از آنجا که بعد از غیبت امام مهدی علیه‌السلام عموم مردم همچون گذشته با امام خود در ارتباط نبودند حیرت و شک در سطح عموم مردم، بر جامعه شیعه سایه افکند؛ در این شرایط علما و بزرگان دین، با انجام فعالیت‌های مختلفی که سبب تقویت ایمان مردم و اعتقاد ایشان به امام زمان می‌شد این حیرت و بی‌سامانی را از بین بردند و توانستند مردم را با زیستن در شرایط غیبت امام عصر آشنا سازند. این فعالیت‌ها در حوزه‌های مختلفی تقسیم می‌شد اما از جمله کارهای بسیار مهم و ماندگاری که در این مدت انجام گرفت، تألیف کتاب‌هایی درباره غیبت و امام عصر و متناسب با وضع موجود، برای رفع حیرت بود، که از آن جمله می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد:
۱. کتاب «الغیبه» از محمدبن‌ابراهیم نعمانی که بین سال‌های ۳۳۳ تا ۳۴۲ ه.ق. تألیف شده است؛
۲. کتاب «الامامه و التبصره من الحیره» از علی‌بن‌بابویه قمی، پدر شیخ صدوق، متوفای ۳۲۹ه.ق.؛
۳. کتاب «کمال‌الدین و اتمام النعمه» از شیخ صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه، متوفای ۳۸۱ه.ق.؛
۴. کتاب «الغیبه» از شیخ طوسی، متوفای ۴۷۰ه.ق.؛
علی‌بن‌بابویه رحمه‌الله درباره کتاب خود می‌گوید: «… من در این کتاب اخباری را جمع نموده‌ام که می‌تواند حیرت را برطرف سازد…».[۱]
علمای شیعه همواره در صیانت از اندیشه ناب مهدوی تلاش میکردند و با هر چیزی که موجب انحراف یا تحریف این اعتقاد اساسی دینی می‌شد، به مبارزه می‌پرداختند؛ ایشان در این راستا با مدعیان دروغین مهدویت یا نیابت مبارزه میکردند، به سؤالات مردم پاسخ می‌دادند، شبهات کینه‌ورزان را رد میکردند و از این رهگذر به زلال ماندن این اندیشه ناب کمک کردند.
علاوه بر فعالیت‌های تبلیغی و فرهنگی بسیاری که از سوی علمای شیعه انجام می‌گرفت، برخی از امور معیشتی و نیازهای اساسی شیعیان با درایت و مدیریت ایشان، تدبیر می‌شد که تفصیل و توضیح این دست از اقدامات ایشان، خود نیازمند مجالی واسع است که این مقال اندک را یارای آن نیست.
پی‌نوشت‌ها
۱. الامامه و التبصره من الحیره،علی‌بن‌بابویه قمی، ص۹.
