زندگی‌نامه مختصر امام باقر (ع)
امام محمد باقر، در سال ۵۷ ه. ق. متولد شدند و در سال ۹۵ ه. ق، پس از پدر گرامیشان امام سجاد، به امامت رسیدند. امامت امام باقر، مصادف با انقراض حکومت امویان و تاسیس حکومت آل عباس در بغداد بود. کشمکش سیاسی آل عباس و امویان و همچنین ظهور قیام‌های بسیاری در کشور‌های تحت سلطه اعراب، سبب شد که حاکمان وقت، زمان و توان کافی برای فشار آوردن بر خاندان پیامبر (علویان) را نداشته‌باشند و همین مسئله، باعث شد که این بزرگان با فراغ‌بال، به گسترش علوم اسلامی بپردازند. امام باقر در سال ۱۱۴ ه. ق. به شهادت رسیدند.

ریشه نام‌گزاری امام به باقرالعلوم
در روایتی از “جابر بن عبدالله انصاری” بیان شده‌است که: پیامبر اکرم (ص) به جابر که یکی از اصحاب نزدیکشان بودند، فرموده‌اند:”در آینده، فرزندی از فرزندان حسینم را می‌بینی که هم‌نام من است و علوم را می‌شکافد. هرگاه که وی را دیدی، سلام مرا به او برسان. ”

زمانی پیامبر (ص) این پیشگویی را کردند که هنوز امام باقر (ع) دیده به جهان نگشوده‌ بودند. سال‌ها بعد، زمانی‌که امام سجاد به امامت رسیدند، روزی جابر از کوچه‌های مدینه گذر می‌کرد که ناگاه چشمش به امام باقر (ع) افتاد. پیش خود گفت که این نوجوان بسیار شبیه به پیامبر گرامی اسلام است، پس از او پرسید: “اسم تو چیست؟ ” جواب داد: “محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب (ع). ” جابر پس از شنیدن این جواب، بر پیشانی او بوسه زد و گفت: “پدر و مادرم به فدایت. رسول خدا به تو سلام رسانده‌است. ”

احادیث مربوط به مقام علمی امام باقر
چنانکه گفته شد، احادیث و روایات بسیاری، بیان‌گر مقام علمی امام باقر (ع) است. در این قسمت از مقاله، قصد داریم برخی از این احادیث و روایات را نقل کنیم:

۱. ابن حجر هیثمی
ابن حجر هیثمی می‌گوید: امام باقر (ع) به حدی گنج‌های نهان معرفت، دانش، حقایق و حکمت‌ها را آشکار کردند که جز بر انسان‌های بی‌بصیرت پوشیده نیست و به همین سبب است که ایشان را شکافنده و جامع علوم و پرچ‌دار دانش خوانده‌اند.

۲. ابرش کلبی
ابرش کلبی، خطاب به هشام درباره امام باقر گفته‌است:

«اِنَّ هَذا اَعْلَمُ اَهْلِ الْاَرْضِ بِما فِی السَّماءِ وَالْاَرْضِ فَهَذا وَلَدُ رَسُولُ اللّه ِ. صلی الله علیه و آله»
به راستی این مرد (امام باقر) نسبت به آنچه در آسمان‌ها و زمین است، داناترین مرد روی زمین است؛ ایشان فرزند رسول خدا (ص) است.

۳. عبدالله بن عطا مکی
ابن مکی در جایی گفته‌است: من هرگز دانشمندان اسلامی را نزد هیچ‌کس، به اندازه مجلس درس امام باقر (ع)، حقیر و کوچک ندیده‌ام. “حکم بن عتیبه” که در علم و فقه مشهور جهانیان است، در در خدمت امام باقر مانند کودکی در برابر استادش بود.

۴. هشام بن عبدالملک
هشام بن عبدالملک از دشمنان جدی امام باقر (ع) بود. با این حال خطاب به امام می‌گوید:

«لا تَزالُ الْعَرَبُ وَ الْعَجَمُ یَسُودُها قُرَیْشٌ مادامَ فیهِمْ مِثْلُکَ»
تا زمانی‌که مثل تو [در علم و مقام]وجود داشته‌باشد، قبیله قریش بر عرب و عجم آقایی می‌کند.

۵. محمد بن طلحه شافعی
محمد بن طلحه شافعی گفته‌است: «امام، باقرالعلم و شکافنده علوم است و جامع، نشردهنده و پرچم‌دار آن است.»

نهضت علمی امام باقر
امام باقر (ع) در دوران حیات خود، نهضتی را ایجاد کردند که پس از ایشان توسط شاگردان گرانقدرشان و همچنین پسر بزرگوار ایشان، امام صادق (ع) پیگیری شد و به اوج و نهایت خود رسید. امام باقر (ع) مبدع بسیاری از علوم اسلامی مربوط به حدیث و فقه هستند. گفته می‌شود که کتاب‌های زیادی به سفارش و راهنمایی امام باقر (ع) نوشته شده که موارد زیر، جزو این کتاب‌ها هستند:

تفسیر قرآن به نقل از “ابی‌الجارود
نسخه احادیث
صحیفه احادیث
الرساله الی سعد الاسکاف

شاگردان امام باقر
علاوه‌بر فضائلی که گفته شد، امام باقر (ع) مشوق بزرگی برای طالبان علم نیز بوده‌اند و بسیاری از مسلمانان زمان خود را به کسب علم و بررسی دین از نظر علم اسلامی تشویق کرده‌اند.

برخی از شاگردان برجسته مکتب امام باقر اشخاص زیر هستند:

محمد بن مسلم
جابر بن یزید جعفی
برد الاسکاف
ثابت ابن ابی‌صفیه
بسام بن عبدالله یصرفی

سخن آخر
امام محمد باقر (ع) فرزند امام سجاد (ع) و امام پنج شیعیان بودند. ایشان به‌سبب تحولاتی که در علوم اسلامی زمان خود ایجاد کردند به باقرالعلوم (به معنای شکافنده علوم) معروف شدند. گفته شده که این لقب از زبان پیامبر جاری شده و به واسطه یکی از اصحاب پیامبر به ایشان رسیده‌است.

منبع: سایت ستاره