اعتقاد به ظهور منجی در آخرالزمان بخشی از اعتقادات ادیان و مکاتب الهی و غیرالهی است. این ادیان و مکاتب با ذکر علائمی به تبیین این مسئله پرداخته اند. در اسلام این علائم ذیل عناوینی کلی تبیین می‌شوند که در مذهب شیعه با عنوان ” علائم ظهور امام زمان (عج) ” شناخته می‌شوند.
در رویکردی کلی و کلان می‌توان این نشانه‌ها را به “عام و خاص”، “حتمی و غیر حتمی”، “با فاصله و بی فاصله” و “آسمانی و غیر آسمانی” تقسیم کرد. در ادامه به تبیین انواع این نشانه‌ها خواهیم پرداخت.
نشانه های عام و خاص
نشانه‌های عام و خاص از جمله تقسیم بندی‌های علائم ظهور امام زمان (عج) است. آن دسته از نشانه‌ها و علائمی که شاخصه‌های کلی و عمومی دارند یعنی در قالب پدیده خاص، در برهه خاص و در افراد خاصی مقید نشده‌اند، «علائم عمومی» نامیده می‌شوند.
۱. نشانه های عام
علائم عمومی، علائمی هستند نظیر احادیث و روایاتی که از اوضاع و احوال مردمان آخر زمان خبر می‌دهند؛ مثل انحرافات و کج روی‌هایی که در آن دوره رخ می‌دهد؛ به عنوان نمونه: «عَنْ اِبْنِ عَباس عَنْ رَسُولِ اللّه (ص): فِی حَدیثٍ اَنَّ اللّه َ اَوْحی اِلَیهِ لَیْلَهً اَسْری بِهِ اَنْ یُوصِیَ اِلی عَلِیِّ وَ اَخْبَرَهُ بِالْأَئِمّهِ مِنْ وُلْدِهِ اِلی اَنْ قالَ وَ آخِرُ رَجُلٍ مِنْهُمْ یُصَلّی عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ خَلْفَهُ یَمْلأُ الاَرْضَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ جَورا وَ ظُلْما… فَقُلْتُ اِلهی وَ سَیِّدی مَتی یَکُوُنُ ذاکَ؟ فَاَوْحَی اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ اِلَیَّ: یَکُوُنُ ذالِکَ اِذا رُفِعَ الْعِلْمُ وَ ظَهَرَ الْجَهْلُ وَ کَثُرَ القِراءَهُ وَ قَلَّ الْعَمَلُ وَ کَثُرَ الْقَتْلُ وَ قَلَّ الْفُقَهاء وَالْهادُونَ وَ کَثُرَ فُقَهاءُ الضَّلالهِ وَالْخَوْنَهِ… وَ کَثُرَ الْجَورُ وَالْفَسادُ وَ ظَهَرَ الْمُنْکَرُ وَ اَمَرَ اُمّتُکَ بِهِ وَ نَهی عَنِ الْمَعْروُفِ….»
ابن عباس می‌گوید: «در شب معراج، مطالبی به رسول اکرم (ص) وحی شد که باید به حضرت علی (ع) سفارش کند و به او در مورد ائمه بعد از آن حضرت که از فرزندانش هستند بگوید؛ تا آن جا که فرمود: آخرین آنها (یعنی امام زمان) نشانه‌هایی دارد؛ از جمله این که عیسی بن مریم پشت سرش نماز می‌خواند، زمین را پر از عدل و داد می‌کند، چنان چه پر از ظلم و جور شده باشد و…
عرض کردم: خداوندا! آن چه زمانی اتفاق خواهد افتاد؟ خداوند به من وحی کرد: هرگاه علم از میان برداشته شود و جهل و نادانی ظاهر شود، خواندن قرآن زیاد اما عمل به آن کم شود، قتل و کشتار زیاد شود، فقهاء و هدایت کنندگان واقعی کم شوند، علمای فاسق و خیانت کار زیاد شوند، جور و فساد زیاد شود، منکر ظاهر شود، امت تو امر به منکر و نهی از معروف کنند…»
حضرت علی (ع) در جواب سؤال «صعصعه بن صوحان» ـ که از یاران آن حضرت بود ـ در باب دجال و خروجش و پیرامون نشانه‌هایی از علائم ظهور امام زمان (عج) چنین فرمود: «فَاِنَّ عَلامَهَ ذلِکَ اِذا اَماتَ النّاسُ الصَّلاهَ وَ اَضاعُوا الاَمانَهَ وَاسْتَحَلُّوا الْکِذْبَ، وَاکَلُوا الرِّبا وَ اَخَذُوا الرُّشا وَ شَیَّدُوا البُنْیانَ وَ باعُوا الدّین بِالدُّنْیا وَاسْتَعْمَلُوا السُّفَهاءَ وَ شاوَرُوا النِّساءَ وَ قَطَعُوا الاَرْحامَ وَاتَّبَعُوا الاَهْواءَ، وَاسْتَخَفُّوا بِالدِّماءِ…».
علامت خروج و قیام دجال زمانی است که مردم نماز را ترک کنند و (نماز) در میانشان بمیرد، امانت‌ها را ضایع کنند، دروغ گفتن را حلال شمارند، ربا بخورند، رشوه بگیرند، ساختمان‌ها را محکم سازند و دین را به دنیا فروشند، مردمان کم عقل را بر کارها گمارند، زنان را در کارهایشان طرف مشورت قرار دهند، قطع صله ارحام کنند، از هوا و هوس پیروی کنند و کشتار و خونریزی را کوچک شمارند…
همانگونه که ملاحظه شد علائمی که قبل از خروج و قیام دجال در حدیث بیان شده‌اند همگی عام و کلی‌اند.
۲. نشانه‌های خاص
بعضی از نشانه‌ها و علائم ظهور امام زمان (عج) به صورت خاص و با شاخص‌های ویژه در اوقات و اشخاص مشخصی، بروز پیدا می کنند؛ مثلاً در احادیث بسیاری ذکر شده است که ظهور امام زمان (عج) در سال فرد و روز فرد تحقق پیدا خواهد کرد.
همچنین در مورد مکان ظهور امام زمان (عج) نیز اتفاق نظر بر این است که در شهر مکه، در مسجدالحرام و پشت به کعبه خواهد بود.
ظهور و خروج افرادی به نام «دجال» و «سفیانی» که مظهر ضلالت و گمراهی‌اند، همچنین قیام افرادی مثل «یمانی» و «سید خراسانی» که نماد هدایت هستند؛ جزء علائم خاص شمرده می‌شوند که با اسم و رسم و ویژگی‌های مخصوص‌شان در احادیث از آنها سخن به میان آمده است.
امام باقر (ع) فرمود: «تَنْزِلُ الرّایاتُ السُّودُ الَّتی تَخْرُجُ مِنْ خُراسان اِلیَ الْکُوفَهِ، فَاِذا ظَهَرَ الْمَهدیُّ بَعَثَ اِلَیه بِالْبَیْعَهِ».
پرچم‌های سیاهی از ناحیه خراسان بیرون می‌آید و به جانب کوفه به حرکت در می‌آید. پس چون مهدی ظاهر شود، اینان (صاحبان پرچم‌های سیاه) وی (امام زمان) را دعوت به بیعت می‌کنند.
و نیز امام باقر (ع) فرمود: «برای مهدی ما، دو نشانه است که از هنگامی که خداوند آسمان‌ها و زمین را خلق فرمود، سابقه ندارد: خسوف در شب اول ماه رمضان و کسوف در نیمه همان ماه؛ و این دو از زمانی که خداوند آسمان‌ها و زمین را خلق کرده است، این چنین سابقه نداشته است.»
همانگونه که ملاحظه شد در احادیث فوق نشانه‌ها و علائم ظهور امام زمان (عج) به صورت خاص بیان شده‌اند.
نشانه های حتمی و غیرحتمی
نشانه‌های حتمی و غیر حتمی از دیگر تقسیم بندی های علائم ظهور امام زمان (عج) است. علائم و نشانه‌هایی که به طور قطع قبل از ظهور حضرت رخ خواهند داد و هیچ گونه قید و شرطی در ایجاد آنها لحاظ نشده است، علائم حتمی نامیده می‌شوند و علائم و نشانه‌هایی که وقوع آنها مقید به شرایط خاصی است؛ علائم غیر حتمی نامیده می‌شوند.
می توان گفت ادعای ظهور قبل از تحقق علائم قطعی کذب و دروغ است.
۱. نشانه های حتمی
تعدادی از این علائم عبارت اند از:
خروج سفیانی: پیش از ظهور، مردی از نسل ابوسفیان در منطقه شام خروج می‌کند و با تظاهر به دینداری گروه زیادی از مسلمانان را می‌فریبد و به گرد خود می‌آورد و بخش گسترده‌ای از سرزمین‌های اسلام را به تصرف خویش در می‌آورد و بر مناطق پنجگانه شام، حمص، فلسطین، اردن و قنسرین (نام شهری در نزدیکی حلب) و منطقه عراق سیطره می‌یابد و در کوفه و نجف به قتل عام شیعیان می‌پردازد و برای کشتن و یافتن آنان جایزه تعیین می‌کند. او آنگاه که از ظهور امام زمان (عج) باخبر می‌شود با سپاهی گران به جنگ وی می‌رود که در منطقه بیداء (مکانی بین مکه و مدینه) با سپاه امام برخورد می‌کند و به امر خدا همه لشگریان وی به جز چند نفر در زمین فرو می‌روند و هلاک می‌شوند.
خسف در بیداء: خسف یعنی فرو رفتن و پنهان شدن و بیداء نام منطقه‌ای بین مکه و مدینه است. ظاهراً لشگر سفیانی در این منطقه که به قصد جنگ با امام عصر (عج) آمده است در زمین فرو می‌روند.
خروج یمانی: سرداری از یمن قیام می‌کند و مردم را به حق و عدل دعوت می‌کند؛ در کتب شیعه احادیث فراوانی در این باره وجود دارد. امام صادق (ع) فرمود: قیام‌های سه گانه خراسانی، سفیانی، یمانی در یک سال و یک ماه و یک روز خواهد بود و هیچ پرچمی به اندازه پرچم یمانی دعوت حق و هدایت نمی‌کند، همچنین فرمود که یمانی از علائم حتمی است.
قتل نفس زکیه: زکیه یعنی فرد پاک و بی‌گناه و کسی که قتلی انجام نداده است و جرمی ندارد. در آستانه ظهور حضرت مهدی (عج)؛ در گیرودار مبارزات زمینه ساز انقلاب حضرت، فردی پاکباخته و مخلص از اولاد حضرت امام حسن مجتبی (ع) در راه امام می‌کوشد و در این راه مظلومانه به قتل می‌رسد. احادیث گاهی نفس زکیه و گاهی «سید حسنی» گفته‌اند امام باقر (ع) فرمود: بین ظهور مهدی (عج) و کشته شدن نفس زکیه بیش از پانزده شبانه روز فاصله نیست.
صیحه آسمانی: منظور از صیحه آسمانی صدایی است که در آستانه ظهور حضرت مهدی (عج) در آسمان شنیده می‌شود و همه مردم آن را می شنوند. در احادیث تعبیر به «نداء»، «فزعه» و «صوت» نیز بکار رفته است که ظاهر آن نشان می‌دهد که هر یک از این‌ها نشانه جداگانه‌ای است که پیش از ظهور واقع می‌شود: اول صداهای هولناکی برآید و همه را به خود متوجه کند (صیحه) و به دنبال آن صدای مهیب و هولناکی شنیده شود که دل‌های مردم را به وحشت اندازد (فزعه) و آن گاه از آسمان صدایی شنیده می‌شود که مردم را به سوی مهدی (عج) فرا می‌خواند؛ (نداء) احادیثی که از این اتفاق خبر داده‌اند در منابع شیعه و سنی فراوان هستند. امام باقر (ع) می‌فرماید: ندا کننده‌ای از آسمان نام قائم را ندا می‌کند پس هر که در شرق و غرب است آن را می‌شنود و از وحشت این صدا خوابیده‌ها بیدار و ایستادگان نشسته و نشستگان بر دو پای خویش می‌ایستند رحمت خدا بر کسی که از این صدا عبرت گیرد و ندای وی را اجابت کند زیرا صدای نخست، صدای جبرئیل روح الأمین است. آنگاه می‌فرماید: این صدا در شب جمعه بیست و سوم ماه رمضان خواهد بود در این هیچ شک نکنید و بشنوید و فرمان برید، در آخر روز شیطان فریاد می‌زند که «فلانی مظلوم کشته شد» تا مردم را بفریبد و به شک اندازد؛ و امام صادق (ع) می‌فرماید: در ابتدای روز گوینده‌ای در آسمان ندا می‌دهد که آگاه باشید که حق با علی و شیعیان اوست. پس از آن در پایان روز شیطان که لعنت خدا بر او باد از روی زمین فریاد می‌زند که حق با فلانی و پیروان اوست. پس در این هنگام باطل گرایان به شک می‌افتند، هرگاه گوینده‌ای از آسمان نداء بزند که حق با اولاد محمد (ص) است، در آن هنگام ظهور مهدی (عج) به سر زبان‌ها می‌افتد به گونه‌ای که غیر از او یاد نمی‌کنند.
خروج دجال: این نشانه در کتب اهل سنت از نشانه‌های برپایی قیامت شناخته شده است، ولی در منابع روایی شیعه از علائم ظهور امام زمان است. اما اشکالی ندارد که هم علامت ظهور و هم علامت معاد باشد؛ زیرا خود ظهور امام عصر (عج) هم از علائم آخرالزمان می‌باشد.
دجال در آخر الزمان و پیش از قیام مهدی (عج) خروج می‌کند و چیزی (یا انسانی) غیر عادی است و با انجام کار‌های شگفت انگیز جمع زیادی از مردم را می‌فریبد و سرانجام به دست عیسی مسیح (ع) در کنار دروازه ”لد” در منطقه شام به هلاکت می‌رسد. در مورد دجال نظریه‌های متعددی طرح شده است؛ مثلا گروهی آن را فردی نامیده‌اند و دسته‌ای آن را جریانی می‌دانند و نه شخص معین که مطرح کردن این امور مجال دیگری را می‌طلبد.
امام سجاد (ع) فرمود: «اِنَّ اَمْرَالْقائِمِ حَتْمٌ مِنَ اللّه ِ. وَ اَمْرَ السُّفیانِی حَتْمٌ مِنَ اللّه ِ. وَلایَکُونُ قائِمٌ اِلاّ بِسُفْیانِی». ظهور قائم، از ناحیه خداوند، قطعی و خروج سفیانی نیز، از جانب خداوند قطعی است و قائمی جز با سفیانی وجود ندارد.
امام صادق (ع) فرمود: «وَالْیَمانِی مِنَ الْمَحْتُومِ»؛ قیام یمانی از نشانه‌های حتمی است.
فضل بن شاذان از ابوحمزه ثمالی نقل می‌کند: «قُلْتُ لاَبیِ جَعْفَرٍ خُرُوجُ السُّفْیانِی مِنَ الْمَحْتُوم؟ قالَ نَعَمْ وَالنِّداءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِها مِنَ الْمَحتُومِ وَاخْتِلافُ بَنِی الْعَباسِ فِی الدَّوْلَهِ مِنَ الْمحْتُومِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیه مَحْتُومٌ وَ خُرُوجُ الْقائِمِ مِنْ آلِ مُحَّمد مَحْتُومٌ…».
به امام باقر (ع) عرض کردم: آیا خروج سفیانی حتمی است؟ فرمودند: آری، صیحه آسمانی نیز از علائم حتمی است و طلوع خورشید از مغرب حتمی است، اختلاف بین بنی عباس در رابطه با حکومت حتمی است، کشته شدن نفس زکیه حتمی است، قیام قائم آل محمد (ص) حتمی است…
این عناوین به عنوان آخرین علائم ظهور امام زمان (عج) شناخته می‌شوند.
۲. نشانه‌های غیرحتمی
بعضی از نشانه‌های ظهور، قبل از ظهور، به طور مشروط رخ خواهند داد؛ یعنی اگر شرایط آنها موجود و موانع شان مفقود باشد، تحققشان حتمی خواهد بود. در میان نشانه‌ها و علائم، آن چه حتمی شمرده شده، جزء قطعیات هستند و غیر از آنها که گروه بسیاری از علائم را تشکیل می‌دهند جزء علائم غیرحتمی شمرده می‌شوند.
می‌توان گفت: غیر از پنج یا شش مورد از نشانه‌های حتمی که ذکر گردید، سایر نشانه‌ها غیر حتمی‌اند.
علائم بافاصله و بی فاصله
علائم با فاصله و بی فاصله نیز یکی دیگر از تقسیم بندی‌های علائم ظهور امام زمان (عج) است. در بعضی از احادیث، تصریح شده که بعضی از علائم در سال ظهور امام زمان (عج)، رخ می‌دهند؛ یعنی قبل از ظهور و در آستانه قیام حضرت مهدی (عج)؛ این نشانه‌ها یکی پس از دیگری پدیدار شده و به ظهور امام زمان (عج) منتهی می‌شوند. علائم دیگر ظهور اینگونه نبوده و با فاصله زیادی از زمان ظهور امام زمان (عج) رخ خواهند داد.
۱. نشانه های نزدیک به وقت ظهور
امام صادق (ع) فرمود: «خُرُوجُ الثَّلاثَهِ، اَلخُراسانِی وَالسُّفْیانِی وَالیَمانِی فِی سَنَهٍ واحِدَهٍ فِی شَهْرٍ واحِدِ، فِی یَوْمٍ واحِدٍ وَ لَیْسَ فیها رایهً بِأَهْدی مِنْ رایهِ الْیَمانی یَهدی اِلَی الْحَقّ». خروج سه کس: قیام خراسانی و سفیانی و یمانی، در یک سال و در یک ماه و یک روز خواهد بود و در این میان، هیچ پرچمی به اندازه پرچم یمانی، به حق و هدایت دعوت نمی‌کند.
امام باقر (ع) فرمود: «لَیْسَ بَیْنَ قِیامِ القائمِ وَ قَتْلِ النَّفْسِ الزَّکیَّهِ اَکْثَرَ مِنْ خَمْسَ عَشَرَ لَیْلَه» بین ظهور مهدی (ع) و کشته شدن نفس زکیه، بیش از پانزده شب فاصله نیست..
۲. علائمی که با ظهور، فاصله زمانی دارد
بعضی از نشانه‌ها و علائم در بستر تاریخ با فاصله بسیاری با وقت ظهور تحقق می‌یابد؛ حتی بعضی از آنها قبل از تولد امام زمان (عج) رخ می‌نمایند و بعضی بعد از تولد و قبل از ظهور با فاصله زیاد، تحقق پیدا کرده و خواهند کرد؛ چنان که شماری از آنها، همچون از هم گسستن بنی امیه و بنی عباس، خروج ابومسلم خراسانی، اختلاف بین مسلمانان و… اتفاق افتاده است.
علائم آسمانی و غیر آسمانی
علائم آسمانی و غیر آسمانی از دیگر تقسیم بندی‌های علائم ظهور امام زمان (عج) است.
۱. علائم زمینی (غیر آسمانی)
در میان نشانه‌ها و علائم ظهور امام زمان (عج)، غالب آنها نشانه‌های طبیعی و زمینی‌اند و هر کدام در تثبیت حقانیت ظهور و قیام حضرت مهدی (عج) نقشی اساسی دارند.
امام علی (ع) فرمود:«وَیَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ اَهْلِ بَیْتی فِی الْحَرَمِ فَیَبْلُغُ السُّفْیانِی، فَیَبْعَثُ اِلَیه جُنْدا مِنْ جُنْدِهِ فَیهْزِمُهُمْ فَیَسیرُ اِلَیه السُّفْیانی بِمَنْ مَعَهُ، حَتّی اِذا جاوَزوا بِبَیْداء مِنَ الاَرْضِ، خَسَفَ بِهِمْ، فَلایَنْجوا منْهُمْ اِلاّ المُخْبِرُ عَنْهُمْ»». مردی از خاندان من، در سرزمین حرم (منظور مکه و مسجدالحرام است) قیام می‌کند، پس خبر خروج وی به سفیانی می‌رسد. وی، سپاهی از لشکریان خود را برای جنگ، به سوی او می‌فرستد و آنان را شکست می‌دهد؛ آن گاه خود سفیانی با همراهانش به جنگ وی می‌روند و چون از سرزمین بیداء می‌گذرند، زمین آنان را فرو می برد و جز یک نفر، که خبر آنان را می‌آورد کسی از آنان نجات نمی یابد.
نشانه‌هایی نظیر فرورفتن سفیانی در بیداء، قیام یمانی، خراسانی، سفیانی، دجال، قتل نفس زکیه، جنگ های خونین و… از جمله علائم زمینی و طبیعی هستند.
۲. علائم آسمانی
به علت اهمیت ظهور امام زمان (عج)، علاوه بر نشانه‌های زمینی و طبیعی، برخی علائم آسمانی نیز در زمان ظهور حضرت رخ خواهند داد، تا مردم بهتر رهبر و مصلح آسمانی را شناخته و در راستای تحققِ رسالت و اهداف او مشارکت کنند.
مانند صیحه آسمانی: امام صادق (ع) فرمود: «اِذا نادی مُنادٍ مِنَ السَّماءِ اَنَّ الْحَقَّ فِی آل محمَدٍ (ص) فَعِنْدَ ذلِکَ یَظْهَرُ المَهدیُّ عَلی اَفْواهِ النّاسِ وَ یَشْربُونَ حُبَّهُ، وَلایَکُونُ لَهُمْ ذِکْرُ غَیْرِهِ» هرگاه گوینده‌ای از آسمان ندا دهد که حق با اولاد محمد (ص) است، در آن هنگام، ظهور مهدی (عج) به سر زبان‌ها می‌افتد، و همه شراب دوستی او می‌نوشند و غیر او را یاد نمی‌کنند.
کسوف: امام صادق (ع) فرمود: «عَلامَهُ خُرُوجِ الْمَهْدی کُسُوفُ الشَّمسِ فِی شَهْرِ رَمَضانٍ فی ثَلاثَ عَشَرَهَ وَ اَرْبَعَ عَشَرَهَ مِنْهُ» نشانه ظهور مهدی (عج) کسوف خورشید در ماه مبارک رمضان است و وقت کسوف سیزدهم یا چهاردهم ماه رمضان خواهد بود.
جمع بندی: در این مطلب سعی گردید با تقسیم بندی‌های کلی تمامی علائم ظهور امام زمان (عج) اعم از “عام و خاص”، “حتمی و غیر حتمی”، “با فاصله و بی فاصله” و “آسمانی و غیر آسمانی” تبیین شود.
همچنین خالی از لطف نیست که در پایان به سخنی از مرحوم آیت الله بهجت مرجع تقلید شیعه اشاره کنیم؛ ایشان می‌فرمایند: …ما تا کنون به جوانان بشارت می‌دادیم که ظهور نزدیک است و زمان ظهور را درک خواهند کرد و الآن به پیرها هم بشارت می‌دهیم که زمان ظهور را درک خواهند کرد.(جرعه ای از وصال، صفحه 25)
منبع: سایت ستاره
