ الصالِحِ لُقمانَ : أیُّ الناسِ أفضَلُ ؟ قالَ : المؤمنُ الغَنیُّ . قیلَ : الغَنیُّ مِنَ المالِ ؟ فقالَ : لا ، و لکنِ الغَنیُّ مِن العِلمِ الذی إن احتِیجَ إلَیهِ انْتُفِعَ بعِلمِهِ ، و إن استُغنِیَ عنه اکْتُفِیَ ، و قیلَ : فأیُّ الناسِ أشَرُّ ؟ قالَ : الذی لا یُبالی أن یَراهُ الناسُ مُسِیئا .
به لقمان ، آن بنده شایسته، گفته شد: برترین مردم کیست؟ گفت: مؤمن توانگر. گفته شد: توانگر از مال و ثروت؟ گفت: نه، بلکه توانگر از علم ، که اگر به او نیاز پیدا شود، از دانشش بهره گرفته شود و اگر نیازى پیدا نشود، خودش را کفایت کند. گفته شد: پس بدترین مردمان چه کسى است؟ گفت: کسى که برایش مهم نباشد مردم او را بدکردار ببینند.
برترین اخلاق

امام على علیه السلام :

إنَّ أفضَلَ أخلاقِ الرِّجالِ الحِلمُ .
برترین اخلاقِ مردان، بردبارى است.

امام على علیه السلام :

السَّخاءُ و الحَیاءُ أفضَلُ الخُلقِ .
بخشندگى و حیا، برترین خصلتها هستند.
گوناگون

امام على علیه السلام :

الفَضلُ مَعَ الإحسانِ .
فضیلت، با احسان همراه است.

امام على علیه السلام :

الجَهلُ بالفَضائلِ مِن أقبَحِ الرذائلِ .
نشناختن فضیلتها، از زشت ترین رذیلتهاست.

امام على علیه السلام :

أفضَلُ شیءٍ الرِّفقُ .
برترین خصلت، نرمخویى است.

امام على علیه السلام :

إنّما یَعرِفُ الفَضلَ لأهلِ الفَضلِ اُولُو الفَضلِ .
جز این نیست که فضیلتِ اهلِ فضل را، فضیلت مندان مى شناسند.

امام على علیه السلام :

خُذْ على عَدُوِّکَ بالفَضلِ ؛ فإنّهُ أحَدُ الظَفَرَینِ .
با دشمنت به فضل و نیکویى رفتار کن که این یکى از دو پیروزى است.

امام على علیه السلام :

یَأتِی علَى الناسِ زَمانٌ عَضوضٌ ، یَعَضُّ المُوسِرُ فیهِ على ما فی یَدَیهِ و لم یُؤمَرْ بذلکَ ، قالَ اللّه ُ سبحانَهُ : «و لا تَنْسَوُا الفَضْلَ بَیْنَکُم»(بقره،237) .
روزگارى دشوار و گزنده بر مردم خواهد آمد که در آن روزگار توانگر آنچه را دارد با چنگ و دندان نگه دارد، حال آن که به چنین کارى فرمان داده نشده؛ بلکه خداوند سبحان فرموده است: «و احسان و بخشش به یکدیگر را از یاد مبرید».

میزان الحکمه،جلد نهم.