نویسنده: فاطمه میرزایی

محبت نیاز اساسی و طبیعی انسان و بالاخص کودکان است. یکی از عللی که آدمی را از تنهایی گریزان و در جمع سرخوش می‌سازد، این است که در تنهایی محبت جایی ندارد و تمایلات آدمی در آن برآورده و ارضا نمی‌شود.
بررسی‌های متعدد درباره کودکان ثابت کرده است که محبت مهمترین عامل سلامت روح کودک و نبود آن موجب ناهنجاری‌های روانی است. کمبود محبت مشکلاتی را پدید می‌آورد که نه تنها برای طفل زیانبخش است، بلکه زمینه را برای آشفتگی‌های اجتماعی فراهم می‌سازد.
پیامبر اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در مورد محبت و ترحم به کودکان می‌فرماید: «کودکان خود را دوست بدارید و نسبت به آنها مهر بورزید، و به وعده‌ای که به آنها داده‌اید وفا نمایید، خداوند برهیچ چیزی خشم نمی‌گیرد آن چنان که به خاطر زنان و کودکان خشم می‌گیرد.»
تعالیم اسلام برای رشد شخصیت انسان، مربیان را امر به محبت و مهربانی نسبت به کودکان می کند.
از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است که مردی از انصار، از رسول اکرم(صلی‌الله علیه و آله) سئوال کرد: به چه کسی احسان نمایم؟
پیغمبر (صلی‌الله علیه و آله) فرمود: به پدر و مادر خود.
عرض کرد: آن دو در گذشته‌اند. فرمود: به فرزند احسان نما.
همچنین فرمود: خداوند به انسان به خاطر شدت محبتش به فرزند، ترحم می کند. یکی از مظاهر این نیاز روحی، علاقه شدید کودکان به بوسیدن و در آغوش گرفتن آنهاست. رسول اکرم(صلی‌الله علیه و آله) می‌فرماید: «فرزندان خود را، زیاد ببوسید. زیرا با هر بوسه، برای شما، مقام و مرتبتی در بهشت، فراهم می‌شود که فاصله میان هر مقام، پانصد سال است.»
نیز روایت است که مردی حضــور پیغمبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) رسید. عرض کرد: من هرگز کودکی را نبوسیدم. پیغمبر(صلی‌الله علیه و آله) فرمود: این شخص مردی است که از نظر ما اهل آتش جهنم و عذاب است.
همچنین فرمود: «اگر کسی فرزند خود را ببوسد، خداوند حسنه‌ای برای او می‌نویسد، و اگر او را خوشحال کند، خداوند او را در روز قیامت مسرور می‌سازد، و اگر قرآن را بدو تعلیم دهد. در روز رستاخیز، حله‌ای از نور بدو می‌پوشاند که از پرتو آن، گونه‌های اهل بهشت می‌درخشد.»
اقــرع بن خــابس می‌گویــد: «دیدم پیغمبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) فرزند خردسال خود، امام حسن(علیه‌السلام) را می‌بوسد، عرض کردم: من ده فرزند دارم که هیچ‌یک از آنها را نبوسیده‌ام. پیغمبر(صلی‌الله علیه و آله) فرمود: کسی که ترحم نکند، به او ترحم نخواهد شد.»

توصیه درباره ایتام
محبت به کودکان نه تنها برای فرزندان خود بلکه برای ایتام نیز که از مهر پدر و مادر به گونه‌ای محرومند، مورد تاکید اسلام است.
پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) فرمود: «یتیمان مردم را آن چنان تربیت کنید که فرزندان خود را، و به آنان آن‌گونه مهر بورزید که به فرزندان خود مهر می‌ورزید.»
همچنین فرمود: «خداوند متعال می‌فرماید آن کس که صدای گریه یتیمی را بشنود و او را از راه مهر آرام کند، به عزت و جلال و بلندی مقام سوگند، بهشت را بر او واجب گردانم.» و نیز فرمود: «خدای عز و جل نیکی بر یتیمان را به جهت بی‌سرپرستی آنان، ترغیب فرموده است. پس کسی که از آنان نگهداری کند، خدای تعالی نیز او را صیانت می‌فرماید و آن کس که آنان را گرامی بدارد، خدای تعالی نیز او را اکرام می‌نماید. و آن کس که دست خود را از روی مهر و محبت بر سر یتیمی بکشد، خدای تعالی برای او در بهشت در مقابل هرموئی که از زیر دستش می‌گذرد، قصری وسیع‌تر از دنیا و آنچه که در آن هست، قرار می‌دهد. و در بهشت هست آنچه که نفس‌ها بدان میل دارند و چشمها از آن لذت می‌برند، و ایشان در آن جاودانه‌اند.»
حضرت علی (علیه‌السلام) فرمود: «از بهترین نیکی‌ها، نیکی به یتیمان است.»
اسلام در سایه این سخنان می‌خواهد نظر مردم را به سوی آنها که کمبود محبت دارند، جلب کند تا آنان نیز افرادی آرام و متعادل بار بیایند.

روش محبت
هیچ روشی چون روش محبت در تربیت آدمی موثر نیست و مفیدترین روش‌های تربیت به نیروی محبت کارآیی پیدا می‌کنند. نیروی محبت از نظر تربیتی نیرویی عظیم و کارساز است و بهترین تربیت آن است که بدین روش تحقق یابد. خدای سبحان پیامبر گرامی‌اش را به روش محبت آراسته بود و آن حضرت با چنین روشی در تربیت مردمان توفیق یافت.
«پس به لطف و رحمت الهی با آنان نرمخو و پرمهر شدی، و اگر تندخو و سخت دل بودی، هر آینه از پیرامونت پراکنده می‌شدند. پس از آنان در گذر و برایشان آمرزش بخواه.»

سنت محبت
هستی به رحمت و محبت وجود یافته است و براین مبنا تربیت می‌یابد. وجود مظهر رحمت حق است و هر موجودی به سبب رحمت رحیمیه حق به کمال شایسته خود می‌رسد. خداوند در سرشت هر موجودی عشق ذاتی سیر به سوی کمال خود را ایجاد کرده است و روش محبت در تربیت براین حقیقت وجودی استوار است.
«و رحمت من همه چیز را فرا گرفته است.»
خدای رحمان درباره خود فرموده است: «پروردگارتان مهر و رحمت را برخود مقرر کرده است.»
رسول خدا(صلّی الله علیه وآله و سلّم) مردمان را با محبت از رذایل دور ساخت و به فضایل آراست. از علی(علیه السّلام) نقل شده است که از رسول خدا(صلّی الله علیه وآله و سلّم) درباره روش و سنت آن حضرت پرسیدم، فرمود:
«محبت بنیاد و اساس [روش و سنت] من است.»
پیامبر اکرم(صلّی الله علیه وآله و سلّم) با روش محبت توانست سرسخت‌ترین مردمان را متحول و منقلب سازد و به صفات الهی متصف نماید. «انس بن مالک» در توصیف آن حضرت چنین گفته است: «رسول خدا(صلّی الله علیه وآله و سلّم) بیشترین لطف [و محبت] را به مردم داشت.»

نقش محبت در تربیت
انسان به فطرت خود نیازمند محبت است و با هیچ چیزی چون محبت نمی‌توان آدمی را متحول ساخت و او را به سوی کمال سیر داد. محبت سر منشأ تربیت نفس‌ها و نرم شدن دل‌های سخت است. به بیان استاد شهید مرتضی مطهری: «تاثیر نیروی محبت و ارادت در ذایل کردن رذایل اخلاقی از دل از قبیل تاثیر مواد شیمیایی بر روی فلزات است، مثلاً یک کلیشه ساز با تیزاب اطراف حروف را از بین می‌برد نه با ناخن و یا سر چاقو و یا چیزی از این قبیل. اما تاثیر نیروی عقل در اصلاح مفاسد اخلاقی مانند کار کسی است که بخواهد ذرات آهن را از خاک با دست جدا کند، چقدر رنج و زحمت دارد؟ اگر یک آهن ربای قوی در دست داشته باشد ممکن است با یک گردش همه آنها را جدا کند. نیروی ارادت و محبت مانند آهن‌ربا صفات رذیله را جمع می‌کند و دور می‌ریزد. خودی آدمی و هویت انسانی او با محبت شکوفا می‌شود، زیرا محبت گوهر وجود آدمی را جلا می‌دهد و زنگارهای آن را می‌زداید و چون اکسیری انسان را متحول می‌سازد و به انسان شور و شوق زندگی و قوت و قدرت پایندگی می‌بخشد و به زندگی معنا می‌دهد.»
محبت عامل مهم در سلامت روحی و اعتدال روانی انسان است. استواری شخصیت و سلامت رفتار آدمی تا اندازه زیادی به محبتی بستگی دارد که در زندگی می‌بیند. محیط خانوادگی آکنده از محبت، سبب تلطیف عواطف و رشد فضایل در افراد می‌شود. کسانی که در محیطی با محبت پرورش می‌یابند، به ارجمندی می‌رسند و می‌آموزند دیگران را دوست بدارند و در اجتماع رفتاری انسانی داشته باشند. با گرمای محبت است که زندگی معنا می‌یابد و استعدادهای انسان شعله می‌کشد و انگیزه تلاش و خلاقیت فراهم می‌شود.

محبت به کودکان
انسان در مراحل اولیه زندگی و سال‌های نخستین به محبت بیشتری نیاز دارد و روش محبت در سازمان دادن به شخصیت کودک از هر روش دیگری موثرتر است. بهترین وسیله برای رشد شخصیت و تلطیف عواطف محبت است و خداوند بندگانش را به ابراز محبت تشویق کرده است. از امام صادق(علیه السّلام) روایت شده است: «خداوند به خاطر محبت انسان به فرزندش بدو رحمت می‌کند.»
این محبت باید در همه وجود جلوه داشته باشد. چنان که امام صادق(علیه السّلام) از رسول خدا(صلّی الله علیه وآله و سلّم) روایت کرده است که آن حضرت فرمود: «هر که فرزندش را ببوسد، خدای بزرگ در نامه عملش حسنه‌ای برایش ثبت کند، و هر که فرزندش را شاد کند، خداوند او را در روز قیامت شاد نماید.»
آنان که کودکان را از محبت خود محروم می‌کنند، از حقیقت انسانی بی‌بهره‌اند و فقط ظاهری از انسان را دارند. البته باید توجه داشت که روش‌های تربیت باید تابع اصول تربیت باشد و آنها را زیر پا نگذارد؛ و روش محبت زمانی مفید و کارساز خواهد بود که از اعتدال خارج نگردد و به افراط و تفریط کشیده نشود. از امام باقر(علیه السّلام) چنین نقل شده است:
«بدترین پدران کسی است که نیکی او را به زیاده‌روی [در محبّت] وادارد؛ و بدترین فرزندان کسی است که کوتاهی کردن [در انجام دادن وظایف] او را به نافرمانی و ناراضی کردن [والدین] بکشاند.»
کمبود محبّت و زیاده‌روی در ابراز محبّت کودکان را از اعتدال به در می‌برد و آنان را به سوی ناتوانی و ناسالمی، و خواری و پستی، و ناهنجاریهای رفتاری سوق می‌دهد. تکلّف و تصنّع و متناسب با سن و سال و وضع و حال کودک.

محبّت و اطاعت
اهمیت روش محبّت در تربیت از این روست که محبّت اطاعت‌آور است و سبب همسانی و همراهی می‌شود. رسول خدا(صلّی الله علیه وآله و سلّم) فرموده است:
«انسان با کسی همراه است که او را دوست می‌دارد.»
میان محبّت و اطاعت رابطه معیّت وجود دارد؛ با ظهور محبّت، اطاعت و همرنگی پیدا می‌شود و محب به محبوب تأسی می‌کند. «صفْوان بن قُدامَه» گوید: «از مکّه به مدینه هجرت کردم و نزد پیامبر رفتم و عرض کردم: ای رسول خدا، دستتان را بیاورید تا با شما بیعت کنم.» پس حضرت دست خود را پیش آورد. گفتم: «ای رسول خدا، من شما را دوست دارم.» فرمود: «انسان با کسی همراه است که او را دوست می‌دارد.»
محبّت هر که در دل آدمی می‌نشیند، انسان مطیع و پیرو او می‌شود و از خواست او سرپیچی نمی‌کند. روایت شده است که امام صادق(علیه السّلام) فرمود: «خدا را دوست ندارد کسی که او را نافرمانی کند.»
همین اطاعت است که مشابهت و مشاکلت می‌آورد و محب تلاش می‌کند که به صفات محبوب متصّف شود. دوستی پیامبر و اوصیای آن حضرت بهترین راه تربیت و کوتاهترین راه اصلاح و تهذیب است؛ و از همین روست که پیامبر اکرم(صلّی الله علیه وآله و سلّم) جز دوستی و مودّت اهل بیتش را نخواسته است. این محبّت بهترین روش در تربیت امّت آن حضرت است. زیرا عین اطاعت آنان و تأسی به راه و رسم ایشان است.
«بگو: من هیچ پاداشی از شما [بر رسالتم] درخواست نمی‌کنم مگر دوستی نزدیکانم.» محبت به اهل بیت و پذیرش ولایت آنان بهترین روش برای تربیت و کوتاهترین راه برای کسب سعادت است که سودش برای خود ایشان است.
«بگو پاداشی که از شما درخواست کردم چیزی است که سودش عاید خود شماست، پاداش من جز بر خدا نیست.»
دوستی و مودّت اهل بیت و پذیرش ولایت ایشان چیزی است که راه انسانها را به سوی خدا هموار می‌سازد و سبب اتصّاف به صفات الهی می‌شود.
«بگو: من هیچ پاداشی از شما [بر رسالتم] درخواست نمی‌کنم، جز این که هر کس بخواهد راهی به سوی پروردگارش در پیش گیرد.» بنابراین خردمندترین مربیّان راه محبّت حقیقی را می‌گشاید و از این راه مردمان را به سوی حق رهنمون می‌شود که پیامبر اکرم(صلّی الله علیه وآله و سلّم) فرموده است:
«سر عقل، پس از ایمان به خدا، جلب کردن محبّت مردم است.»
منبع: روزنامه اطلاعات