رعایت طهارت و زدودن آلودگی ها طبق دستور شرعی، از نخستین آداب مسلمانی است و بخشی از فقه را به خود اختصاص داده است . با توجه به گستردگی این بحث، مواردی را که در محیط خانواده کاربرد بیشتری دارد، یادآوری می کنیم.

الف- ناپاکی ها
از نظر فقه اسلامی ، 11 چیز پلید و نجس است که مسلمانان آن باید از آن ها احتراز کنند؛
1 و 2- مدفوع و ادرار انسان و هر حیوان حرام گوشتی که خون جهنده دارد و فضله ی پرندگان حرام گوشت.
3 و 4- منی و مردار هر حیوانی که خون جهنده دارد؛ به استثنای پشم، مو، کرک، استخوان و دندان.(1)
5- خون انسان و هر حیوانی که خون جهنده دارد.(2)
اگر حیوان حلال گوشتی را به دستوری که در شرع معین شده بکشند و خون آن به مقدار معمول بیرون آید، خونی که در بدنش می ماند، پاک است.(3)
6و 7 سگ و خوکی که در خشکی زندگی می کنند و حتی مو و استخوان و پنجه و ناخن و رطوبت های آن ها نجس است، ولی سگ و خوک دریایی، پاک است.(4)
8- کافر یعنی کسی که منکر خدا است، یا برای خدا شریک قرار می دهد یا پیغمبری خاتم الانبیا محمدبن عبدالله صلی الله علیه و آله و سلم را قبول ندارد نجس است و هم چنین است اگر در یکی از این ها شک داشته باشد و نیز کسی که ضروری دین یعنی چیزی را که مثل نماز و روزه، مسلمانان جزء دین اسلام می دانند، منکر شود چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است و انکار آن چیز برگردد به انکار خدا یا توحید یا نبوت، نجس می باشد.(5)
اگر پدر و مادر و جد بچه ی نابالغ کافر باشند، آن بچه هم نجس است و اگر یکی از این ها مسلمان باشد، بچه پاک است.
9- شراب و هر چیزی که انسان را مست می کند. چنانچه به خودی خود روان باشد، نجس است. انگور و آب انگور اگر به خودی خود جوش بیاید یا آن را حرارت دهند و جوش بیاید، خوردنش حرام است و اگر مست کننده باشد نجس هم هست و اگر مست کننده نباشد پاک است.
خرما، مویز و کشمش و آب آن ها اگر جوش بیاید پاک و خوردن آن ها حلال است.
10- فقاع که از جو گرفته می شود و به آن آبجو می گویند، نجس است. ولی آبی که به دستور طبیب از جو می گیرند و به آن ماء الشعیر می گویند پاک است.
11- عرق شتر نجاستخوار نجس است. و از عرق جنب از حرام باید در نماز اجتناب کرد.(6)

ب- پاک کننده ها
10 چیز، نجاست را پاک می کند و آن ها را مطهرات گویند؛ اول: آب دوم: زمین سوم: آفتاب، چهارم: استحاله، پنجم: انتقال، ششم: اسلام، هفتم: تبعیت، هشتم: برطرف شدن عین نجاست، نهم : استبرای حیوان نجاستخوار، دهم: غایب شدن مسلمان.(7)
آب با چهار شرط، چیز نجس را پاک می کند؛ اول: آن که مطلق باشد؛ پس آب مضاف مانند گلاب و عرق بید، چیز نجس را پاک نمی کند. دوم: آن که پاک باشد، سوم: آن که وقتی چیز نجس را می شویند، آب، مضاف نشود و بو یا رنگ یا مزه ی نجاست هم نگیرد، چهارم آن که بعد از آب کشیدن چیز نجس، عین نجاست در آن نباشد.(8)
اگر چیز نجس را زیر شیری که متصل به کر است، بشویند، آبی که ازآن چیز می ریزد اگرمتصل به کر باشد و بو یا رنگ یا مزه ی نجاست، نگرفته باشد، پاک است.(9)
چیز نجسی که عین نجاست در آن نیست، اگر زیر شیری که متصل به کر است یک دفعه بشویند، پاک می شود و نیز اگر عین نجاست در آن باشد؛ چنانچه عین نجاست آن، زیر شیر یا به وسیله ی دیگر برطرف شود و آبی که از آن چیز می ریزد، بو یا رنگ یا مزه ی نجاست به خود نگرفته باشد، با آب شیر پاک می شود.(10)

تطهیر فرش و لباس
فرش، لباس، پشم و کاموا، موی زیاد سر و صورت و … که آب به درون آن ها نفوذ می کند و لازم است آن را فشار دهند تا از آب تهی گردد به دو صورت پاک می شود؛
1- با آب قلیل؛
اگر بخواهند لباس یا چیزی را که فشار لازم دارد، در ظرفی بگذارند و آب بکشند باید در هر مرتبه که آب روی آن می ریزند آن را فشار دهند و ظرف را کج کنند تا غساله ای که در آن جمع شده بیرون بریزد.(11)
2- با آب کر؛ جاری و باران؛
باید عین نجاست برطرف شود و آب همه جای آن را بگیرد و بنابر احتیاط واجب آن را فشار دهند.(12)
اگر خون را از لباس برطرف کنند و لباس را آب بکشند و رنگ خون در آن بماند، پاک می باشد، اما چنانچه به واسطه ی بو یا رنگ، یقین کند یا احتمال دهند ذره های نجاست در آن چیز مانده، نجس است.(13)
اگر موی سر و صورت زیاد باشد و با آب قلیل آب بکشند، باید فشار دهند که غساله ی آن جدا شود.(14)
استفتا 1- قسمتی از فرش به واسطه ی بول، نجس شده و به پشت فرش هم رسیده و در نتیجه آن قسمت از کف اتاق هم نجس شده است؛ آیا وقتی که از رو، فرش را به وسیله ی آب لوله کشی تطهیر می کنیم، قسمت پشت فرش و آن قسمت از کف اتاق هم پاک می شود یا خیر؟
ج- برای آب کشیدن، زمین باید جداگانه تطهیر شود و برای پاک کردن فرش اگر با آب لوله، رویش آب بریزند و از پشتش عبور کند و خارج شود، هردو رو پاک می شود.(15)
استفتا 2- کیفیت تطهیر موکت نجسی که به زمین چسبیده است چگونه است؟ ( با توجه به این که غساله دارد و موکت هم به زمین چسبیده است)
ج- اگر با اتصال به آب کر، بعد از زوال عین نجاست، احاطه آب کر به تمام آنچه نجس شده، بشود و با جریان آب، غساله به واسطه ی فشار آب یا فشار دست مثلا خارج گردد پاک می شود.(16)
تطهیر با ماشین لباس شویی؛
استفتا 1- آیا لباس شستن با هر نوع ماشین لباس شویی خانگی، پاک کننده می باشد یا خیر؟ اگر پاک می کند، شرایط آن به چه صورت است؟
ج- اگر بعد از زوال عین نجاست، یک مرتبه با آب لوله یا دو مرتبه با آب قلیل می شوید، پاک می کند.(17)
استفتا2- آیا خشک شویی هایی که لباس مردم را با مواد شیمیایی می شویند، در صورتی که لباس نجس باشد، باعث پاک شدن لباس می شود و فرق بین خشک شویی و لباس شویی هایی که درمنازل است وجود ندارد؟
ج- در فرق مرقوم، طهارت حاصل نمی شود.(18)
تطهیر مواد غذایی
اگر ظاهر برنج و گوشت یاچیزی مانند این ها نجس شده باشد، چنانچه آن را در ظرفی بگذارند و سه مرتبه آب روی آن بریزند و خالی کنند پاک می شود و ظرف آن هم پاک می گردد.(19)
اگر ظاهر گندم و برنج و صابون و مانند این ها نجس شود، به فرو بردن در کر و جاری پاک می گردد و اگر باطن آن ها نجس شود پاک نمی گردد.(20)
اگر گوشت در آب نجس، پخته شود تطهیر آن با آب کر و قلیل امکان دارد؛ به این شکل که آب بر روی آن بریزند و آب پاک به اندازه ای که آب نجس در آن نفوذ کرده نفوذ کند و غساله ی آن خارج شود و آب هم مضاف نگردد و اگر در آن نفوذ آب نجس به داخل آن تردید دارند، تطهیر ظاهرش کافی است.(21)
احکام غذاهای نجس؛
خوردن و آشامیدن چیز نجس، حرام است و نیز خورانیدن عین نجس به اطفال در صورتی که ضرر داشته باشد، حرام می باشد، بلکه اگر ضرر هم نداشته باشد. بنابر احتیاط واجب باید از آن خودداری کنند، ولی خوراندن غذاهایی که نجس شده است به طفل، حرام نیست. (22)
اگر انسان ببیند کسی چیز نجسی را می خورد یا با لباس نجس نماز می خواند، لازم نیست به او بگوید.(23)
اگر صاحب خانه در بین غذا خوردن بفهمد غذا نجس است، باید به مهمان ها بگوید، اما اگر یکی از مهمان ها بفهمد لازم نیست به دیگران خبر دهد. ولی چنانچه طوری با آنان معاشرت دارد که می داند به واسطه نگفتن، خود او هم نجس می شود، باید بعد ازغذا به آنان بگوید. (24)
وسواس، ممنوع!
چنان که در ابتدای این درس یاد کردیم. مسلمان موظف است مسائل طهارت و نجاست را طبق نظر شرع مقدس رعایت کند؛ نه از آن پیشی گیرد و مقدس تر از مجتهد شود و نه بی مبالاتی پیشه کند که زندگی اش آلوده گردد. پرداختن بیش از اندازه به پاکی و ناپاکی، راه وسوسه ی شیطان را به روی انسان می گشاید و به تدریج او را دچار بیماری وسواس می کند و نتیجه آن می شود که روزانه به جای انجام امور شرعی، مرتکب چندین کار حرام می گردد. به چند استفتا پیرامون این موضوع توجه کنید؛
استفتا 1- بعضی از خانم ها در مسائل مختلف طهارت، دارای وسواس هستند به حدی که در بعضی موارد مطلقا فتوای مرجع تقلیدشان را نیز قبول نکرده فقط به همان برنامه ی وسواسی خودشان عمل می کنند، کار این افراد چه صورتی دارد؟
ج- جایز نیست و باید از وسوسه اجتناب نمایند.(25)
استفتا2- وسواس شرعی چیست و با کثیر الشک چه فرقی دارد و در چه مواردی نباید اعتنا کند؟
ج- وسواس شرعی نداریم و کسی که [حد] متعارف خارج شود، وسواسی است و حرام است.(26)

پی نوشت :

1- ر.ک: توضیح المسائل، مسائل 83- 89.
2- همان، مسأله ی 96.
3- همان، مسأله ی 97.
4-توضیح المسائل، مسأله ی 105.
5- همان، مسأله ی 106.
6- ر.ک: همان، مسأله ی 108-120.
7- توضیح المسائل ، مسأله ی 148.
8- همان، مسأله ی 149.
9-همان، مسأله ی 21.
10- همان، مسأله ی 177.
11- همان، مسأله ی 166.
12- تحریر الوسیله، ج 1، ص 126، فصل( در آب باران فشار دادن لازم نیست) .
13- توضیح المسائل، مسأله ی 170.
14- همان، مسأله ی 173.
15- اسفتائات از محضر امام، ج 1، ص 118.
16- احکام خانواده، ص 236.
17- استفتائات از محضر امام، ج 1، ص 119-120.
18- همان، ص 121.
19- توضیح المسائل، مسأله ی 166.
20- همان، مسأله ی 164.
21- تحریر الوسیله، ج 1، ص 129، مسأله ی 6.
22- توضیح المسائل، مسأله ی 141.
23- همان، مسأله ی 143.
24- همان، مسأله ی 145.
25- استفتائات از محضر امام، ج 1، ص 109.
26- همان.
منبع: کتاب فقه خانواده