گیاهان در قرآن (عدس)

************

نام قرآنی: عدس

نام های متداول: فارسی، عربی: عدس، عبری: عدشه؛ اردو، هندی، پنجابی، گجراتی، مراتی، تامیلی: مَسوُر؛ سانسکریت: مسورک؛ بنگالی، کشمیری: مُسُور؛ تلگو: پیو؛ انگلیسی: Ientil؛ Ientille؛ لاتینی: Iens؛ آلمانی: Linse؛ ایتالیایی: Ienticchia ؛ یونانی:Faki؛ اسپانیایی: Ienteja ؛ روسی: Chechevitsa
نام علمی:Lens culinaris ؛ L.esculenta (از تیره نیام دارانLeguminosae)

اشاره قرآنی:

************

وَإِذْ قُلْتُمْ یا مُوسَى لَنْ نّصْبِرَ عَلَى طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّکَ یخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ مِنْ بَقْلِهَا وَقِثَّائِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِی هُوَ أَدْنَى بِالَّذِی هُوَ خَیرٌ اهْبِطُوا مِصْرًا فَإِنَّ لَکُمْ مَّا سَأَلْتُمْ وَضُرِبَتْ عَلَیهِمُ الذِّلَّهُ وَالْمَسْکَنه وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَانُوا یکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَیقْتُلُونَ النَّبِیینَ بِغَیرِ الْحَقِّ ذَلِکَ بِمَا عَصَوْا وَکَانُوا یَعْتَدُون(بقره/61)

«و آن زمان را که گفتید: ای موسی، ما بر یک نوع طعام نتوانیم ساخت از پروردگارت بخواه تا برای ما از آنچه از زمین می روید چون سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز برویاند. موسی گفت: آیا می خواهید آنچه را که برتر است به آنچه فروتر است بدل کنید؛ به شهری باز گردید که در آن جا هر چه خواهید به شما دهند. مقرر شد بر آن ها خواری و بیچارگی و خشم خدا را بر خود همواره ساختند و این بدان سبب بود که به آیات خدا کافر شدند و پیامبران را به ناحق کشتند و نا فرمانی کردند و تجاوز ورزیدند.»
************
این آیه اشاره ای است به واقعه فرار حضرت موسی و پیروانش از ظلم حاکمان (فرعون) مصر و ورود آنان به صحرای سینا. بنی اسرائیل در زمان اقامت در این دشت پس از تمام کردن همه خوراکی هایی که با خود آورده بودند احساس گرسنگی کردند. خداوند غذایی یکنواخت که همان منّ و سلوی بود بر ایشان نازل کرد. آنان با میل و لذت این غذا را خوردند اما پس از مدتی که منّ و سلوی می خوردند از پیامبرشان خواستند برای آنان غذایی فراهم کند که آنان در زمان زندگی در مصر می خوردند یعنی سبزی، خیار، سیر، عدس و پیاز.
در روزگاران قدیم عدس را برای تهیه نان به کار می بردند نه به عنوان حبوبات. ثروتمندان نان پخته شده از آرد گندم می خوردند و فقیران نان عدس و در یونان قدیم آن را رولانتای عربی (Revelanta Arabica) می نامیدند. با توجه به این حقیقت تاریخی عدس در آیه فوق باید چیزی باشد شبیه سیر نه گندم. بسیاری ازمفسران قرآن مانند مولانا ابوالکلام آزاد، پیکتال، آربری، مولانا مودودی و مولانا عثمانی “فوم” را غله (گندم) نامیده اند و مولانا حقانی و یوسف علی “فوم” را سیر دانسته اند.

موارد مصرف عدس

چهار نوع عدس در مصر، فلسطین و کشورهای مدیترانه ای می روید. نوع قرمز آن از همه معروف تر است. نوع دیگری از حبوبات در هندوستان می روید که “ملکه مسور” یا ملکه عدس نام دارد.
عدس شامل حدود 12% آب و 60% مواد قندی مختلف است که نیمی از این مواد نشاسته می باشد و 25% آن پروتئینی با کیفیتی خوب است همراه با مقدار کمی فسفر و پتاسیم.
عدس ماده ای است مُدر و مسهلی ملایم. خمیر عدس برای معالجه آبله مرغان، آبله و جوش های پوست مفید است.

گیاهان در قرآن (پیاز)

نام قرآنی: بصل

نام های متداول: فارسی، اردو، هندی، پنجابی: پیاز؛ عربی: بصل؛ سانسکریت: پلندو؛ بنگالی: پیانج؛ تلگو: وولی: تامیلی: ونگائم؛ ملیالمی: اُولیّ؛ گجراتی، مراتی: کانده؛ کشمیری: گانده؛ انگلیسی: onion؛ فرانسوی: oignon؛ آلمانی: Zwiebel؛ لاتینی: caepa؛ ایتالیایی: cipolla؛ یونانی: krommdi,krommun؛ اسپانیایی: cebolla؛ روسی: Iukovitsa.
نام علمی: Allium cepa (از تیره ی سوسنLiliaceae ).
************

اشاره ی قرآنی

وَإِذْ قُلْتُمْ یا مُوسَى لَنْ نَّصْبِرَ عَلَى طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُخْرِجْ لَنَا مِمّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ مِنْ بَقْلِهَا وَقِثَائهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِی هُوَ أَدْنَى بِالَّذِی هُوَ خَیرٌ اهْبِطُوا مِصْرًا فَإِنَّ لَکُمْ مَا سَأَلْتُمْ وَضُرِبَتْ عَلَیهِمُ الذِّلَّهُ وَالْمَسْکَنَهُ وَبَاءُو بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَانُوا یکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَیقْتُلُونَ النَّبِیینَ بِغَیرِ الْحَقِّ ذَلِکَ بِمَا عَصَوْا وَکَانُوا یَعْتَدُونَ (بقره/61)

و (یاد آرید) وقتی را که به موسی اعتراض کردید که ما به یک نوع طعام صبر نخواهیم کرد به خواه از خدای حود که بیرون بیاورد از برای ما نباتاتی که از زمین بر می آید (مانند) خیار و سیر و عدس و پیاز موسی گفت آیا می خواهید غذای بهتری که دارید به پست تر از آن تبدیل کنید حال که تقاضای شما این است فرود آیید به شهر مصر که از برای شما هر چه خواستید مهیا است (و مقدر و حتم شد بر یهود (چون چنین رفتار کردند) ذلت و خواری و مسکنت و گرفتاری و بر خود گرفتند یهود غضب و خشمی از خداوند) (چون باز خود سری کردند بر آن ها خواری و مذلت فرود و مقدر گردید و به خشم خدا دوباره گرفتار شدند) چون به آیات خدا کافر گشتند و انبیاء را بناحق کشتند و راه نافرمانی و ستمکاری پیش گرفتند.
************
سیر و پیاز از نظر گیاه شناسی از یک جنس هستند. بیش از 60 گونه گیاه مختلف از جنس سیر در مصر و عربستان می روید. مردم مصر باستان علاقه ی زیادی به سیر و پیاز داشتند. نقل شده که در زمان ساختن هرم بزرگ کئوپس (حدود سال3700 ق.م) برای کارگرانی که به خدمت گرفته شده بودند در برنامه ی غذایی شان علاوه بر تربچه، سیر و پیاز نیز وجود داشت که 160 سکّه ی مصری در این راه صرف شد. ارزش فعلی این مبلغ چهل کرور روپیه ی هندی است. این مبلغ گزاف نمایانگر اهمیت سیر و پیاز برای مردم آن زمان می باشد. آنان پیاز را می پرستیدند و به آن سوگند می خوردند امّا مجازنبودند بعد از خوردن پیاز وارد معبد شوند. مردم نیز عموماً بر این باور بودند که جهان به شکل همان لایه های پوست پیاز است. بیش تر مردم مخالف این عقیده بودند که هنگامی که شیطان از بهشت اخراج شد در جای اولین گامش پیاز رویید در جای دومین گامش سیر.
در تمدن های قدیم آسیا و آفریقا خوردن سیر و پیاز، هر چند بسیار متداول بود، عادت خوبی به شمار نمی رفت.
حداقل سه حدیث در صحیح بخاری هست که دلالت دارد بر این که حضرت محمد (ص) از بوی سیر و پیاز نفرت داشت و به اصحابش می فرمود: بعد از خوردن سیر یا پیاز بلافاصله نزد او نیایند. اما در هیچ یک از این احادیث خوردن سیر یا پیاز نهی نشده است. مسلم است که این هر دو گیاه از نظر طبی بسیار مفیدند اما بویی زننده و طعمی تند دارند مخصوصاً اگر به صورت خام مصرف شوند.

خواص پیاز

پیاز ترکیبات مهم بسیاری از غذاهاست. پیاز خام اگر چه سبب ناهنجاری در تنفس می شود، اما پیاز پخته را برای خاصیت ضدعفونی کننده ای که برای تمام دستگاه گوارش دارد همگان مصرف می کنند. پیاز، محرک، مدر و خلط آور است. پیاز مخلوط با نمک طعام برای درمان قولنج و اسکوربوت مفید است و پیاز سرخ کرده به صورت ضماد برای دمل هایی که سرباز نکرده اند به کار می رود. بوییدن آب پیاز برای به هوش آوردن بیمار و برای رفع تشنج کودکان، سردرد، صرع و تشنج مفید است و پادزهری مناسب برای مسمومیت های ناشی از دخانیات است. برای رفع گوش درد، آب پیاز گرم به گوش می چکانند. جوشانده ی پیاز برای جلوگیری از احساس گرمای شدید بسیار مناسب است. پیاز سرخ کرده دارویی مؤثر برای بواسیر است.

گیاهان در قرآن (انار)

************

فِیهِمَا فَاکِهَهٌ وَنَخْلٌ وَرُمَّانٌ (رحمن/68)

«در آن دو بهشت نیز هر گونه میوه هست و نخل هست و انار بسیار است.»
************

نام قرآنی: رُمّان

نام های متداول: فارسی، اردو، هندی، پنجابی: انار؛ عربی: رمان؛ عبری: رمُّن؛ بنگالی: دالم؛ مراتی: دالم؛ مراتی: دالمب، سانسکریت، گجراتی: دادِم؛ بنگالی، تلگو: دارِم؛ کشمیری: دان؛ ملیالمی: متلوم، تامیلی: مادولای؛ انگلیسی:pomegranate؛فرانسوی: grenade ؛ ایتالیایی: melograno,melagrana؛ آلمانی: Granatapfel؛ لاتینی: granatum ؛ اسپانیایی: granade؛ روسی: granat ؛ یونانی: rodi .
نام علمی: Punica granatum (از تیره انار Punicaceae)

اشارات قرآنی:

************

وَهُوَ الَّذِی أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ کُلِّ شَیءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَرَاکِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِیهٌ وَجَنَّاتٍ مِنْ أَعْنَابٍ وَالزَّیتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَیرَ مُتَشَابِهٍ انْظُرُوا إِلَى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَینْعِهِ إِنَّ فِی ذَلِکُمْ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یؤْمِنُونَ (انعام/99)

«اوست خدایی که از آسمان باران فرستاد و بدان باران هر گونه نباتی را رویانیدیم، و از آن نبات ساقه ای سبز و از آن دانه هایی بر یک دیگر چیده و نیز از جوانه های نخل، خوشه هایی سر فروهشته پدید آوردیم، و نیز بستان هایی از تاک ها و زیتون و انار، همانند و ناهمانند. به میوه هایش آنگاه که پدید می آیند و آنگاه که می رسند بنگرید که در آن ها عبرت هاست برای آنان که ایمان می آورند.»
************

وَهُوَ الَّذِی أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَّعْرُوشَاتٍ وَغَیرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُکُلُهُ وَالزَّیتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَیرَ مُتَشَابِهٍ کُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ یوْمَ حَصَادِهِ وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ (انعام/141)

«و اوست که باغ هایی آفرید نیازمند به داربست و بی نیاز از داربست، و درخت خرما و کشتزار، با طعم های گوناگون، و زیتون و انار، همانند، در عین حال ناهمانند. چون ثمره آوردند از آن ها بخورید و در روز درو حق آن را نیز بپردازید و اسراف مکنید که خدا اسراف کاران را دوست ندارد.»
************

فِیهِمَا فَاکِهَهٌ وَنَخْلٌ وَرُمَّانٌ (رحمن/68)

«در آن دو بهشت نیز هر گونه میوه هست و نخل هست و انار بسیار است.»
************
در قرآن مجید سه جا از رمان نام برده است. در سوره انعام/141 درباره میوه این درختان توصیه مهمی شده است. در آن ذکر شده: چون ثمر آوردند از آن ها بخورید و در روز درو، حق آن را بپردازید؛ معنی این دستور آن است که خداوند انحصار یا مالکیت فردی محصولات کشاورزی و نباتی را نمی پسندد.

تاریخچه انار

زادگاه انار که نام علمی آن “پونیکا گرانتوم” می باشد، ایران است؛ هر چند نوع خودروی آن در هندوستان (در کوه های هیمالیا)، افغانستان و سوریه می روید. انار میوه ای بسیار لذیذ و آبدار است و از روزگاران بسیار قدیم به عنوان میوه ای خوراکی و هم برای مصارف پزشکی اهمیت بسیار داشته است. در باغ های معلق بابل درختان انار بسیار خوبی کاشته بودند و در مصر باستان انار را می شناختند. در زمان حضرت موسی انارهایی بسیار مرغوب در فلسطین، سوریه و لبنان کاشته می شد. شهر رِمُّن به واسطه انار مرغوب آن، رمان (انار)، شهری معروف بود.
کاشت انار در منطقه مدیترانه و کشورهای شرقی مانند هندوستان در زمان های آخر متداول شد. اما پس از نفوذ اسلام در اسپانیا کاشت انار در آن سرزمین معمول شد و در قرن سیزدهم میلادی در انگلستان متداول گردید. بعدها اسپانیایی ها این میوه پرارزش را به دنیای جدید یعنی مکزیک و فلوریدا بردند. کاشت آن کم کم در دیگر کشورها گسترش یافت و اکنون تقریباً در تمام کشورهای منطقه گرمسیر و معتدل می روید. اکنون نوع مرغوب انار ایران، ترکیه، افغانستان، سوریه، مراکش و اسپانیا وارد می شود. شهر شلاپور (شعله پور) هند به داشتن انارهای شیرین شهرت دارد. در ضیافت های بزرگ در ترکیه، انار از جمله میوه هایی است که مهمانان را با آن پذیرایی می کنند.

فواید انار

ارزش انرژی زایی میوه انار 65% است. آب انار به سادگی هضم می شود و شامل 15% مواد قندی است که منبعی سر شار از سدیم است و نیز شامل مقدار زیادی ریپوفلاوین، تیامین، نیاسین، ویتامین C، کلسیم و فسفر می باشد. پروتئین و چربی آن بسیار اندک است.
انار ماده ای غذایی مطبوع و دارای خواص طبی بسیار است. دارویی مقوی برای قلب است و برای التهاب معده و جلوگیری از درد دل نافع است. آب انار شربتی مبرّد و بسیار عالی است و به هنگام اسهال تشنگی را بر طرف می کند. در درمان اسهال ساده و اسهال خونی مؤثر است. آب انار برای انواع ناخوشی ها از قبیل التهاب قولون، کم خونی، یرقان، فشار خون، بواسیر و درد مفاصل دارویی مفید است. و اگر با عسل خورده شود صفرا را کم می کند. در بسیاری از ناراحتی هایی که با روش هومیاپاتی ــ هومیامپاتی (Homeopathy) یک روش در مانی که در آن بیماران را با داروهایی درمان می کنند که همان داروها در بدن سالم علایم همان بیماری را ایجاد می کند. (فرهنگ پزشکی انگلیسی ــ فارسی، احدوت)ــ معالجه می شوند میوه انار تجویز می شوند.
جوشانده پوست ریشه انار که شامل ماده قلیایی پلاتریرین و جوهر مازواست، دارویی بسیار مؤثر برای دفع کرم ها از جمله کرم روده است. نقل شده که این جوشانده برای بیماری سل مؤثر است.
پوست ضخیم انار سبب می شود که این میوه از کیفیت خوبی نگهداری شود. انار را می توان تا شش ماه نگهداری کرد. پوست انار بیش از 20% جوهر مازو دارد و گاهی در صنعت چرم سازی به کار می رود. چرم معروف مراکشی و اسپانیایی در زمان گذشته با پوست انار دباغی می شد.
گل انار دارای خاصیت طبی بسیار زیادی است. و در مورد سقط جنین غیر عمدی تجویز می شود. گل های سرخ روشن انار شامل رنگ دانه هایی با کیفیت عالی است.

گیاهان در قرآن (خیار)

نام قرآنی: قثا

نام های متداول: فارسی، عربی، اردو: خیار؛ اردو، هندی، مراتی، گنجراتی: گکری؛ سانسکریت: کرکاتی؛ عبری: کیشیوم؛ بنگالی: کانکور؛ تاگو: ملودوزکای؛ تاملی: مولولاریکاری؛ انگلیسی: cucumber؛ فرانسوی: cocombre؛ لاتینی: cucumis؛ ایتالیایی:cetriolo؛ آلمانی: Gurke؛ روسی: ogurets؛ اسپانیایی: pepino؛ یونانی: angouri.
نام علمی: Cucumis sativus (از تیره کدو: Cucurbitaceae)

اشاره ی قرآنی:

************

وَإِذْ قُلْتُمْ یا مُوسَى لَنْ نَّصْبِرَ عَلَى طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ مِنْ بَقْلِهَا وَقِثَّائهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا قَال أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِی هُوَ أَدنى بِالَّذِی هُوَ خَیرٌ اهْبِطُوا مِصْرًا فَإِن لَکُمْ مَّا سَأَلْتُمْ وَضُرِبَتْ عَلَیهِمُ الذّلَّه وَالْمَسْکَنَهُ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ منَ اللَّهِ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَانُوا یَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَیقْتُلُونَ النَّبِیین بِغَیرِ الْحَقِّ ذَلِکَ بِمَا عَصَوْا وَکَانُوا یَعْتَدُونَ (بقره/61)

و آن زمان را که گفتید: ای موسی، ما بر یک نوع طعام نتوانیم ساخت از پروردگارت بخواه تا برای ما از آنچه از زمین می روید چون سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز برویاند. موسی گفت: آیا می خواهید آنچه را که برتر است به آنچه فروتر است بدل کنید؛ به شهری باز گردید که در آن جا هر چه خواهید به شما دهند. مقرر شد بر آن ها خواری و بیچارگی و خشم خدا را بر خود هموار ساختند و این بدان سبب بود که به آیات خدا کافر شدند و پیامبران را به ناحق کشتند و نافرمانی کردند و تجاوز ورزیدند.
*************
چندین نوع کدو از زمان های قدیم در عربستان و مصر می روییده است. کدوی قلیانی، طالبی، هندوانه، کدوتنبل و خیار از این نوع می باشند. در قرآن در آیه فوق از خیار به نام «قثّا» همراه با عدس، پیاز و سیر نام برده است. این ها سبزی هایی بودند که بنی اسرائیل قبل از خروج از مصر و سرگردانی در صحرای سینا، همراه با پیامبرشان موسی، عادت داشتند که آن را بخورند.

خواص خیار

انواع خیار به صورت خام و پخته مصرف می شود. خیار شامل 90 در صد آب، حدود 3 در صد مواد قندی، کم تر از یک در صد پروتئین و مقداری بسیار ناچیز چربی می باشد. خیار سرد و مدّر است. و ماده ای بسیار پرارزش برای ساختن سالاد است.
بنا بر احادیثی که در صحیح بخاری و صحیح مسلم آمده از عبدالله بن جعفر نقل شده که گفت من خود دیدم که حضرت محمد (ص) خرمای تازه و خیار را با هم می خورد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ منبع:
پناهی ، حسین /فیض آبادی،حمیده ، بیولوژی در قرآن- ش10 ، انتشارات فیض دانش ،1389

ادامه دارد…