نویسنده:جواد اسماعیلی
منبع : راسخون

چکیده
آنچه پیش روی شماست تحقیقی است در رابطه با انفاق . هدف از انتخاب این موضوع و بررسی در مورد آن اهمیت فوق العاده این امر در قرآن و اجتماع و همچنین ارتباط با انسان ها که در حقیقت نتیجه ارتباط و پیوند با خداست و توجه به این نکته که انفاق مایه رشد و سعادت آدمی است.
برای تدوین این پژوهش ابتدا به جمع آوری داده ها پرداخته و سپس با توجه به داده ها به تحلیل و نتیجه گیری پرداخته. برای جمع آوری اطلاعات از طریق فیش برداری و مراجعه به کتابخانه ها و استفاده از سایت های اینترنت اقدام شد.

نتایج کلی پژوهش

انفاق از امور مهم برای رفع فاصله طبقاتی و رسیدن انسان ها به سعادت و تکامل است. با این توضیح که فردا انفاق کننده با بخشش سرمایه های مادی و معنوی روح خود را از رذایل اخلاقی نجات داده و نزد خداوند اجرای عظیم دریافت کرده است و فردی که مورد انفاق قرار گرفته فرصت بیشتری برای ارتباط با خداوند یافته و امیدوار به اجرای عدالت در جامعه گشته است. انفاق ارزشمند دارای شرایط خاصی است که فرد انفاق کنند باید آنها را رعایت کند.

مقدمه
تو نیکی میکن و در دجله انداز
که ایزد در بیابانت دهد باز
انفاق از جمله مسائلی است که در جامعه امروز بسیاری از افراد با آن مواجه هستند و بسیار انفاق می افتد که در مورد انجام دادن ان دچار تردید شوند. یکی از اهداف مهم از نوشتن این پژوهش اثبات این قضیه است که با انفاق و بخشش نه تنها چیزی از انسان کم نمی شود بلکه اجر و پاداشی عظیم نزد خداوند خواهد داشت و انسان با این کار روح خود را از بسیاری رذایل و صفات ناپسند رهایی بخشیده است و ین عین سعادت و خوشبختی در دو جهان است. از دلایل دیگری که سبب نوشتن این مقاله شد می توان به این موضوع اشاره کرد که شرایط انفاق درست برای بسیاری از انسان ها روشن نیست، برای مثال ممکن است آنچه را که برایشان بی ارزش شده است به دیگران ببخشند و در درون احساس برتری نسبت به دیگران داشته باشند. به طور کلی می توان بسیاری از مسائل رابرای چنین افرادی روشن کرد و آنان را به سوی بخشش نیک و ارزشمند رهمون ساختن. از دیگر اهداف می توان به این موضوع اشاره کرد که بعضی از افراد گمان می کنند فاصله طبقاتی و فقر و ثروت یک امر کاملاً طبیعی است و چنین چیزی باید در جامعه وجود داشته باشد در حالیکه باید برای آنها بیان کرد که این فاصله باید با بخشش افراد ثروتمند که در واقع حقی از فقر را در ثروت آنها نهفته است کمتر و کمتر شود.
سؤالات و فرضیاتی که در این مقاله در پی پاسخ آن هستیم عبارتند از:
1- انفاق چیست؟
2- بیان اهمیت انفاق
3- آیا انفاق اختصاص به حال دارد؟
4- پاداش انفاق چیست؟
5- آثار فردی و اجتماعی انفاق چیست؟
6- شرایط انفاق ارزشمند چیست؟
روش تحقیق:
این تحقیق با استفاده از روش کتابخانه ای و ابتدا از طریق جمع آوری داده¬ها و استفاده از روش فیش برداری به کمک مطالعه منابع مرتبط با موضوع از جمله کتابخانه، سایت¬های اینترنت، منابع حدیثی، تفاسیر قرآن¬کریم و… .این مراحل برای رسیدن به این هدف صورت گرفته است که مطالعه این پژوهش بتواند کمک مفیدی برای کسانی باشد که در این زمینه اطلاعات کافی ندارند و کسانی که دوستدار ترویج عدالت در جامعه و رفع فقر فرهنگی و اقتصادی هستند.

مفهوم انفاق

نفق در لغت به معنی گذشتن هر چیزی و از بین رفتن آن با تمام شدن آن چیز است.(1) و در اصطلاح انفاق بیرون کردن مال از ملک و قرار دادن آن در ملک دیگری است که یا از طریق صدقه یا از بخشش کردن مال های خویش در راه جهاد و دین و هر آنچه خدا به آن فرمان داده است می باشد.(2)

پاداش انفاق

انفاق سبب آمرزش:

(اِن تُبدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعمِا هِیَ وَ اِن تُحقُوها وَ تُؤتوهَا الفُقَراءَ فَهُوَ خَیرُ لَکُم وَ یُکَفِّرُ عَنکُم مِنَ یَسِّئاتِکُم وَاللهُ بِما تَعلَمونَ خبیرٌ)، «اگر به مستحقان آشکارا انفاق صدقات کنید کاری نیکو است. لیکن اگر پنهانی به فقیران رسانید نیکوتر است و خدا به پاداش آن گناهان شما را محو و ستور دارد و خدا از آشکار و نهان شما آگاه است».(3)انفاق معامله پر سود با پروردگار: خداوند در آیه 29 سوره فاطر انفاق را معامله ای پر سود بیان کرده است و تلاوت در این آیه به معنی خواندنی است که سرچشمه فکر باشد، فکری که سرچشمه عمل صالح گردد، عملی که از یک سو انسان را به خدا پیوند دهد که مظهر آن نماز است و از سوی دیگر به خلق خدا ارتباط دهد که مظهر آن انفاق است، انفاق از تمام مواهب خدادادی انفاق مایه فزونی نه کمبود. (بگو پروردگارم روزی را برای هر که بخواهد توسعه می دهد …)(4) در روایتی از پیامبر اکرم(ص) می خوانیم که فرمود: «من ایقن بالخف سخت نفسه بالنفقه» ، (کسی که یقین به عوض و جانشینی داشته باشد در انفاق کردن سخاوتمند خواهد بود).(5) آثار فردی انفاق: (… منافع انفاق به خود شما بازگشت می کند…)(6) مسلماً زمانی که نتیجه کار انسان به خودش باز می گردد به آن کار علاقه مند می شود. انفاق هم جنبه اخری دارد و هم جنبه دنیوی. از جنبه دنیوی می توان به مادیات و معنویات اشاره کرد و از جنله معنوی می توان گفت که روح گذشت و بخشش و فداکاری و نوع دوستی و برادری را در انفاق کننده پرورش می دهد و در حقیقت وسیله مؤثری برای تکامل روحی و پرورش شخصیت اوست.

آثار فردی و اجتماعی انفاق:

یک فرد از جامعه که عضوی از یک مجموعه است اگر دچار فقر و احتیاج شد و ما با انفاق خود وضع او را اصلاح کردیم ، همه دل او را از رذائلی که فقر در او ایجاد می کند پاک کرده ایم و هم چراغ محبت را در دلش ایجاد نموده ایم و هم زبانش را به گفتن خوبی ها ترغیب کرده ایم و هم او را در عملکردش نشاط بخشیده ایم و از امام صادق (ع) نقل شده است:
«زکات واجب را به طور آشکار از مال جدا کنیم و به طور آشکار انفاق کنید اما انفاق های مستحب اگر مخفی باشد بهتر است».(7)
آیا انفاق اختصاص به مال دارد؟
انفاق مفهوم وسیعی دارد که منحصر به مال نیست بلکه علم و هدایت و آبروی اجتماعی و سرمایه های مادی و معنوی را نیز شامل می شود.(الذین یومنون بالغیب و یقیمون الصَّلاهَ و ممّا رزقناهم ینفقون).(8) در آیه فوق به صفات متقین اشاره شده است که آنها علاوه بر ارتباط نزدیک که با خداوند دارند از طریق انفاق ارتباط خود را با انسان های دیگر نیز تحکم می بخشند. با توجه به این نکته که قرآن نمی گوید «من اموالهم ینفقونم»، «از اموالشان انفاق می کنند» بلکه می گوید «ممّا رزقناهم» ، «از آنچه به آنها روزی دادیم» انفاق می کنند می توان به این نتیجه رسید که انفاق تمام مواهب مادی و معنوی را شامل می¬شود. بنابراین از صفات مردم پرهیزگار این است که از هر آنچه دارند از جمله علم، عقل، دانش، نیروهای جسمانی و مقام و موقعیت اجتماعی خویش بدون انتظار پاداشی انفاق می¬کنند. چنین انسانی مالک اصلی را خدا می¬داند و انفاق را یک قانون عمومی در جهان آفرینش تلقی می¬کند که در آن همه اجزاء آفرینش در حال ایثار به یکدیگر هستند در نتیجه با رضایت کامل مواهب و نعمت های خداوند را در اختیار بندگانی قرار می¬دهد و از این طریق رضایت و خشنودی خداوند را برای خویش مهیا می¬سازد. امام صادق(ع) در حدیثی در تفسیر جمله مما رزقناهم ینفقون فرمود: «ان معناه و مما علمناهم یبثتون»،(مفهوم آن این است که از علوم و دانش¬هایی که به آنها تعلیم داده ایم نشر می¬دهند و به نیازمندان می¬آموزند. مفهوم این سخن آن نیست که انفاق مخصوص علم است بلکه چون غالباً نظرها در مسأله انفاق متوجه انفاق مالی است امام با ذکر این موضوع می خواهد گستردگی مفهوم انفاق را روشن سازد.)(9)

اهمیت انفاق

بسیاری از انسان ها گمان می کنند که انفاق فقط به نفع کسی است که مورد انفاق قرار می گیرد در حالیکه بیشترین سود شامل حال کسی می شود که انفاق می کند. انسان با گذشت از آنچه در اختیار اوست و به آن علاقه مند است در حقیقت از صفات رذیله چون حسادت، طمع و… فاصله می گیرد و به خداوند بی نیاز نزدیکتر می شود و می آموزد که بهترین چیزهایی را که در اختیار دارد را بدون هیچ چشمداشتی در اختیار دیگران قرار دهد و این نکته روح خداجویی را در انسان بیدار می کند و انسان را از دلبستگی به دنیا دور می کند. بنابراین انفاق مایه رشد و سعادت آدمی است. از موارد دیگری که در مورد اهمیت انفاق می توان بیان کرد تأکید فراوان قرآن روی این مسأله است. در آیات زیادی از قرآن به مسأله انفاق سفارش شده است برای مثال در آیه 261 سوره بقره ذکر مسأله انفاق بعد از معاد شاید به این دلیل باشد که یکی از مهمترین اسباب نجات در قیامت انفاق و بخشش است.

انفاق مهم ترین طریق حل مشکل طبقاتی

مسأله اختلاف طبقاتی یکی از مهمترین مشکلات بشر است، عدم رعایت عدالت و انباشته شدن ثروت در دست عده ای اندک بر این مشکل دامن زده است. آنچه این مسأله را تشدید می کند بسته شدن درهای کمک های انسانی و تعاون به معنی حقیقی به روی مردم و همچنین رباخواری که یکی از عوامل فاصله طبقاتی است با دقت در آیات قرآن مجید آشکار می شود (یکی از اهداف اسلام از بین بردن اختلاف طبقاتی از طریق تحریم اموری چون رباخواری، وجوب پرداخت مالیات های اسلامی از قبیل زکات و خمس و صدقات و مانند آنها و تشویق به انفاق، وقف و قرض الحسنه و کمک های مختلف مالی و از همه مهمتر زنده کرده روح ایمان و برادری انسانی در میان مسلمانان است.(10)

شرایط وام نیکو: (انفاق ارزشمند)

بدون شک انفاق نیز مانند بسیاری از امور مراتب و در جاتی دارد و هر نوع انفاقی را نمی توان انفاق ارزشمند تلقی کرد. بخشش نزد خداوند پسندیده است که شرایط زیر را دارا باشد.
1. از قسمت های پاک و بهترین آنها انتخاب شود نه از اموالی که ارزش ناچیزی دارد به طوریکه حتی خودمان نیز از پذیرفتن آن اکره داریم. (یا ایها الذین امنوا انفقوا انفقوا من طیبات ماکسبتم و ممّا اخرجنا لکم من الارض و لا یتممّوا الخبیث منه تنفقون ولستم باخذیه الا ان تغمضوا فیه و اعلموا الله عتی حمید) (ای کسانی که ایمان آورده ای از آنچه از زمین برای شما خارج ساخته ایم انفاق کنید و به سراغ قسمت های ناپاک برای انفاق نروید در حالیکه خودتان حاضر نیستید آنها بپذیرید، مگر از روی اغماض و بدانید خداوند بی نیاز و شایسته ستایش است).(11)
2. از اموالی که مورد نیاز انسان است.«آنها دیگران را برخود مقدم می دارند هر چند شخصاً شدیداً نیازمند باشندم.(12)
3. به کسانی انفاق کنید که سخت به آن نیازمندند اولویت ها را در نظر بگیرید (انفاق شما برای نیازمندانی باشد که در راه خدا در محاصره قرار گرفته اند).(13)
4. انفاق اگر مکتوم باشد بهتر است (هرگاه آنها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید برای شما بهتر است).(14)
5. هرگز منت و آزاری با آن همراه نباشد (ای کسانی که ایمان آورده اید انفاق های خود را با منت و آزار باطل نکنید).(15)
6. انفاق باید تودم با اخلاص و خلوص نیت باشد. (کسانی که اموالشان را برای جلب خشنودی خداوند انفاق می کنند).(16)
7. آنچه را انفاق می کند کوچک و کم اهمیت بشمارد هر چند ظاهراً بزرگ باشد (به هنگام انفاق منت نگذار و آنرا بزرگ بشمار).(17)
8. از اموالی باشد که به آن دل بسته است (هرگز به حقیقت نیکوکاری نمی رسید مگر اینکه از آنچه دوست دارید انفاق کنید).(18)
9. هرگز خود را مالک حقیقی تصور نکنید بلکه خود را واسطه¬ی میان خالق و خلق بدانید (انفاق کنید که از آنچه خداوند شما را نماینده خود در آن قرار داده است).(19)
10. قبل از هر چیز باید انفاق از اموال حلال باشد چرا که خداوند فقط آن را می پذیرد (خداوند تنها از پرهیزگاران قبول می کند).(20)
نتایج تحقیق
1. انفاق مفهوم وسیعی دارد و تنها منحصر به مال نیست بلکه شامل سرمایه های مادی و معنوی نیز می باشد و انسان تنها واسطه¬ی فیض خداوند به بندگان است و مالک حقیقی خدا است.
2. مسأله اختلاف طبقاتی یکی از مهمترین مشکلات بشر است که با انفاق های واجب و مستحب به کمترین حد خود خواهد رسید.
3. انفاق یکامر بسیار مهم است که در قرآن کریم نیز بسیار به انجام آن سفارش شده است و اجر و پاداش بسیار عظیمی را برای فرد انفاق کننده در نظر گرفته است.
4. از جمله پاداش هایی که برای انفاق بیان شده عبارتند از:
1. انفاق سبب آمرزش است.
2. انفاق مایه فزونی است نه کمبود.
3. انفاق معامله پر سود با پروردگار است.
4. انفاق آثار فردی و اجتماعی فراوانی دارد.
5. انفاق نیکو و ارزشمند دارای شرایطی است که می توان از آن جمله به موارد زیر اشاره کرد:
از قسمت های پاک مال انتخاب شود، به صورت مخفیانه باشد، بدون منت و آزار باشد، توأم با اخلاص و خلوص نیت باشد، از اموال حلال باشد و…
یافته های حاصل از تحقیق تا حدود زیادی پاسخگوی سؤالات تحقیق بوده است.

پی نوشت ها :

1. المفردات فی غریب القرآن/ راغب اصفهانی
2. مجمع البیان/ ج2، ص 515
3. بقره/271
4. سبأ/ 39
5. تفسیر نورالثقلین/ ج4، ص 340
6. بقره/ 272
7. مجمع البیان/ ج2، ص252/ 4
8. بقره/3
9. تفسیر نمونه/ج2، ص 74
10. تفسیر نمونه/ج2، ص 312
11. بقره/ 267
12. حشر/ 9
13. بقره/ 273
14. بقره/ 271
15. بقره/264
16. بقره/ 265
17. مدثر/ 6
18. آل عمران/ 92
19. حدید/ 7
20. مائده/ 27

فهرست منابع
1. قرآن کریم.
2. ایروانی، جواد، انفاق در قرآن، 2/7/90 ، www.google.com.
3. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412 هـ ق، المفردات فی غریب القرآن، دمشق ، دارالعلم الدار الشامیه.
4. طبرسی، فضل بن حسین، 1372 ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران ، انتشارات ناصر خسرو.
5. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، 1415 هـ .ق، تفسیر نور الثقلین، قم، تحقیق سید هاشم محلاتی، انتشارات اسماعیلیان
6. مکارم شیرازی، ناصر (1378هـ .ش) تفسیر نمونه (ج2)، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
7. میردامادی، سیدمجتبی (1385)، تفسیر کلمه طیبه، اصفهان، گلبن.