نویسنده: شکیبا سادات جوهری

قناعت
قناعت، یکی از ویژگی های زیبای انسان های خدا محور و مؤمن است. افراد با ایمان در پرتو بهره مندی از روحیه قناعت، عزت می یابند. بدین ترتیب، هیچ گاه چشم طمع به دارایی دیگران نمی دوزند و برای کسب مال و مقام دنیا، شخصیت والای خویش را پای مال نمی سازند. بزرگان اخلاق «قناعت» را نقطه مقابل حرص و طمع می دانند و در تعریف آن می گویند: قناعت، ملکه ای است برای نفس که از مال به قدر حاجت و ضرورت بسنده می کند، بدون اینکه فرد در زیاده خواهی بکوشد و خود را به رنج و سختی بیفکند.(1) پیامبر گرامی اسلام می فرماید: «طوبی لمن أسلم و کان عیشه کفافاً خوشا به سعادت فردی که مسلمان است و زندگی او در حد کفاف می گذرد».(2)
در روایتی دیگر از ایشان نقل می کنند که از جبرئیل معنای قناعت را پرسیدند: جبرئیل پاسخ داد: «به هر مقدار که از دنیا به او می رسد، راضی باشد و به کم بسنده کند و شکرگزار همان مقدار کم باشد.»(3) قناعت پیشگان ، بهترین های امت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و در مقابل، طمع کاران بدترین افراد هستند . رسول بزرگوار در این باره می فرماید: «خیار امتی القانع و شرارهم الطامع؛ بهترین مؤمنان، فرد قانع و بدترین آنها شخص طمع کار است.»(4)
شایسته است که آدمی، نفس خود را به زیور قناعت بیاراید و هیچ گاه در دام حرص و طمع نیفتد که در این صورت، به آسانی نجات نمی یابد. امیرالمؤمنان علی علیه السلام در هشداری می فرماید:
ای فرزند آدم اگر از دنیا به اندازه کفایتت بخواهی، اندکی از آن نیز تو را بس است و اگر به هیچ اندازه از دنیا کفایت نکنی، در این صورت همه دنیا نیز تو را کافی نخواهد بود.(5)
پیام متن:
قناعت پیشگی سبب عزت مندی و آسایش انسان و در مقابل، طمع ورزی مایه خواری و شکست اوست .

آسایش، میوه شیرین قناعت
قناعت، ویژگی پسندیده ای است که راحتی و آسایش دنیا و آخرت در گرو آن است . ملا احمد نراقی در این باره می نویسد:
راحت دنیا و آخرت به قناعت است و صفت قناعت، مرکبی است که آدمی را به مقصد می رساند و وسیله ای است که سعادت ابدی را به سوی آدمی می کشاند؛ زیرا هر که به قدر ضرورت قناعت کرد و دل را مشغول بیش از آن نکرد، همیشه آسوده خاطر است و حواس او جمع و تحصیل آخرت بر او آسان می شود و هر که از این صفت، محروم و آلوده حرص و طمع و درازی آرزو گشت، به دنیا فرو می رود و خاطر او پریشان و کار او پراکنده می شود و با وجود این ، چگونه می تواند به تحصیل آخرت بپردازد و به درجه نیکان و ابرار برسد.(6)
امام محمد باقر علیه السلام در نکوهش حرص و طمع می فرماید: «حریص به دنیا چون کرم ابریشم است؛ هرچه بیشتر به دور خود تار می پیچد، راه خلاص او مشکل تر می شود، تا از غصه بمیرد.»(7)
کاسه چشم حریصان پر نشد
تا صدف قانع نشد و پر در نشد
(مولوی)
پیام متن:
جاده قناعت به سرزمین زیبای آرامش و جاده حرص به کویر تشویش و اضطراب پایان می یابد.

معیار بی نیازی
از نگاه آیین مقدس اسلام، برترین بی نیازی، بی نیازی نفس و جان است. پیامبر اسلام در این باره می فرماید:
لیس الغنی عن کثره العرض ولکن الغنی عنی النفس .(8)
بی نیازی، به فراوانی کالاها [ی مادی] نیست، بلکه به بی نیازی نفس است.
خدای متعال به حضرت داوود علیه السلام وحی کرد:
وضعت الغنی فی القناعته و هم یطلبونه فی کثره المال فلا یجدونه (9)
من توانگری را در قناعت نهاده ام، ولی مردم آن را در فراوانی مال می جویند. از این رو، نمی یابندش.
بنا بر آموزه های دینی، سرچشمه واقعی بی نیازی و نیازمندی ، در نفس آدمی است. از رسول رحمت نقل می کنند که فرمود: « الغنی فی القلب و الفقر فی القلب؛ بی نیازی در قلب است و نیازمندی در قلب.» (10) از این رو، انسان قناعت پیشه بی نیاز است، اگر چه دارایی او اندک باشد وانسان آزمند فقیر است، هر چند صاحب ثروتی فراوان باشد. در سخنی ارزشمند از امیرمؤمنان علی علیه السلام نیز می خوانیم:
من کان بیسیر الدنیا لا یقنع لم یغنه من کثیرها ما یجمع .(11)
هر کس به اندک دنیا قناعت نکند، از بسیارآن نیز هرآنچه جمع کند، قانع نخواهد شد.
پیام متن:
بی نیازی از روح قناعت پیشه آدمی سرچشمه می گیرد، نه از انباشت ثروت، زیرا آن چشم و دلش سیر نیست ، هرچه از نعمت های دنیا به چنگ آورد، بازهم احساس بی نیازی نخواهد کرد.

پی نوشت :

1- ملا احمد نراقی، جامع السعاده، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1383،هـ ق چ 3،ج 2، ص 101.
2- اصول کافی، ج 2، ص147.
3- بحارالانوار ، بیروت، دارالاحیاء التراث ، ج 66. ص 368.
4- همان.
5- اصول کافی، ج 2، ص 146.
6- معراج السعاده ، ص365.
7- اصول کافی، ج 2، ص 319.
8-تحف العقول، ص 46.
9- بحار الانوار، ج 78، ص 453.
10- بحار الانوار، ج12، ص 80.
11- محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 1، ص 5058.
منبع: ماهنامه ی طوبی 25