روزه از نظر مراتب و از زاویه نقشی که در تکامل انسان دارد، به سه دسته تقسیم می شود و از همین روست که علمای اخلاق و سیر و سلوک، روزه را به روزه عوام، روزه خواص و روزه خواص خواص تقسیم کرده اند و اینک توضیح فشرده ای از آنها:

دسته اول روزه عوام:

این مرتبه از روزه با پرهیز از مفطرات روزه صورت می پذیرد. با شرحی که در کتاب های فقهی آمد، این مرتبه از روزه آسان ترین و پایین ترین مرتبه روزه است. آنچه از پیامبر (ص) روایت شده است که: ان ایسر ما افترض ا…تعالی علی الصائم فی صیامه ترک الطعام و الشراب: آسان ترین چیزی که خدای متعال بر روزه دار در روزه داری اش واجب ساخته، نخوردن و نیاشامیدن است» به این مرتبه از روزه داری اشاره دارد.

دسته دوم روزه خواص:

دراین مرتبه از روزه، روزه دار تنها به پرهیز از مفطرات روزه بسنده نمی کند، بلکه از همه ی حرام های الهی پرهیز می نماید. ازاین رو اجتناب از مفطرات، شرط درستی روزه است و اجتناب از حرام ها شرط قبولی آن.

دسته سوم روزه خواص خواص:

این مرتبه از روزه با باز داشتن قلب و نگهداری آن از هر چیزی که اشغال کننده دل (چه حلال و چه حرام) است، به جز خدا به دست می آید. ابوحامد غزالی (م 505 ق) در توصیف این مرتبه از روزه می گوید: «اما روزه خواص خواص، روزه دل از همت های درون و اندیشه های دنیوی و بازداشتن کلی آن از غیر خداوند است. شکستن این مرتبه از روزه با اندیشه درباره غیر خدا و قیامت و فکر درباره دنیا تحقق می یابد، مگر دنیایی که به خاطر دین خواسته شود که چنین دنیایی توشه آخرت است و دنیا نیست…»
این مرتبه رتبه پیامبران، صدیقان و مقربان است. در تفصیل قولی آن نباید درنگ طولانی داشت، ولی درتحقق عملی آن تأمل بجاست، چرا که آن رویکرد به خداوند و روگردانی از غیر خدا با همه همت است و آراسته شدن به این سخن خداست که: «قل ا… ثم ذرهم فی خوضهم یلعبون: بگو خدا، سپس واگذارشان تا در باطل خویش به بازیچه مشغول باشند.»
امیر مؤمنان امام علی (ع) در اشاره به این سه مرتبه می فرماید: « صوم القلب خیر من صیام اللسان و صیام اللسان خیر من صیام البطن : روزه دل بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شکم.»
هر یک از این دو مرتبه اخیر به نسبت تلاش روزه داران و آمادگی آنان مراتب بسیاری دارد، علاوه بر این که انگیزه روزه داری اش نه بیم از کیفر و نه شوق به ثواب، بلکه تنها به خاطر فرمانبرداری از فرمان الهی، علاقمندی به تقرب به خدای سبحان و کسب رضا و لقای اوست.»
از خداوند سبحان می خواهیم که توفیق مان دهد که در راه آنچه موجب افزایش بهره ما از ضیافت کریمانه رمضان می شود، بکوشیم و بالاترین و والاترین مراتب روزه داری را به ما عنایت فرماید:
منبع: نشریه راه موفقیت، ش 22.