مسجد جمکران در نظر بزرگان همواره از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردا بوده است که در این جا نظرهای بعضی از دانشمندان اسلامی و بزرگان را می آوریم.
نظر آیت الله حائری ـ رحمه الله علیه ـ
مسجد جمکران یکی از آیات باهره عنایت آن حضرت است و توضیح این مطلب را در ضمن چند جهت که بعضی از آن غافل اند بیان می کنیم:
1. داستان مربوط به بنای مسجد که در بیداری بوده و از کتاب تاریخ قم که از صدوق علیه الرحمه نقل شده است معتبر است.
2. داستان، مشتمل بر جریانی است که مربوط به یک نفر نیست، برای این که صبح که مردم بیدار می شوند، می بینند با زنجیر علامت گذاشته شده است که مردم باور کنند و این زنجیر مدتی در منزل سید محترمی به نام سید ابوالحسن الرضا بوده و مردم با آن شفا می گرفتند و بعداً بدون هیچ جهت طبیعی، مفقود می شود.
3. جای دور از شهر و در وسط بیابان جای نیست که مورد جعل یک مرد جمکرانی بشود آن هم دست تنها و در یک شب ماه رمضان.
4. نوعاً مردم عادی به واسطه ی خواب، یک امامزاده را معین می کنند و مسجد از تصور مردم عادی دور است.
5. اگر پیداش این مسجد روی احساسات مذهبی و علاقه مفرط مردم به حضرت صاحب الاامر _ علیه السلام _ بود باید همه اش توسل به آن بزرگوار باشد و در همین زمان هم مردم بیشتر زیارت حضرتش را در آن مسجد قرائت می کنند و متوسل به آن بزرگوار می شوند؛ در صورتی که در این دستور معنوی اصلاً اسمی از حضرتش نیست، حتی تا به حال بیشتر معروف به مسجد جمکران است نه مسجد صاحب الزمان.
6. آن که متن دستور، موافق با ادله ی دیگر است، برای این که هم نماز تحیت مسجد وارد شده است و هم نماز صد بار << ایاکُ نعبدْ و ایاکُ نستعین >> .
7. این دو داستان مشهود خودم بود و داستان های دیگری نیز هست که فعلاً تمام خصوصیات آن را در نظر ندارم بعداً ان شاء الله تحقیق نموده و در این دفتر باذن الله تعالی ذکر می کنم.
8. در آن موقع که زمین این قدر بی ارزش بوده است فقط یک مساحت کوچکی را مورد این دستور قرار داده اند که ظاهراً حدود سه چشمه از مسجد فعلی است ( ظاهراً آن چشمه ای که در آن محراب هست و در طرفین می باشند )؛ ولی در زمان ما خیلی بزرگ شده است.
این عبارات نگارنده که خالی از وسوسه نبوده و من ( نگارنده ) نیز خیلی به نقلیات مردمان خوش بین نیستم به صحت این مسجد مبارک قطع دارد و الحمدلله علی ذلک و علی غیره من النعم التی لا تحصی. [1] نظر آیت الله العظمی مرعشی نجفی ـ رحمه الله علیه ـ
مسجد جمکران از اوایل غیبت صغرای حضرت بقیه الله _ روحی له الفداء _ است.
و در نوشتجات قدیمه سه اسم دارد:
1. مسجد جمکران.
2. مسجد حسن بن مثله.
3. مسجد صاحب الزمان.
و هر کدام از این سه اسم به مناسبتی گفته شده.
مسجد جمکران می گویند؛ چون متصل به قریه ی جمکران یکی از قراء شهر مذهبی قم است.
مسجد شیخ حسن بن مثله می گویند؛ نظر به این که در زمان او و به همت او این مسجد ساخته شده است.
مسجد صاحب الزمان می گویند! نظر به این که وجود مبارک امام زمان در آنجا مکرر دیده شده.
و این مسجد شریف مورد احترام کافه شیعه بوده است از غیبت صغراء ( از شب سه شنبه 17 ماه مبارک رمضان سال 393 که امام زمان ـ عجل الله تعالی و فرجه الشریف ـ دستور تأسیس آن را به شیخ حسن بن مثله داده ) تا به امروز که حدود یک هزار و بیست و دو سال می شود و همین طور که شیخ بزرگوار محدث عالی مقدار مرحوم آیت الله صدوق _ رحمه الله علیه _ کتابی به نام << مونس الحزین >> دارند که حقیر آن نسخه را ندیده ام، ولی مرحوم آقای حاج میرزا حسین نوری استاد استاد حقیر از آن کتاب نقل می فرماید و در آن کتاب مفصلاً قضیه مسجد جمکران و تاریخ حدوث آن را نقل نموده و بالجمله این مسجد مقدس مورد احترام علماء اعلام و محدثین کرام شیعه بوده و کرامات متعددی از مسجد جمکران دیده شده است.
و نیز چند مرتبه تعمیر و بنا شده است، بناء اول در زمان حسن بن مثله بوده، بناء دوم او در زمان شیخ صدوق، سپس در زمان صفویه هم چند مربته تعمیراتی صورت گرفته و در زمان ریاست مرحوم آیت الله حائری، مرحوم حجه الاسلام آقای شیخ محمد تقی یزدی بافقی هم تعمیراتی کرده اند وبعد از او آقای حاج آقا محمد، معروف به آقازاده که از تجار محترم قم هستند و هنوز در قید حیاتند، ایشان نیز تعمیراتی انجام داده اند.
در این مسجد شریف مکرر کراماتی پیدا شده است که مرحوم شیخ محمد علی کجویی معروف به قمی در کتاب تاریخ قم در جلد اول و دوم به کراماتی که در آن جا اتفاق افتاده و اشخاصی که شرفیاب حضور مبارک حضرت ولی عصر _ علیه السلام _ شده اند اشاره کرده.
خلاصه جای تردیدی نیست که مورد اهمیت و مورد احترام شیعه بوده است و نمازی هم در آن جا نقل شده است، البته بهتر این است که آن نماز را به قصد رجاء به جا بیاورند و این مسجد موقوفاتی هم داشته، اراضی متعددی در اطراف داشته و در خود شهر مقدس قم رقباتی وقف این مسجد داشته که اکثر اینها از حال وقفیت بیرون رفته و ملک شده است و راجع به این مسجد کتابچه های مختصری نوشته شده، ولی آنچه که باید و شاید در خصوصیات او نقل نشده.[2] نظر آیت الله بهاء الدینی ـ رحمه الله علیه ـ درباره مسجد جمکران
عارف سالک، حضرت آیت الله العظمی بهاء الدینی پیرامون برکات این مسجد می فرمودند:
<< مکرر مشاهده شده در مسیری که از جاده ی قدیم قم _ کاشان حرکت می کردم، همین که بر موازات مسجد جمکران می رسیدم، حالم دگرگون می شد و اگر کسالتی داشتن همان لحظه بر طرف می شد>>.[3] سخنان حضرت آیه الله فاضل لنکرانی
حضرت آیت الله فاضل فرمودند: مرحوم والد به مسجد جمکران خیلی معتقد بود، فرمودند: من قبل از آمدن آیت الله بروجردی به قم خواب دیدم که در مسجد جمکران هستم.
آن موقع مسجد جمکران یک حیاطی داشت و در وسط آن حیاط یک آب انباری بود که سقف آن یک متر مرتفع تر از حیاط مسجد بود، روی سقف آب انبار، منبری گذاشته اند و شیخ طوسی ـ رحمه الله علیه ـ روی آن نشسته و تمام روی آن سقف و کف حیاط مملو از طلبه است.
پدرم فرمودند، تعبیرم از این خواب این بود که شخصیتی به قم خواهد آمد و طلاب گرد او جمع خواهند شد و حوزه رونق خواهد گرفت، طولی نکشید که آیت الله بروجردی به قم آمدند. این که چرا شیخ طوسی را خواب دیده و آن هم در مسجد جمکران، تعبیر آن بعدها مشخص شد؛ زیرا مرحوم آیت الله بروجردی به شیخ طوسی و آثار او بسیار اهمیت می داد، وقتی عبارات شیخ را از کتاب خلاف یا مبسوط می خواند، مثل این که روایتی از امام معصوم _ علیه السلام _ دارد می خواند با احترام و دقت در جزئیات کلمات آن همانند کلمات معصومین ـ علیه السلام ـ مسجد جمکران هم شاید کاشف از این باشد که اصل آمدن ایشان به قم و رسیدن به مقام مرجعیت مطلقه با عنایت امام زمان _ علیه السلام_ بوده است.[4] یک قربانی به مسجد جمکران بفرستید
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی فرمودند: هر وقت برای حضرت آیت الله العظمی بروجردی مشکلی پیش می آمد پدرم که خود از عاشقان امام زمان و علاقه زیادی به مسجد مقدس جمکران داشت به محضر آقا عرض می کردند: یک قربانی برای مسجد جمکران بفرستید تا رفع مشکل شود. [5] سخنان حضرت آیت الله مکارم شیرازی
مسجد جمکران، مطابق روایت موجود به فرمان حضرت مهدی مولانا صاحب العصر و الزمان برای هدف بزرگی در این منطقه خاص از شهر تاریخی مذهبی قم ساخته شده و حسن بن مثله جمکرانی که مردی پاک دل و پاک سرشت بود، در بیداری ( و نه در خواب ) این دستور را دریافت کرده و با تشریفات خاصی این مسجد را بنا نمود.
به همین دلیل هر کس در فضای ملکوتی آن قرار می گیرد احساس روحانی عجیب و جاذبه معنوی فوق العاده می کند.
این جاذبه نیرومند معنوی به اضافه قضاء حوائج و حل مشکلات فراوانی که مردم از عبادت در آن و توسل به حضرت مهدی ـ ارواحنا فداه ـ دیده اند، سبب شده که روز به روز بر شکوه دامنه آن افزوده شود و خیل مشتاقان از سراسر کشور پهناور اسلامی، بلکه از خارج از کشور در مواقع مختلف به سوی آن بشتابند و از این چشمه کوثر و منبع خیر و برکت هر کدام به مقدار استعداد خود بهره گیرند. علمای بزرگ همواره برای این مسجد احترام خاصی قائل بوده اند و در آن راز و نیاز فراوان داشته اند و هم اکنون نیز مورد توجه علما، فضلا و مراجع بزرگ است. [6] چند سوال و پاسخ از آیت الله مکارم
1. آیا اضافات مسجد جمکران حکم آن را دارد یا باید اعمال مسجد در همان مسجد قدیم انجام گردد؟
جواب : ظاهر این است که آنچه در مسجد توسعه داده شده و می شود، جزء مسجد است و اعمال مزبور را در تمام مسجد می توان انجام داد، همان گونه که توسعه مسجد الحرام و مسجد النبی _ صل الله علیه و اله وصلم – و مسجد کوفه نیز در حکم این مساجد است. [7] 2. آیا اعمال مسجد که در روایت وارد شده برای مسافر و غیر مسافر یکسان است؟
جواب: آری، درباره همه یکسان است.
3.کسانی که نتوانند تمام اعمال آن را به جا آورند آیا می توانند فقط نماز امام زمان _ علیه السلام _ را انجام داده و نماز تحیت را ترک کنند؟ یا صلوات را به جای این که در سجده بجا آورند در اثناء راه بفرستند؟
جواب: مانعی ندارد؛ ولی در این گونه موارد اعمال را به قصر قربت مطلقه انجام دهند، بلکه در موارد اختیار که اعمال به طور کامل انجام می شود احتیاط آن است که قصد قربت مطلقه شود.[1] . کتاب خطی آیت الله حائری یزدی ( ره ) ص 53 .
[2] . مسجد مقدس جمکران تجلیلگاه صاحب الزمان، ص 46.
[3] . آیت بصیرت، ص 108 .
[4] . مسجد مقدس جمکران، تجلیلگاه صاحب الزمان _ علیه السلام _ ص 50 به نقل از مجله حوزه 44 _ 43، ص 140 .
[5] . همان ، ص 51 .
[6] . همان ، ص 52 .
[7] . مکان قبلی مسجد مقدس جمکران قبل از گسترش به صورت سه اتاقی با دو محراب کوچک بوده و اکنون به دستور مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی به وسیله سنگ فرشهای سیاه علامت گذاری شده است و در قسمت جلو مسجد رو به روی محراب اصلی واقع می باشد.
@#@
4. کسانی که قصد اقامت ده روز در قم کرده اند آیا می توانند به مسجد جمکران رفته و اعمال را به جا آورند و باز گردند؟
جواب: اگر نماز چهار رکعتی خوانده باشند ضرری به قصد اقامه ی آنها نمی زند؛ ولی اگر از اول چنین قصدی داشته باشند مشکل است و بهتر آن است که چنین افرادی که از اول قصد تشرف به مسجد را دارند قصد اقامه ده روز نکنند و نمازهای خود را شکسته انجام دهند .
5. کسانی که همه هفته برای گرفتن حاجتی یا برای عرض ارادت به محضر مبارک آن حضرت _ علیه السلام _ به این مسجد تشرف حاصل می کنند یا مثلاً در طول یک سال چندین ماه متوالی همه هفته به مسجد مشرف می شوند، کثیر السفر محسوب می شوند یا نه؟
جواب: ظاهر این است که این افراد به حکم کثیر السفر نیستند و باید نماز خود را شکسته بخوانند.
6. آیا ایام هفته و شبهای آن، تفاوتی در اعمال مسجد دارد و آیا شب چهار شنبه ها خصوصیتی دارد؟
جواب: ظاهر این است که تفاوتی میان ایام هفته نیست؛ ولی از آن جا که شب و روز جمعه ذاتاً دارای اهمیت فوق العاده ای نسبت به سایر ایام است هر عمل خیری در آن انجام داده شود ارزش بیشتری خواهد داشت؛ ولی شبهای چهار شنبه با سایر شب های هفته مساوی است. [1] خداوند همه را موفق به استفاده از معنویت های این مسجد و توسل به ذیل عنایت حضرت بقیه الله مهدی ارواحنا فداه بدارد. [2] [1] . به خاطر بزرگداشت امر مبارک حضرت ولی عصر ـ عج الله تعالی و فرجه الشریف ـ به جناب حسن بن مثله که فرموده اند: << از این شب تا هفت روز یا هفتاد روز در این مکان مسجد جمکران اقامه نماز داشته باش >> و اولین شب اقامه ی نماز در مسجد مقدس جمکران << شب چهارشنبه >> بوده، پس مردم نیز در این شب عاشقانه به سوی آن مسجد مقدس حرکت می کنند و اعمال مسجد جمکران را انجام می دهند.
[2] . همان ص 53 .
محمد جواد بستانی راد _ مسجد جمکران میعادگاه دیدار ، ص 21