جن در قرآن

جنیان، دارای قدرت نفوذ و سلطه بر آدمیان

« و یوم یحشرهم جمیعاً یا معشر الجن قد استکثرتم من الانس و قال اولیاءهم من الانس ربنا استمتع بعضنا ببعض و بلغنا اجلنا الذی اجلت لنا قال النار مثواکم خالدین فیها الا ما شاء الله ان ربک حکیم علیم؛ (1)
و [یادکن] روزی را که همه آنان را گرد می آورد [ و می فرماید] ای گروه جنیان از آدمیان [ پیروان] فراوان یافتید و هواخواهان آنها از [ نوع] انسان می گویند پروردگارا برخی از ما از برخی دیگر بهره برداری کرد و به پایانی که برای ما معین کردی رسیدیم [ خدا] می فرماید جایگاه شما آتش است در آن ماندگار خواهید بود مگر آنچه را خدا بخواهد [ که خود تخفیف دهد] آری پروردگار تو حکیم داناست.»
« و قال الذین کفروا ربنا ارنا الذین اضلانا من الجن و الانس نجعلهما تحت اقدامنا لیکونا من الاسفلین؛(2)
و کسانی که کفر ورزیدند گفتند پروردگارا آن دو [گمراه گری] از جن و انس که ما را گمراه کردند به ما نشان ده تا آنها را زیر قدم های مان بگذاریم تا زبون شوند.»

قدرت جنیان بر عروج به آسمان، جهت استراق سمع

« و لقد جعلنا فی السماء بروجا و زیناها للناظرین* و حفظنا ها من کل شیطان رجیم؛(3)
و آن را از هر شیطان رانده شده ای حفظ کردیم و به یقین ما در آسمان برجهایی قرار دادیم و آن را برای تماشاگران آراستیم.»
« انا زینا السماء الدنیا بزینه الکواکب* و حفظا من کل شیطان مارد* الا من خطف الخطفه فاتبعه شهاب ثاقب؛(5)
ما آسمان این دنیا را به زیور اختران آراستیم و [ آن را ] از هر شیطان سرکشی نگاه داشتیم، مگر کسی که [ از سخن بالاییان] یکباره استراق سمع کند که شهابی شکافنده از پی او می تازد»
« و انا لمسنا السماء فوجدناها ملئت حرساً شدیداً و شهبا؛(6)
و ما بر آسمان دست یافتیم و آن را پر از نگهبانان توانا و تیرهای شهاب یافتیم.»

تأکید عفریت از جن بر قدرت خود، در آوردن تخت بلقیس

« قال عفریت من الجن انا آتیک به قبل ان تقوم من مقامک و انی علیه لقوی امین؛ (7)
عفریتی از جن گفت من آن را پیش از آنکه از مجلس خود برخیزی برای تو می آورم و بر این [کار] سخت توانا و مورد اعتمادم.»

ناتوانی جنیان از دفع عذاب و یاری یکدیگر، در قیامت

« یا معشر الجن و الانس ان استطعتم ان تنفذوا من اقطار السماوات و الارض فانفذوا لاتنفذون الا بسلطان* یرسل علیکما شواظ من نار و نحاس فلا تنتصران؛(8)
ای گروه جنیان و انسیان اگر می توانید از کرانه های آسمانها و زمین به بیرون رخنه کنید پس رخنه کنید [ولی] جز با [ به دست آوردن] تسلطی رخنه نمی کنید. بر سر شما شراره هایی از [ نوع] تفته آهن و مس فرو فرستاده خواهد شد و [ از کسی] یاری نتوانید طلبید.»

برخورداری هر یک از افراد جن، از مرتبه و درجه ویژه خود، در قیامت

« و یوم یحشرهم جمیعاً یا معشر الجن قد استکثرتم من الانس …* و لکل درجات مما عملوا …؛ (9)
و [یادکن] روزی را که همه آنان را گرد می آورد [ و می فرماید] ای گروه جنیان از آدمیان [ پیروان] فراوان یافتید و هواخواهان آنها از [ نوع] انسان می گویند پروردگارا برخی از ما از برخی دیگر بهره برداری کرد و به پایانی که برای ما معین کردی رسیدیم [ خدا] می فرماید جایگاه شما آتش است در آن ماندگار خواهید بود مگر آنچه را خدا بخواهد [ که خود تخفیف دهد] آری پروردگار تو حکیم داناست. و برای هر یک [ از این دو گروه] از آنچه انجام داده اند [ در جزا] مراتبی خواهد بود و پروردگارت از آنچه می کنند غافل نیست.»
« اولئک الذین حق علیهم القول فی امم قد خلت من قبلهم من الجن و الانس … * و لکل درجات مما عملوا و لیوفیهم اعمالهم و هم لا یظلمون؛(10)
آنان کسانی اند که گفتار [ خدا] علیه ایشان همراه با امت هایی از جنیان و آدمیان که پیش از آنان روزگار به سر بردند به حقیقت پیوست بی گمان آنان زیانکار بودند. و برای هر یک در [نتیجه] آنچه انجام داده اند درجاتی است و تا [ خدا پاداش] اعمالشان را تمام بدهد و آنان مورد ستم قرار نخواهند گرفت.»

* ابزار شناخت جنیان

1. چشم و قلب

جنیان، دارای ابزار بینایی؛ جنیان، دارای قلب برای فهمیدن
« و لقد ذرانا لجهنم کثیرا من الجن و الانس لهم قلوب لا یفقهون بها و لهم اعین لا یبصرون بها و لهم آذان لا یسمعون بها اولئک کالانعام بل هم اضل اولئک هم الغافلون؛ (11)
و در حقیقت بسیاری از جنیان و آدمیان را برای دوزخ آفریده ایم [چرا که] دل هایی دارند که با آن [حقایق را ] دریافت نمی کنند و چشمانی دارند که با آنها نمی بینند و گوش هایی دارند که با آنها نمی شنوند آنان همانند چهارپایان بلکه گمراه ترند [ آری] آنها همان غافل ماندگانند.»

2. گوش

جنیان، دارای گوش و حس شنوایی
« و اذا صرفنا الیک نقرا من الجن یستمعون القرآن فلما حضروه قالوا أنصصتوا فلما قضی ولوا الی قومهم منذرین؛ (12)
و چون تنی چند از جن را به سوی تو روانه کردیم که قرآن را بشنوند پس چون بر آن حاضر شدند[به یکدیگر] گفتند گوش فرا دهید و چون به انجام رسید هشدار دهنده به سوی قوم خود بازگشتند.»
« قالوا یا قومنا انا سمعنا کتابا انزل من بعد موسی مصدقا لما بین یدیه یهدی الی الحق و الی طریق مستقیم؛ (13)
گفتند ای قوم ما، ما کتابی را شنیدیم که بعداز موسی نازل شده [ و ] تصدیق کننده [ کتاب های] پیش از خود است و به سوی حق و به سوی راهی راست راهبری می کند.»
« و انا لما سمعنا الهدی آمنا به فمن یؤمن بربه فلا یخاف بخسا و لا رهقا؛ (14)
و ما چون هدایت را شنیدیم بدان گرویدیم پس کسی که به پروردگار خود ایمان آورد از کمی [ پاداش] و سختی بیم ندارد.»

* ظهور جنّیان

قابلیت جنیان(شیاطین) برای ظهور و دیده شدن

« واتبعوا ما تتلوا شیاطین علی ملک سلیمان و ما کفر سلیمان و لکن الشیاطین کفروا یعلمون الناس السحر و ما انزل علی الملکین ببابل هاروت و ماروت و ما یعلمان من احد حتی یقول انما نحن فتنه فلا تکفر فیتعلمون منهما ما یفرقون به بین المرء و زوجه و ما هم بضارین به من احد الا باذن الله و یتعلمون ما یضرهم و لا ینفعهم و لقد علموا لمن اشتراه ما له فی الآخره من خلاق و لبئس ما شروا به انفسهم لو کانوا یعلمون؛ (15)
و آنچه را که شیطان [صفت] ها در سلطنت سلیمان خوانده [و درس گرفته] بودند، پیروی کردند و سلیمان کفر نورزید؛ لیکن آن شیطان [صفت] ها به کفر گراییدند که به مردم سحر می آموزند و [نیز از] آنچه بر آن دو فرشته، هاروت و ماروت در بابل فرو فرستاده شده بود[ پیروی کردند] با اینکه آن دو [فرشته] هیچ کس را تعلیم [سحر] نمی کردند، مگر آنکه [قبلا به او] می گفتند ما [وسیله] آزمایش [ برای شما] هستیم، پس زنهار کافر نشوی و[لی] آنها از آن دو [فرشته] چیزهایی می آموختند که به وسیله آن میان مرد و همسرش جدایی بیفکنند هر چند بدون فرمان خدا نمی توانستند به وسیله آن به احدی زیان برسانند و [ خلاصه] چیزی می آموختند که برایشان زیان داشت و سودی بدیشان نمی رسانید و قطعاً [یهودیان] دریافته بودند که هر کس خریدار این [متاع] باشد، در آخرت بهره ای ندارد وه که چه بد بود آنچه به جان خریدند، اگر می دانستند.»

فرار از قلمرو قدرت خدا، غیر ممکن برای جنیان

« یا معشر الجن و الانس ان استطعتم ان تنفذوا من اقطار السماوات و الارض فانفذوا لاتنفذون الا بسلطان؛(16)
ای گروه جنیان و انسیان اگر می توانید از کرانه های آسمانها و زمین به بیرون رخنه کیند پس رخنه کنید [ولی] جز با [ به دست آوردن] تسلطی رخنه نمی کنید. »

عجز و ناتوانی جنیان، از آوردن معجزه ای مثل قرآن

« هو لئن اجتمعت الانس و الجن علی ان یاتوا بمثل هذا القرآن لا یاتون بمثله و لو کان بعضهم لبعض ظهیرا؛ (17)
بگو اگر انس و جن گرد آیند تا نظیر این قرآن را بیاورند مانند آن را نخواهند آورد هر چند برخی از آنها پشتیبان برخی [ دیگر] باشند.»

* عمل جنیان

جنیان، دارای اعمالی خوب و بد و دریافت کننده پاداش و کیفر آنها
« و یوم یحشرهم جمیعاً یا معشر الجن قد استکثرتم من الانس و قال اولیاءهم من الانس ربنا استمتع بعضنا ببعض و بلغنا اجلنا الذی اجلت لنا قال النار مثواکم خالدین فیها الا ما شاء الله ان ربک حکیم علیم* و لکل درجات مما عملوا و ما ربک بغافل عما یعملون؛ (18)
و [یادکن] روزی را که همه آنان را گرد می آورد [ و می فرماید] ای گروه جنیان از آدمیان [ پیروان] فراوان یافتید و هواخواهان آنها از [ نوع] انسان می گویند پروردگارا برخی از ما از برخی دیگر بهره برداری کرد و به پایانی که برای ما معین کردی رسیدیم [ خدا] می فرماید جایگاه شما آتش است در آن ماندگار خواهید بود مگر آنچه را خدا بخواهد [ که خود تخفیف دهد] آری پروردگار تو حکیم داناست و برای هر یک [ از این دو گروه] از آنچه انجام داده اند[ در جزا] مراتبی خواهد بود و پروردگارت از آنچه می کنند غافل نیست.»
« اولئک الذین حق علیهم القول فی امم قد خلت من قبلهم من الجن و الانس انهم کانوا خاسرین* و لکل درجات مما عملوا و لیوفیهم اعمالهم و هم لا یظلمون؛(19)
آنان کسانی اند که گفتار[ خدا] علیه ایشان همراه با امت هایی از جنیان و آدمیان که پیش از آنان روزگار به سر بردند به حقیقت پیوست بی گمان آنان زیانکار بودند و برای هر یک در [نتیجه] آنچه انجام داده اند، درجاتی است و تا [ خدا پاداش] اعمالش را تمام بدهد و آنان مورد ستم نخواهند گرفت.»
« و انّا منا الصالحون و منا دون ذلک کنا طرائق قددا؛ (20)
و از میان ما برخی درستکارند و برخی غیر آن و ما فرقه هایی گوناگونیم.»

* غواصی جنیان

غواصی برخی شیاطین جنی مسخر شده، در حکومت سلیمان (ع)

« و من الشیاطین من یغوصون له و یعملون عملا دون ذلک و کنا لهم حافظین؛ (21)
و برخی از شیاطین بودند که برای او غواصی و کارهایی غیر از آن می کردند و ما مراقب[ حال] آنها بودیم.»
« و الشیاطین کل بناء و غواص؛ (22)
و شیطان ها را [از] بنا و غواص»

– مجسمه سازی جنیان

ساخت مجسمه، به دست جنیان، برای سلیمان (ع)
« یعملون له ما یشاء من محاریب و تماثیل…؛ (23)
[ آن متخصصان] برای او هر چه می خواست از نمازخانه ها و مجسمه ها و ظروف بزرگ مانند حوضچه ها و دیگ ها چسبیده به زمین می ساختند ای خاندان داوود شکرگزار باشید و از بندگان من اندکی سپاسگزارند.»

ساخت معابد برای سلیمان (ع) به دست جنیان

« و لسلیمان الریح … و من الجن من یعمل بین یدیه باذن ربه …* یعملون له ما یشاء من محاریب…؛ (17)
و باد را برای سلیمان [رام کردیم] که رفتن آن بامداد یک ماه و آمدنش شبانگاه یک ماه [ راه] بود و معدن مس را برای او ذوب [و روان] گردانیدیم و برخی از جن به فرمان پروردگارشان پیش او کار می کردند و هر کس از آنها از دستور ما بر می تافت از عذاب سوزان به او می چشانیدیم. [ آن متخصصان] برای او هر چه می خواست از نمازخانه ها و مجسمه ها و ظروف بزرگ مانند حوضچه ها و دیگ های چسبیده به زمین می ساختند ای خاندان داوود شکرگزار باشید و از بندگان من اندکی سپاسگزارند.»

– جهل جنیان

آگاه نبودن جنیان به علم غیب

« فلما قضینا علیه الموت ما دلهم علی موته الا دابه الارض تاکل منسأته فلما خر تبینت الجن ان لو کانوا یعلمون الغیب ما لبثوا فی العذاب المهین؛ (25)
پس چون مرگ را بر او مقرر داشتیم جز جنبنده ای خاکی [=موریانه] که عصای او را [ به تدریج] می خورد [ آدمیان را ] از مرگ او آگاه نگردانید پس چون [سلیمان] فرو افتاد، برای جنیان روشن گردید که اگر غیب می دانستند در آن عذاب خفت آور [باقی] نمی ماندند.»
« قل اوحی الی انه استمع نفر من الجن فقالوا انا سمعنا قرآنا عجبا* و انا لا ندری اشر ارید بمن فی الارض ام اراد بهم ربهم رشدا (26)
بگو به من وحی شده است که تنی چند از جنیان گوش فرا داشتند و گفتند راستی ما قرآنی شگفت آور شنیدیم و ما [ درست] نمی دانیم که آیا برای کسانی که در زمینند بدی خواسته شده یا پروردگارشان برایشان هدایت خواسته است.»

آگاهی جنیان، از احضار شدنشان برای حسابرسی در قیامت

« و جعلوا بینه و بین الجنه نسبا و لقد علمت الجنه انهم لمحضرون؛(27)
و میان خدا و جن ها پیوندی انگاشتند و حال آنکه جنیان نیک دانسته اند که [ برای حساب پس دادن] خودشان احضار خواهند شد.»

– خفای جنّیان

جنّ، موجودی نامرئی و پوشیده از دید انسان ها
« یا بنی آدم لا یفتننکم الشیطان کما اخرج ابویکم من الجنه ینزع عنهما لباسهما لیریهما سوءاتهما انه یراکم هو و قبیله من حیث لا ترونهم انا جعلنا الشیاطین اولیاء للذین لا یؤمنون؛ (28)
ای فرزندان آدم زنهار تا شیطان شما را به فتنه نیندازد چنان که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون راند و لباسشان را از ایشان برکند تا عورت هایشان را بر آنان نمایان کند در حقیقت او و قبیله اش شما را از آنجا که آنها را نمی بینید می بینند ما شیاطین را دوستان کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آورند.»

– خلقت جنیان

تاریخ خلقت جنیان

آفرینش جن از سوی خداوند، قبل از انسان
« و لقد خلقنا الانسان من صلصال من حما مسنون* و الجان خلقناه من قبل من نار السموم؛ (29)
و در حقیقت انسان را از گلی خشک از گلی سیاه و بدبو آفریدیم و پیش از آن جن را از آتشی سوزان و بی دود خلق کردیم.»
« و اذ قلنا للملائکه اسجدوا لآدم فسجدوا الا ابلیس کان من الجن ففسق عن امر ربه افتتخذونه و ذریه اولیاء من دونی و هم لکم عدو بئس للظالمین بدلا؛(30)
و [یاد کن] هنگامی را که به فرشتگان گفتیم آدم را سجده کنید پس [همه] جز ابلیس سجده کردند که از [گروه] جن بود و از فرمان پروردگارش سرپیچید آیا [ با این حال] او و نسلش را به جای من دوستان خود می گیرید و حال آنکه آنها دشمن شمایند و چه بد جانشینانی برای ستمگرانند.»

عنصر خلقت جنیان

آتش، عنصر خلقت جن

« و الجان خلقناه من قبل من نار سموم؛(31)
و پیش از آن جن را از آتشی سوزان و بی دود خلق کردیم.»
« و خلق الجان من مارج من نار؛ (32)
و جن را از تشعشعی از آتش خلق کرد.»

خلقت جن از عناصر آتش، نمود ربوبیت خدا

« و خلق الجان من مارج من نار* فبای الآء ربکما تکذبان؛ (33)
و جن را از تشعشعی از آتش خلق کرد. پس کدام یک از نعمت های پروردگارتان را منکرید.»

– فلسفه خلقت جنیان

عبودیت و بندگی خدا، فلسفه خلقت جن

« و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون؛(34)
و جن و انس را نیافریدیم جز برای آنکه مرا بپرستند.»

– جنیان در زمین

زمین، قرارگاه و محل سکونت جنیان

« و اذا صرفنا الیک نفرا من الجن یستمعون القرآن فلما حضروه قالوا أنصصتوا فلما قضی ولوا الی قومهم منذرین* و من لا یجب داعی الله فلیس بمعجز فی الارض و لیس له من دونه اولیاء اولئک فی ضلال مبین؛(35)
و چون تنی چند از جن را به سوی تو روانه کردیم که قرآن را بشنوند پس چون بر آن حاضر شدند[به یکدیگر] گفتند گوش فرا دهید و چون به انجام رسید هشدار دهنده به سوی قوم خود بازگشتند. و کسی که دعوت کننده خدا را اجابت نکند در زمین درمانده کننده [ خدا] نیست و در برابر او دوستانی ندارد آنان در گمراهی آشکاری اند.»

زمین، از نعمت های قابل استفاده برای جنیان

« و الارض وضعها للانام* فیها فاکهه و النخل ذات الاکمام* و الحب ذوالعصف و الریحان* فبای الآء ربکما تکذبان؛ (36)
و زمین را برای مردم نهاد. در آن میوه [ها] و نخل ها با خوشه های غلاف دار و دانه های پوست دار و گیاهان خوشبوست. پس کدام یک از نعمت های پروردگارتان را منکرید.»

– زندگی اجتماعی جنّیان

جنیان، دارای زندگی اجتماعی و گروهی، همانند انسان ها
« و قیضنا لهم قرناء فزینوا لهم ما بین ایدیهم و ما خلفهم و حق علیهم القول فی امم قد خلت من قبلهم من الجن و الانس انهم کانوا خاسرین؛(37)
و برای آنان دمسازانی گذاشتیم و آنچه در دسترس ایشان و آنچه در پی آنان بود و در نظرشان زیبا جلوه دادند و فرمان [ عذاب] در میان امت هایی از جن و انس که پیش از آنان روزگار به سر برده بودند بر ایشان واجب آمد چرا که آنها زیانکاران بودند.»
« اولئک الذین حق علیهم القول فی امم قد خلت من قبلهم من الجن و الانس انهم کانوا خاسرین؛(38)
آنان کسانی اند که گفتار[ خدا] علیه ایشان همراه با امت هایی از جنیان و آدمیان که پیش از آنان روزگار به سر بردند به حقیقت پیوست بی گمان آنان زیانکار بودند.»

بنّایی جنیان

مهارت ساختمان سازی در میان شیاطین جنی، در حکومت سلیمان (ع)

« و الشیاطین کل بناء و غواص؛ (39)
و شیطان ها را [ از] بنا و غواص.»

بینایی جنیان

جنیان، قادر به رؤیت انسان ها

« یا بنی آدم لا یفتننکم الشیطان کما اخرج ابویکم من الجنه ینزع عنهما لباسهما لیریهما سوءاتهما انه یراکم هو و قبیله من حیث لا ترونهم انا جعلنا الشیاطین اولیاء للذین لا یومنون؛ (40)
ای فرزندان آدم زنهار تا شیطان شما را به فتنه نیندازد چنانکه پدر و مادر شما را از بهشت بیرون راند و لباسشان را از ایشان برکند تا عورتهایشان را بر آنان نمایان کند در حقیقت او و قبیله اش شما را از آنجا که آنها را نمی بینید می بینند ما شیاطین را دوستان کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آورند.»2

پی‌نوشت‌ها:

1.سوره انعام(6)، آیه 128.
2.سوره فصلت(41)، آیه 29.
3.سوره حجر(15)، آیات 16و17.
4. سوره صافات(37)، آیات 7و10.
5. سوره جن(72)، آیه 8.
6. سوره نمل(27)، آیه 39.
7. سوره سبأ(34)، آیه 13.
8. سوره الرحمن(55)، آیات 33و35.
9. سوره انعام(6)، آیه 128و133
10. سوره احقاف(46)، آیات 18 و 19.
11. سوره اعراف (7)، آیه 179.
12.سوره احقاف(46)، آیه 29.
13. همان، آیه 30.
14.سوره جن(72)، آیه 13.
15. سوره بقره(2)، آیه 102.
16. سوره الرحمن(55)، آیه 33.
17. سوره اسراء(17)، آیه 88.
18. سوره انعام(6)، آیه 128و132.
19. سوره احقاف(46)، آیات 18و19.
20. سوره جن(72)، آیه 11.
21.سوره انبیاء(21)، آیه 82.
22. سوره ص(38)، آیه 37.
23.سوره سبأ(34)، آیه 13.
24.سوره سبأ(34)، آیات 12و13.
25.همان، آیه 14.
26.سوره جن(72)، آیات 1و2.
27. سوره صافات (37)، آیه 158.
28. سوره اعراف(7)، آیه 27.
29. سوره حجر(15)، آیات 26و27.
30. سوره کهف(18)، آیه 50.
31. سوره حجر(15)، آیه27.
32.سوره الرحمن(55)، آیه 15.
33. همان، آیات 15و16.
34. سوره ذاریات(51)، آیه 56.
35. سوره احقاف(46)، آیات 29و32.
36. سوره الرحمن(55)، آیات 10-13.
37. سوره فصلت(41)، آیه 45.
38. سوره احقاف(46)، آیه 18.
39. سوره ص(38)، آیه 37.
40.سوره اعراف(7)، آیه 27.

منبع:نشریه موعود( ویژه جن)، شماره 123،124