نقش بهداشت در تأمین سلامتی بر کسی پوشیده نیست. بهداشت یعنی تأمین، حفظ و بالا بردن سطح سلامتی و سلامتی یعنی وجود آسایش کامل جسمی، روانی و اجتماعی، بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، بهداشت باروری عبارتست از سلامت کامل جسمی روانی و اجتماعی اجزاء سیستم باروری در سرتاسر طول زندگی.
بر این اساس همه مردم باید قادر باشند که زندگی جنسی سالم و رضایت بخش داشته و بتوانند آزادانه و مسئولانه در مورد زمان و چگونگی فرزند آوری خود تصمیم گیری نمائید. در این راستا باید از حق دسترسی به اطلاعات، امکانات، کسب بالاترین استانداردهای بهداشت باروری و جنسی بدور از هر گونه تبعیض، اجبار و خشونت برخوردار باشند. بعبارت دیگر بهداشت باروری حقوق مردان و زنان را در مورد آگاه بودن از دسترسی به روشهای تنظیم خانواده، انتخابی سالم، مؤثر، مناسب و قابل قبول و در نهایت حق برخورداری از خدمات مراقبتی بهداشتی مناسب که زنان را قادر به داشتن حاملگی و زایمان ایمن می سازد تأمین می نماید.
برنامه های متعدد بهداشت باروری در کشور در حال اجرا بوده که از برنامه های سلامت مادران و تنظیم خانواده بعنوان دو برنامه عمده بهداشت باروری میتوان نام برد.

اهمیّت دسترسی و بهره مندی از خدمات تنظیم خانواده به شکلی کارآمد:
بهره مندی از خدمات تنظیم خانواده موجب کاستن از میزان بارداریهایی پر خطر می شود. حامله شدن زنان در سنین کمتر از ۱۸ سال و بالای ۳۵ سال و یا با فاصله کمتر از ۳ سال و نیز حاملگی پنجم به بعد همواره با خطرات بیشتری آمیخته است. علاوه بر این وجود برخی بیماریهای زمینه ای مانند مشکلات دستگاه قلبی عروقی، بیماری دیابت و … در مادران می تواند سلامت آنها و جنین و یا فرزندی را که به دنیا خواهند آورد به مخاطره اندازد. به علاوه تنظیم خانواده به زوج نین این امکان را می دهد که در صورت احتمال وقوع اختلالات ژنتیکی و ارثی (نظیر تالاسمی، هموفیلی و …) از بارداری پیشگیری نمایند.
۲۰% موارد مرگ مادران گزارش شده طی سال ۱۳۷۹ در کشور، مادران بالای ۳۵ سال سن بوده اند در همین سال، ۲۴% ماردان فوت شده، بارداری بیش از ۴ بار داشته اند. این نکته در موردد نتایج بررسی سال های ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۸ نی صادق است که توجّه بیش از پیش به برنامه تنظیم خانواده در افراد پر خطر را نشان می دهد.

برنامه کشوری تنظیم خانواده:
اگر چه در ابتدا برنامه تنظیم خانواده در کشور ما با برنامه تحدید موالید و کنترل جمعیّت همراه گردید و این مسئله دست کم برای عموم و حتی بعضی مسئولین این تصویر نادرست را پدید آورد که هدف اصلی برنامه تنظیم خانواده کنترل جمعیّت است.
به بیان جامع تر رسالت برنامه تنظیم خانواده عبارتست از:
کاهش حاملگی های برنامه ریزی نشده و پر خطر از دیدگاه تنظیم خانواده و هماهنگی های لازم بین بخشی جهت موزون سازی رشد جمعیّت در راستای تعهدات ملی و بین المللی، گروه هدف برنامه تمام زنان و مردان بالای ۱۰ سال ساکن در کشور اعم از ایرانی و غیر ایرانی، مجرد، متأهل و در حال ازدواج می باشد.
برنامه کشوری تنظیم خانواده دارای سه بخش اصلی زیر می باشد:
1. خدمات پیش از ازدواج: این جزء در بردارنده همه آموزشهائی است که در دوران پیش از ازدواج در اختیار گروههای مختلف جــامعه مانند سربازان، دانشــجویان و گــروههای مختلف سنی در دوره های متفاوت تحصیلی قرار گیرد. که انتظار می رود این گروهها اطلاعات لازم بهداشت باروری را به منظور برنامه ریزی جهت شروع زندگی مؤفق و با کمترین عوارض ناشی از مشکلات بهداشتی کسب نمایند.
2. خدمات حین ازدواج: خدمت حین ازدواج شامل آموزشهائی است که در فاصله زمانی پیش از ازدواج به همه زوجین در حال ازدواج ارائه می شود، شرکت در این کلاسها برای همه افراد در آستانه ازدواج اجباری است و عناوین اصلی آن عبارتند از تنظیم خانواده، بارداری و زایمان ایمن، شیردهی، تالاسمی، بیماری های قابل انتقال از طریق تماس جنسی، HIV ایدز و سرطانهای رایج دستگاه تناسلی زنان.
3. خدمات پس از ازدواج: این جزء دارای دو بخش عمده ارائه خدمت مشاوره تنظیم خانواده و روشهای پیشگیری از بارداری می باشد.
مشاوره تنظیم خانواده با افزایش آگاهی متقاضیان خدمت از انتخاب های موجود برای پیشگیری از بارداری به تناسب روشها و نیازهای پیشگیری از بارداری فرد و سابقه پزشکی وی و حقوق بهداشت باروری، تصمیم گیری آنان را تسهیل می کند. بهمین دلیل خدمت مشاوره تنظیم خانواده که یکی از ارکان برنامه بهداشت باروری محسوب می شود پیش از ارائه روشهای پیشگیری از بارداری توسط ارائه دهندگان خدمات بهداشتی در اختیار متقاضیان قرار می گیرد.

چالشهای موجود در برنامه تنظیم خانواده و بهداشت باروری کشور:
1. استفاده محدود از روشهای مدرن تنظیم خانواده، (بسیاری از مردان و زنان هنوز از روشهای پیشگیری استفاده نمی کنند. متأسفانه ۱/۲۱ % از زوج ین در کشور و ۲۰% در استان از هیچ روش پیشگیری استفاده نمی کنند. (۱۳۸۴ – IMES)
2. باورهای نادرست در مورد روشهای مطمئن پیشگیری از بارداری رایج اند.
3. ضعف در آگاهی و مهارت در استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری، ۴/۱۸ % از زنانی که پیشگیری می کنند بدلیل استفاده غلط از روشها باردار می شوند.
4. منابع مالی محدود و عدم اوّلویت بودجه ای به تنظیم خانواده در بهداشت باروری.
5. جوانی جمعیّت و ورود این بخش از جمعیّت به سنین بارداری. ضروری است برنامه ریزی متناسب با نیازهای جوانان گسترش یافته و اطلاعات لازم بر اساس سن و نیاز آنها در اختیار آنان قرار گیرد.
6. بالا بودن درصد نیاز برآورده نشده در زنان ۴۹ – ۱۵ سالـــه همسردار که (این شاخص به درصــدی از زنان ۹-۱۵ سال همسرداری گفته می شود که یا اصلاً نمی خواهند بچّه دار شوند و یا اینکه می خواهند بچّه بعدی را با فاصله داشته باشند ولی از هیچ روش تنظیم خانواده اعم از مطمئن و غیر مطمئن استفاده نمی کنند.)، که این گروه از زنان ۵/۷ % در کل کشور و ۶/۵ % دراستان گیلان از کل زنان همسردار را شامل می شود لذا ضروری است این مسئله مورد ریشه یابی و تحلیل قرار گرفته و برای کاهش آن برنامه ریزی و مداخلات لازم انجام شود.
7. تمرکز برنامه ریزی های تنظیم خانواده در کشور علی رغم وجود تفاوت ها ونا برابریهای منطقه ای در سطح استانهای کشور.
8. نیاز به بهبودکیفیّت خدمات بهداشت باروری
9. مشارکت محدود سازمانهای غیر دولتی و بخش خصوصی در بهداشت باروری
10. عدم توجّه کافی به امنیت منابع و تجهیزات لازم در بهداشت باروری (پیش بینی میزان نیاز، خرید، انبارداری، ترابری، توزیع و کنترل اقلام)
11. نیاز به بهبود مهارتهای ارائه کنندگان خدمات بهداشت باروری

راهکارهای مورد نظر جهت رفع چالش ها در برنامه های بهداشت باروری و تنظیم خانواده:
گسترش آگاهی های عموم جامعه و بخصوص مسئولین در خصوص اهداف واقعی برنامه و اصلاح باورهای غلط در خصوص اهداف و روشهای برنامه تنظیم خانواده افزایش دسترسی گیرندگان خدمات به خدمات تنظیم خانواده، گسترش دامنه روشهای موجود پیشگیری از بارداری، تولید انواع مختلف داروها و لوازم پیشگیری در داخل کشور، تدوین راهکار استاندارد برای تضمین امنیت کالاهای بهداشت باروری، بهبود کیفیّت خدمات بهداشت باروری، تداوم ارائه خدمات رایگان، ارائه خدمات مشاوره ای تنظیم خانواده بعنوان یکی از ارکان بهداشت باروری واستفاده از رابطین بهداشتی زن در مناطق شهری جهت ارائه اطلاعات بهداشت باروری و پیگیری این خدمات برای خانوار های تحت پوشش، راهکارهائی هستند که برای رفع چالشهای موجود برنامه تنظیم خانواده پیش بینی و اجرا می گردد.
روشهای مطمئن پیشگیری از بارداری از نظر مدت اثر به دو دسته موقّتی و دائمی تقسیم می شوند:
الف) روش های موقّتی: که خود شامل روش های هورمونی و مکانیکی می باشند:

انواع روش های هورمونی :
1. قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری ال دی (LD) و اچ دی (HD) و تری فازیک (TPH)
2. قرص های پروژسترونی پیشگیری از بارداری لاین استرونول (Linestronol) ( مخصوص دوران شیردهی )
3. آ مپول های پروژسترونی سه ماهه دپو مدروکسی پروژسترون استات (DMPA) یا همان Depot Medroxyprogesterone Acetate
4. آمپول های ترکیبی یک ماهه سیکلوفم Cyclofem

انواع روش های مکانیکی:
1. روش پیشگیری از بارداری مردانه کاندوم Condom
2. وسیلله داخل رحمی آی یو دی (IUD )
ب) روش های دائمی (جراحی):
1. بستن لوله های رحمی در زنان (توبکتومی) Tubectomy
2. بستن لوله های اسپرم بر در مردان (وازکتومی) Vasectomy
در این قسمت انواع قرص های پیشگیری از بارداری، کاندوم و روش اورژانس پیشگیری از بارداری (EC) را معرفی می کنیم:

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری
یکی از روش های جلوگیری از باردار ی مصرف قرص های ترکیبی (حاوی استروژن و پروژسترون) است که به دو شکل یک مرحله ای (LD) و (HD) و سه مرحله ای (تری فازیک) موجود می باشد.
۱) قرص های ال دی (LD) و اچ دی (HD):

نحوه مصرف:
هر بسته قرص اچ دی (HD) و ال دی (LD)، حاوی ۲۱ عدد قرص می باشد، مصرف بسته اوّل باید در ۵ روز اوّل قاعدگی آغاز شده (برای ا طمینان بیشتر بهتر است از روز اوّل شروع شود) و هر روز یک قرص در ساعت معینی خورده شود تا ۲۱ قرص تمام گردد سپس ۷ روز کامل قرص خورده نشده و از روز هشتم بسته بعدی شروع شود. مهم نیست که در این ۷ روز چه زمانی قاعدگی اتفاق میافتد یا اینکه هنوز ادامه دارد یا خیر. مهم این است که بین دو بسته ۷ روز فاصله باشد و قرصی خورده نشود.

مکانیسم عمل:
این قرص ها از طریق جلوگیری از تخمک گذاری، تأثیر بر مخاط داخلی رحم و جلوگیری از لانه گزینی سلول تخم، ایجاد اشکال در ورود اسپرم به داخل رحم و بالاخره جلوگیری از لقاح از طریق تاثیر بر حرکات لوله های رحم از بارداری جلوگیری می کند.

اثر بخشی:
اثر بخشی قرص های ترکیبی در صورت مصرف صحیح، ۹/۹۹درصد (نود و نه) است.

مزیّت ها:
• اثر بخشی بالا
• برگشت سریع باروری پس از قطع روش
• منظم شدن خونریزی قاعدگی، کاهش درد و خونریزی قاعدگی و کاهش کم خونی بدنبال قاعدگی ها
• کاهش بروز کیست های تخمدانی، بیماریهای خوش خیم پستان، عفونتهای لگنی، سرطان های رحم و تخمدان
• کاهش بروز حاملگی های خارج از رحم

عوارض شایع و کم اهمیّت و چگونگی برخورد با آن ها :
عارضه های شایع معمولاَ در ماه های اوّل مصرف بروز نموده و در عرض ۳- ۲ ماه کاهش یافته و یا ازبین می رود. این عوارض عبارتند از:
1. افزایش وزن: دلایل افزایش وزن، تجمع مایعات در بدن بدلیل اثر پروژسترون، افزایش اشتها و بدنبال آن افزایش مصرف مواد غذایی است. افزایش وزن با ورزش منظم و رژیم غذایی متعادل بهبود می یابد.
2. لکه بینی و خونریزی بین قاعدگی ها: معمولاَ در مدت ۳-۲ ماه اوّل مصرف مشاهده شده و می تواند ناشی از فراموشی قرص باشد. لازم است مصرف قرص را ادامه داده و در صورت برطرف نشدن مشکل به مرکز بهداشتی درمانی مراجعه شود.
3. حساسّیت پستان ها: معمولاً با استفاده از پستان بند های محکم و مسکن های معمولی رفع می گردد.
4. سر دردهای خفیف: غالباً با مسکن های معمولی برطرف می شود. در سر درد های شدید و یا سر دردهائی که با فشار خون بالا، علایم عصبی یکطرفه و یا اختلالات بینائی همراه باشد مراجعه فوری به پزشک الزامی است.
5. تهوع: خوردن قرص در هنگام خواب و یا همراه با غذا، راهی موثر برای کاهش شدت تهوع خفیف و قابل تحمل خواهد بود. درمان موقّت تهوع برای ۳-۲ ماه اوّل با داروهای ضد تهوع (مثل ویتامین ب۶، شبی یک قرص) نیز امکان پذیر است.

نکات مهم حین مصرف قرص:
1. چنانچه خوردن قرص یک شب فراموش شود باید تا نوبت بعد هر موقع به یاد آوردید قرص را مصرف کنید در صورتی که تا نوبت بعد به یاد نیاوردید شب بعد ۲ قرص را با هم مصرف کنید و بقیه قرص ها را طبق معمول ادامه دهید.
2. اگر ۲ شب پشت سرهم خوردن قرص فراموش شود در دو شب بعد، هرشب دو قرص با هم مصرف کنید و بقیه قرص ها را طبق معمول ادامه داده وتا یک هفته از یک روش کمکی دیگرمثل کاندوم نیز استفاده نمائید.
3. در صورتی که سه شب پشت سر هم یا بیشتر خوردن قرص فراموش شود خوردن بقیه قرص ها را طبق معمول ( روزی یک قرص ) ادامه داده و تا یک هفته از یک روش کمکی نیز استفاده کنید و بلا فاصله پس از اتمام این بسته ( بدون فاصله ۷ روزه) بسته بعدی را آغاز نمائید .
4. از مصرف قرص به صورت ناپیوسته، یک شب در میان، یک ماه در میان و یا فقط در هنگام ضرورت خودداری کنید.
5. در صورت دوری از همسر خوردن قرص را طبق معمول ادامه دهید.
6. چنانچه در فاصله ۲-۱ ساعت پس از مصرف قرص دچاراستفراغ شدید یک قرص (از یک بسته دیگر) خورده و مصرف بقیه قرص های بسته اصلی را درزمان مقرر ادامه دهید درصورت ادامه استفراغ و یا اسهال شدید، ضمن مصرف قرص درزمان مقرّراز یک روش کمکی دیگرتا یک هفته پس ازاتمام بیماری استفاده نمائید.
7. چنانچه پس ازاتمام بسته اوّل در طی۷ روز قاعدگی رخ نداد می توانید بسته بعدی را پس از پایان فا صله ۷ روزه آغاز نمائید ولی اگر پس ازتمام شدن بسته دوّم نیز قاعدگی اتفاق نیفتاد برای رد حاملگی به پزشک مراجعه نمائید.
8. اگر قرص ها بطور مرتب و در زمان تعیین شده خورده نشود درصورتی که پس از اتمام هر بسته قرص قاعدگی اتفاق نیفتد باید از نظراحتمال حاملگی بررسی گردد .
9. مصرف این قرص ها (در صورت نبودن موارد منع مصرف قرص های ترکیبی ) می تواند تا ۵۰ سالگی ادامه یابد
** به خاطر داشته باشید قرص HD را زیر نظر پزشک مصرف نمائید.
** در طول دوره مصرف قرص های ترکیبی مراجعه به مراکز بهداشتی درمانی جهت دریافت قرص و بررسی وضعیّت سلامت و انجام معاینات و مراقبت های لازم، ضروری است.
۲) قرص های ضد بارداری تـری فازیــک (سه مرحله ای، سه رنگ):
قرص های تری فازیک یکی از انواع جدید قرص های ترکیبی هستند و دارای دو نوع هورمون زنانه استروژن و پروژسترون می باشند. هر بسته حاوی ۲۱ عدد قرص بوده و به علّت نوع و مقــدار هورمونی که درآنها استفاده شده است به سه رنگ نارنجی، زرد و سفید می باشند و باید از نقطه شروع روزی یک عدد به طور مرتب خورده شوند.

نحوه مصرف:
اوّلین قرص از بسته اوّل در اوّلین روز قاعدگی خورده می شود و پس از۲۱ روز که قرص ها تمام شد هفت روز کامل قرص خورده
نمی شود وسپس از روز هشتم بسته بعدی بدون توجّه به روز شروع قاعدگی آغاز می گردد.

نکات مهم حین مصرف قرص:
1. اگر خوردن یک قرص را برای مدت کمتر از ۱۲ ساعت از زمان تعیین شده فراموش نمودید به محض یادآوری، قرص فراموش شده را مصرف نمائید وبقیه قرص ها را تا آخر ادامه دهید.
2. اگر بیش از۱۲ ساعت مصرف یک قرص را فراموش کردید، قرص فراموش شده را نباید بخورید و بقیه قرص ها را سر ساعت تعیین شده مصرف کرده و تا آخر بسته از یک روش کمکی دیگر مثل کاندوم نیز استفاده نمائید.
3. قرص ها را به صورت ناپیوسته مثلاً یک ماه در میان یا دو ماه در میان و غیره استفاده نکنید.
4. در صورتی که پس از شروع مصرف قرص تهوع، استفراغ و یا سردرد وجود داشته باشد خوردن قرص را ادامه دهید این عوارض بتدریج پس از ۳ـ۲ ماه از بین می رود جهت پیشگیری از تهوع، قرص را پس از شام و قبل از خواب مصرف کنید و در صورت ادامه تهوع و استفراغ می توانید از قرص ب۶ همراه آن استفاده کنید.
5. چنانچه در فاصله ۲-۱ساعت پس از مصرف قرص دچار استفراغ شدید یک قرص از همان رنگ (از یک بسته دیگر) خورده و مصرف بقیه قرص های بسته اصلی را درزمان مقرّر ادامه دهید در صورت ادامه استفراغ و یا اسهال شدید، ضمن مصرف قرص در زمان مقرّر، از یک روش کمکی دیگر تا یک هفته پس از اتمام بیماری استفاده نمائید.
6. چنانچه پس ازاتمام بسته اوّل در طی ۷ روز قاعدگی رخ نداد می توانید بسته بعدی را پس از پایان فاصله ۷ روزه آغاز نمائید ولی اگر پس ازتمام شدن بسته دوّم نیز قاعدگی اتّفاق نیفتاد برای رد حاملگی به پزشک مراجعه نمائید.
7. اگر قرص ها بطور مرتب و در زمان تعیین شده خورده نشود درصورتی که پس از اتمام هر بسته قرص قاعدگی اتفاق نیفتد باید از نظر احتمال حاملگی بررسی گردد.
** بجز موارد فوق سایر نکته ها مشابه قرص های LD و HD است .
** در طول دوره مصرف قرص های ترکیبی مراجعه به مراکز بهداشتی درمانی جهت دریافت قرص و بررسی وضعیت سلامت و انجام معاینات و مراقبتهای لازم، ضروری است.

قرص های مخصوص دوران شیردهــی (لاینسترونول):
لاینسترونول (Linestronol) یک قرص جلو گیری از بارداری برای مادران شیـرده تا ۶ ماه پس از زایمان می باشد و اثر منفی بر میزان شیر ندارد. این قرص دارای هورمـون پروژسترون بوده و هر بسته آن حاوی ۲۸ عدد قرص می باشد.

نحوه مصرف:
هر شب باید یک قرص درساعت معین میل شود و پس ازاتمام یک بسته ۲۸عددی، بلا فاصله روز بعد مصرف بسته بعدی آغاز می گردد.

مکانیسم عمل :
این قرص از طریق دشوار نمودن رسیدن اسپرم به رحم بدلیل افزایش غلظت ترشحات دهانه رحم، جلوگیری از تخمک گذاری ماهانه (در نیمی از موارد) و تأثیر بر مخاط داخلی رحم از بارداری جلوگیری می کند.

اثر بخشی :
اثر بخشی این قرص هم زمان با شیر دهی ۹۹ درصد است.

نکات مهم حین مصرف قرص:
1. بهترین زمان شروع مصرف این قرص ها ۶ هفته پس از زایمان است ولی اگر قاعدگی زود تر از ۶ هفته بعد از زایمان شروع شود مصرف قرص را باید از روز اوّل قاعدگی شروع نمائید .
2. به علّت پائین بودن میزان هورمون موجود دراین قرص لازم است هر شب در ساعت معینی قرص را میل نمائید.
3. چنانچه خوردن یک قرص بمدت کمتراز ۳ ساعت از وقت همیشگی فراموش شود به محض به خاطر آوردن باید قرص فراموش شـده را بخورید و قرص بعدی را در موعد مقرّر همیشگی میل نمائید.
4. اگرمصرف یک قرص را برای مدت بیش از۳ ساعت از موعـد همیشگی فراموش کردید در همان لحظه، قرص فراموش شـده را خورده وقرص بعدی را در همان زمان مقرّر و همیشـگی میل نمائید پ، ضمناً به مدّت ۲ روز نزدیکی نکنید و یا در صورت نزدیکی از کاندوم استفاده نمائید.
5. مصرف قرص شیردهی حد اکثر تا پایان ۶ ماهگی در صورت شیردهی کامل مناسب بوده پس از آن به علّت افزایش احتمال حاملگی توصیه به استفاده از روش های دیگر جلوگیری از بارداری می شود.
6. خوردن قرص شیردهی ممکن است برگشت قاعدگی را به تأخیر اندازد و گاهی نیز یک خونریزی نا منظم در بین قاعدگی ایجاد نماید که البته خطرناک نبوده و باید به خوردن قرص ها بصورت روزانه در طول مدّت خونریزی نامنظم و یا در زمان قاعدگی ادامه دهید.
7. در صورتی که مصرف دو قرص پشت سرهم فراموش شود به محض به یاد آوردن، قرص های فراموش شده را باید یکجا خورده و مصرف بقیه قرص ها را ادامه دهید و تا ۷ روز از یک روش کمکی دیگر مثل کاندوم استفاده نمائید. در صورت داشتن نزدیکی محافظت نشده در این دو روزاز روش اورژانس پیشگیری استفاده شود. درصورت قاعده نشدن در مدت ۴ تا ۶هفته پس از فراموشی، بررسی بارداری لازم است.
** کسانی که بطور مکرّر دچار فراموشی مصرف قرص می شوند بهتر است بعد از مشاوره با پزشک یا کارمند بهداشتی از روش مناسب دیگری استفاده نمایند.
** در طول دوره مصرف قرص های پروژسترونی مراجعه به مراکز بهداشتی درمانی جهت دریافت قرص و بررسی وضعیّت سلامت و انجام معاینات و مراقبت های لازم، ضروری است.

کاندوم
کاندوم تنها روشی است که علاوه بر پیشگیری از بارداری از انتقال بیماری های قابل انتقال از راه تماس جنسی مانند ایدز نیز پیشگیری می کند. این وسیله پیشگیری مردانه درطرح و رنگ های مختلف در دسترس بوده و توسط کارکنان بهداشتی تعلیم دیده تجویز می شود.

مکانیسم عمل:
کاندوم از طریق جلوگیری از ریختن مایع منی به داخل واژن و ممانعت از رسیدن اسپرم به تخمک از بارداری جلوگیری می کند.

اثر بخشی:
اثر بخشی کاندوم با استفاده صحیح پ، حدود ۹۷ درصد می باشد.

نکات مهم :
1. در هر بار نزدیکی از یک کاندوم جدید استفاده کنید زیرا کاندوم پس از استفاده آلوده شده و باید دور انداخته شود.
2. قبل از مصرف کاندوم از سالم بودن آن مطمئن شوید.
3. کاندوم باید در حالت نعوظ و قبل از انجام نزدیکی به روی آلت کشیده شود زیرا در ترشحات مرد قبل از انزال نیز اسپرم وجود دارد.
4. کاندوم نباید تا انتها روی آلت کشیده شود و باید فضای خالی کوچکی در انتهای آن باقی بماند تا مایع منی در آن ریخته شود.
5. کاندوم باید تمام طول آلت را بپوشاند.
6. در حین استفاده باید مواظب بود که کاندوم با ناخن و یا انگشت سوراخ نشود.
7. بلا فاصله پس از انزال باید کاندوم را خارج کرد. برای این کار، در حالی که هنوز نعوظ وجود دارد با گرفتن حلقه بالایی کاندوم آن را خارج نمایید. باید توجّه نمود کاندوم پس از انزال در داخل واژن باقی نماند.
8. با توجه به اینکه مالیدن وازلین، روغن های نباتی و گیاهی و …احتمال آسیب به کاندوم و پاره شدن آن را ا فزایش خواهد داد، لازم است از استفاده از اینگونه مواد خودداری گردد.
9. از کاندوم های شکننده، تاریخ گذشته، تغییر شکل و رنگ داده و کاندومی که بسته بندی داخلی آن صدمه دیده است نباید استفاده کرد.
10. کاندوم بایستی دور از نور آفتاب، گرما، نور لامپ فلوئورسانس و اشعه ماوراء بنفش بوده و در جای خنک نگهداری شود.
11. در صورت پاره شدن کاندوم در هنگام نزدیکی برای پیشگیری از بارداری ناخواسته بلافاصله یا حد اکثر ظرف ۷۲ ساعت پس ازنزدیکی از روش اورژانس پیشگیری از بارداری به شرح ذیل استفاده نمایید.

روش اضطراری پیشگیری از باردا ی :
روش اورژانس پیشگیری از بارداری روشی است که پس از تماس جنسی بدون استفاده از روش های مطمئن پیشگیری از بارداری و یا هر موردی که احتمال بارداری ناخواسته پس از تماس جنسی را داشته باشد استفاده می شود. این روش را نباید به عنوان یک روش دائمی پیشگیری از بارداری استفاده نمود.

اثر بخشی روش:
اثربخشی این روش با قرص های لونورژسترل حدود ۹۹% و با استفاده از قرص های ترکیبی حدود ۹۷% می باشد البته اثربخشی این روش با فاصله زمانی تماس جنسی تا آغاز استفاده از روش ارتباط قابل توجهی دارد. هر چقدر این فاصله کوتاهتر باشد اثر بخشی آن بیشتر خواهد بود.

زمان شروع و چگونگی استفاده از روش:
بلا فاصله و یا حداکثر تا ۷۲ ساعت پس از نزدیکی مشکوک به حاملگی ناخواسته یک عدد قرص از یک بسته ۲ تایی لونورژسترل را میل نموده و ۱۲ ساعت بعد دوّمین قرص از همان بسته را نیز بخورید. به خاطر داشته باشید که هر چه زودتر خوردن قرص ها را شروع کنید امکان موفقیّت این روش بیشتر است. چنانچه قرص لونورژسترل در دسترس نباشد می توانید از قرص اچ دی (HD) و یا ال دی (LD) طبق دستور زیر استفاده نمایید:
• ۲ عدد قرص اچ دی (HD) را با هم در اوّلین فرصت میل نموده و ۱۲ ساعت بعد ۲ عدد قرص اچ دی (HD) دیگر را نیز با هم بخورید.
• ۴ عدد قرص ال دی (LD) را با هم در اوّلین فرصت خورده و ۱۲ ساعت بعد ۴ عدد قرص ال دی (LD) دیگر را نیز با هم بخورید.
• ۴ عدد از قرص های سفید رنگ تری فازیک را با هم در اوّلین فرصت میل کرده و۱۲ ساعت بعد ۴ عدد قرص سفید دیگر را نیز با هم بخورید .

نکات مهم:
1. شایع ترین عارضه این روش تهوع و استفراغ است که در قرص های لونورژسترل بسیار کمتر از سایر قرص ها ( اچ دی (HD)، ال دی (LD) و تری فازیک ) می باشد. برای پیشگیری از آن بهتر است قرص ها با شکم خالی خورده نشود.
2. در صورت استفراغ تا ۲ ساعت پس از مصرف قرص ها، خوردن مجدد قرص ها ضروری است.
3. در بعضی موارد ممکن است موجب سردرد وسرگیجه شود که معمولادر عرض ۲۴ ساعت از بین می رود.
4. در این روش ممکن است قاعدگی بعدی چند روز زودتر و یا دیرتر از موعد مقرّر اتفاق بیفتد. در صورت تاخیر بیشتر از ۷ روز از زمان مورد انتظار در قاعدگی بعدی یا بروز هر مشکل دیگر به پزشک یا مرکز بهداشتی درمانی مراجعه نمایید.
5. این روش نباید جایگزین یکی از روشهای پیشگیری از بارداری گردد و فقط در مواقع اضطراری و حداکثر یک بار در هر سیکل قاعدگی قابل استفاده است .
6. زوجینی که مکرّراً ناگزیر از استفاده از این روش می شوند، بهتر است پس از مشاوره مجدد تنظیم خانواده روش پیشگیری مطمئن دیگری را انتخاب کنند.
منابع:
دستورالعمل روش های پیشگیری از بارداری در جمهوری اسلامی ایران
کتابهای مرجع زنان و زایمان و تنظیم خانواده شامل
ویلیامز ۲۰۰۱
نواک ۱۹۹۶
کیستنر۲۰۰۱
Family Planning and Rpvoductive Health Care