نویسنده:رکسانا خوشابی

گر چه ساده ترین راه برخورد با اشتباهات کودک، تنبیه اوست، اما مطمئنا این راه، بهترین و مناسب ترین راه نیست. خصوصا اگر تنبیه، به صورت کتک یا داد و فریاد باشد. هدف از تنبیه به جا، این است که رفتار کودک اصلاح شود اما متاسفانه تنبیه فرزند برای اغلب والدین، نوعی تخلیه هیجانات و دق و دلی های خودشان به حساب می آید. در این جا قصدم این نیست که بگویم لطفا فرزندتان را کتک نزنید، چون این هشدار آنقدر تکرار شده که دیگر همه می دانند عواقب و تبعات کتک زدن، چقدر زیاد و مخرب است و چقدر بر عزت نفس و اعتماد به نفس و سلامت روانی کودک اثر منفی بر جای می گذارد، بلکه می خواهیم ببینیم چرا اکثر مادر و پدرها در تربیت و خصوصا در تنبیه صحیح فرزندان و اصلاح و تغییر رفتار آنها چندان موفق نیستند. به این نمونه ها توجه کنید:
– وقتی کار بدی انجام می دهم مامانم با من قهر می کند. وقتی معذرت خواهی می کنم، به من بی اعتنایی می کند. تا چند روز سر سنگین است و حتی به من نگاه نمی کند. نمی دانم در این شرایط باید چکار کنم؟ !
– وقتی مامان و بابا دعوایشان می شود، من و خواهرم را هم دعوا می کنند! به ما اخم می کنند و می گویند بچه های بدی هستیم و اگر ما نبودیم آنها مجبور نمی شدند با همدیگر زندگی کنند!
– بعضی وقت ها پدرم مرا کتک می زند و بعضی مواقع سرم داد می کشد. من از او خیلی می ترسم چون نمی فهمم چرا این کار را می کند! برادرم می گوید: حتما کار بدی انجام داده ای اما من نمی دانم کدام کارم بد بوده است؟ ! !
– وقتی نمره بیست می گیرم مامان و بابا طوری رفتار می کنند که انگار وظیفه ام را انجام داده ام، اما اگر یک بار نمره بد بگیرم مرا دعوا می کنند و نمی گذارند فوتبال بازی کنم یا تلویزیون تماشا کنم.

انواع تنبیه
همانطور که می دانیم تنبیه، تنها در کتک زدن خلاصه نمی شود و انواعی دارد که عبارتند از تنبیه جسمی و تنبیه روانی. کتک زدن به شکل بارز تنبیه جسمی است که شدت های مختلف دارد و ممکن است از نیشگون ساده تا کبود یا زخمی کردن جدی کودک در نوسان باشد. اما تنبیه روانی که گاهی آثار عمیق تری هم بر کودک دارد، شامل رفتارهایی است مانند اخم کردن، سرزنش، توهین، تحقیر، طرد کردن، ایجاد احساس گناه، سلب امنیت و آزادی، بی احترامی و بی توجهی به خواسته های کودک. متاسفانه در بسیاری موارد، تنبیه بدنی، با تنبیه روانی همراه می شود و اگر در مورد نیازهای اساسی کودک مانند محروم کردن از غذا خوردن اعمال شود، شأن، هویت و شخصیت انسانی کودک را هم زیر سوال می برد و از این جهت آثار منفی تر و مخرب تری به دنبال خواهد داشت. به همین دلیل، والدین حتما باید در انتخاب نوع تنبیه و تناسب آن با سن و سال کودک و توجیه دلیل تنبیه برای کودک خود، دقت کنند. بدین معنی که اگر می خواهید فرزندتان را تنبیه کنید حتما باید در ابتدا به او یاد دهید که چه رفتارهایی ناپسندند و علت نا مطلوب بودن و ناپسند بودن آن رفتار چیست. وقتی هم که فرزندتان کار ناپسندی انجام داد، حتما باید به او توضیح دهید که کدام کارش اشتباه بوده و عقیده خود را درباره آن مطرح کنید. سپس بگویید چه توقعی از کودکتان دارید و نوع تنبیه را با توجه به نوع عمل اشتباه و سن او تعیین نمایید. برای مثال فرض کنید بعد از چندین بار تذکر دوستانه به کودک، او هنوز بعد از بازی، اسباب بازی هایش را جمع آوری و مرتب نمی کند. در این صورت درست نیست او را کتک بزنیم یا مثلا از خوردن شام محروم کرده یا در انباری زندانی کنیم! بلکه می توان او را از دیدن یکی از برنامه های تلویزیونی مورد علاقه اش محروم کرد. توجه داشته باشید همیشه تنبیهی را برای کودک در نظر بگیرید که قادر به انجام آن باشید مثلا اگر بگویید یک هفته حق نداری تلویزیون تماشا کنی (ضمن اینکه کمیت تنبیه با رفتار غلط او هماهنگی ندارد) ممکن است بعد از گذشتن مدت کوتاهی خودمان از ادامه این تنبیه خسته شده و قادر به کنترل آن نباشیم و بدین ترتیت کودک تهدیدهای ما را جدی تلقی نخواهد کرد و اعتمادش را نسبت به گفته های ما از دست می دهد. و نکته دیگر این است که باید متوجه باشیم که همیشه، کارهایی که ما به عنوان پدر یا مادر یا بزرگتر نمی پسندیم، کارهای بدی نیستند و گاهی این ما هستیم که اشتباه می کنیم. برای مثال بسیاری از والدین از بازی های شلوغ و پر جنب و جوش کودکان، ابراز نارضایتی می کنند در حالی که به دلیل انرژی زیاد کودکان، این بازی ها روش مناسبی برای مصرف انرژی بالای آنها و یادگیری بسیاری از مهارت هاست و بهتر است محدودیت جدی در این زمینه به کودک اعمال نشود.

پیش از تنبیه! !
یکی از کارهای مهمی که قبل از تنبیه فرزندمان باید انجام دهیم و اغلب بدان توجه نمی کنیم، تامل و تفکر است. به این معنی که وقتی فرزندمان کاری کرد که به نظر ما نامطلوب بود، بهتر است در ابتدا فکر کنیم چرا چنین کاری را انجام داده است؟ و چه نیازی در کودک او را به سمت انجام این کار سوق داده؟ و چرا؟ این پرسش ها به ما کمک می کنند که اولا بتوانیم در پرتو فکر کردن به پاسخ آنها خود را کنترل کنیم و نگذاریم خشم و عصبانیتمان بی دلیل ابراز شود و ثانیا به ما اجازه می دهند که به خودمان مراجعه کنیم و ببینیم آیا علت این رفتار کودک، خود ما نبوده ایم؟ متاسفانه گاهی فرزندان ما برای جلب توجه ما کارهایی انجام می دهند که مطلوب نیست و گاهی نیز آن رفتار را از خود ما آموخته اند. برای مثال برخی مادرها فرزند خود را به خاطر دروغ گفتن تنبیه می کنند، در حالی که خود آنها مرتبا به همسرشان، به همسایه یا اقوام دروغ می گویند و متوجه نیستند الگوی نادرست دروغ پردازی را خود، جلوی فرزندشان به نمایش گذاشته و برای آموزش آن به طور غیر مستقیم کوشش کرده اند و آنچه باید تغییر کند رفتار خود آنهاست! به هر حال توجه داشته باشید که هیچ یک از روانشناسان کودک و متخصصان تربیت، تنبیه های جسمانی و روانی را توصیه نمی کنند و معتقدند انتخاب راه مناسب برای تغییر رفتار کودک، خود یک هنر است. شما بهترین راه تنبیه و تغییر رفتار فرزندتان را چگونه کشف و انتخاب می کنید؟
منبع: ماهنامه دنیای سلامت