بسم الله الرحمن الرحیم
یکی از موضوعاتی که ازاهمیت خاصی برخوردار است واصل واساس دعوت انبیاء وهدف انبیاء الهی را تشکیل می دهد امر به معروف ونهی از منکر است که به طور قطع از را های فلاح ورستگاری انسان می باشد.
جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در قرآن :

1- امر به معروف و نهی از منکر نشانه بهترین امت است :

( کنتم خیر امه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر . آل عمران110)
شما بهترین امتی هستید که به سود انسانها آفریده شده اید امر به معروف ونهی از منکر می کنید وایمان به خداوند دارید.

2- رستگاران :

در سوره آل عمران آیه 104 می فرماید : باید عده ای و گروهی از شما به خیر و خوبی دعوت کنند و امربه معروف و نهی از منکر نمایند و آنها رستگاران هستند.

3- صالحان :

( یومنون بالله و الیوم الاخر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و یسارعون فی الخیرات و اولئک من الصالحین . آل عمران 114 )
بخدا و روز قیامت ایمان می آورند و امر به معروف و نهی از منکر می کنند و در خیرات پیشی می گیرند و آنها از صالحان هستند.

4- مومنان حقیقیی :

در سوره توبه آیه 71 می فرماید : والمومنون والمومنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف وینهون عن المنکر . و در آیه 112 می فرماید التائبون العابدون الحامدون السائحون الراکعون الساجدون الآمرون بالمعروف والناهون عن المنکر . در این دو آیه از صفات مومنان امربه معروف و نهی از منکر را بیان می کند.
اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در روایات ائمه معصومین علیهم صلوات الله:
امربه معروف و نهی از منکر نسبت به سایر واجبات و سایر اعمال :
قال امیر المومنین علیه الصلاه والسلام ومااعمال البر کلها و الجهاد فی سبیل الله عند الامر بالمعروف والنهی عن المنکر الا کنفثه فی بحرلجی .
همه اعمال نیک وجهاد در راه خدا نزد امر به معروف ونهی از منکر مانند کفه آبی است درمقابل دریای عمیق وپهناور (نهج البلاغه حکمت 374)
قال الباقر (ع) ان الامر به معروف والنهی عن المنکر سبیل الانبیاء ومنهاج الصلحاء فریضه عظیمه بها تقام سایر الفرائض وتامن المذاهب وتحل المکاسب وتردالظالم وتعمر الا رض وینتصف من الا عداء ویستقیم الامر.(وسائل الشیعه مرحوم شیخ حرعاملی مکتبه الاسلامیه بطهران چاپ دوم سال1387 قمری جلد 6 صفحه 395کتاب الامر بالمعروف والنهی عن المنکرباب وجوبهماو ….حدیث6)
امر به معروف ونهی از منکر راه پیامبران وشیوه صالحان است فریضه بزرگی است که به واسطه آن واجبات دیگر به پاداشته می شود وراهها ایمن می گرد د وکسبها حلال ومظالم رد می شود وزمین آباد ودشمنان منصف وامر دین ودنیا مستقیم وروبراه می شود .
وقال امیرالمومنین علیه السلام قوام الشریعه بالامر بالمعروف والنهی عن المنکر واقامه الحدود غرر الحکم ص 336
وقال علیه السلام الامر بالمعروف افضل اعمال الخلق وقال من نهی عن المنکر ارغم انوف المنافقین غررالحکم ص 336 یعنی باامر به معروف ونهی ازمنکر دین پابر جا وحدود اجراء می شود وبهترین اعمال خلق خدا است وکسی که امر به معروف ونهی از منکر کند بینی منافقین را به خاک مالیده است . این چند روایت به خوبی جایگاه امر به معروف ونهی از منکر را نشان می دهد یا حرکت امام حسین علیه السلام دربرابر دشمنان که می فرمایند ارید ان آمر بالمعروف وانهی عن المنکر واصلاح جامعه وعمل به سیره پیامبر صلی الله علیه وآله باین نتیجه می رسیم که سعادت انسانها درگرو امربه معروف ونهی از منکر می باشد وهمینطور هلاکت ونابودی وسقوط انها به خاطر ترک وعمل نکردن به این فریضه عظیم بوده است که در این جزوه به گوشه ای ازنابودی اقوام گذشته اشاره می نمائیم .

سرگذشت قوم شعیب

قال ابوجعفر علیه السلام اوحی الله تعالی الی شعیب النبی انی لمعذب من قومک ماه اربعین الفا من شرارهم وستین الفا من خیارهم فقال یا رب هولاء الاشرار فما بال الاخیار فاوحی الله عزوجل الیه انهم داهنوا اهل المعاصی ولم یغضبوا لغضبی خداوندبه حضرت شعیب وحی کرد از امت تو صد هزار نفررا عذاب میکنم شصت هزاراز خوبان وچهل هزاراز بدان عرض کردپروردگارابدان به خاطر گناهشان عذاب می شوند اما خوبان چرا عذاب شوند در جواب خداوند می فرماید چون با معصیت کاران مماشات کردند وبه سهل انگاری گذراندند وبه خاطر من خشم نکردند. .(وسائل الشیعه مرحوم شیخ حرعاملی مکتبه الاسلامیه بطهران چاپ دوم سال1387 قمری جلد 6 صفحه 397کتاب الامر بالمعروف والنهی عن المنکرباب وجوب الغضب ….حدیث1)

هلاکت اصحاب یوم السبت

در سوره بقره آیه 65داستان کسانی که کار آنها صید کردن بودوخداوند آنهاراازصیدکردن در روز شنبه منع کردولی آنها در روز شنبه به صید پرداختند وبا خداوند از راه مکر وحیله درآمدند خداوند هم برآنهاغضب نمود وآنها رابه شکل بوزینه مسخ نموده وبه هلاکت رساند( ولقد علمتم الذین اعتدوامنکم فی السبت فقلنا لهم کونوا قرده خاسعین)درذیل این روایت شریف سید الساجدین آقا زین العابدین علیه السلام می فرماید دراین شهر هشتادهزارنفر زندگی می کردند یک عده کار آنها صید کردن بود وعدهای هم امربه معروف می کردند ویکدسته از مردم هم ساکت وبی تفاوت بودند خداوند کسانی که اوبه معروف می کردند رانجات داد همانطور که در سوره اعراف آیه 165می فرماید انجیناالذین ینهون عن السوء اما کسانی که عامل منکر بودند وکسانی که ساکت وبی تفاوت بودند را هلاک کرد . باسیری در قرآن کریم ازاینگونه جریانها زیاد به چشم می خورد که در یک آیه خداوند متعال می فرماید( فلولا کان من القرون من قبلکم اولوا بقیه ینهون عن الفساد فی الارض الا قلیلا ممن انجینا منهم – هود 116) چرادر قرون گذشته دانشمندان صاحب قدرتی نبودند که از فساددرروی زمین جلوگیری کنند . بنابراین اگردربین امتهای گذشته مثل قوم نوح وهود وصالح اگر کسانی بودند که امر به معروف می کردند وجلو گسترش گناه را می گرفتند کار به آنجا ختم نمی شد که همه نابود شوند اما نبودندکسانی که در مقابل منکرات واکنش نشان دهندواز گسترش گناه جلوگیری کنند واثرات گناه دامنگیر جامعه شد که باید به این مطلب توجه کرد که گناهان دو گونه اثردارندیکی اثرتکلیفی ودیگر اثر وضعی امااثر تکلیفی مربوط به آخرت است مثلا کسی شراب خورده ویا مال حرام خورده در قیامت مجازات خودش را خواهد دید اما اثرات وضعی آن به همین دنیا مربوط می شودمحرومیت از برکات وخیرات وتوفیقات به خاطر اثر گناه است دردعی کمیل می خوانیم( اللهم اغفر لی الذنوب اللتی تغیر النعم)خدایا گناهانی را ببخش که نعمتها را تغیر می دهد وبه فرمایش قرآن کریم :وما اصابکم من مصیبه فبما کسبت ایدیکم ویعفوا عن کثیر شوری آیه 30)هرچه مصیبتها به شما میرسد از ناحیه خود شما است وآنچه مورد عفو وبخشش قرار می گیردبیشتر است .

محرومیت از رزق و روزی

درروایتی از امام باقر العلوم علیه السلام نیز می فرمایند ان العبد لیذنب الذنب فیزوی عنه الرزق< اصول کافی مرحوم کلینی انتشارات علمیه اسلامیه ج 3صفحه371 حدیث 8>بنده ای با انجام یک گناه از رزق وروزی محروم می شود.

محرومیت از نماز شب

درروایت دیگری از امام صادق علیه السلام می فرماید « ان الرجل یذنب الذنب فیحرم صلاه اللیل وان العمل السیئ اسرع فی صاحبه من السکین فی اللحم » ( اصول کافی مرحوم کلینی انتشارات علمیه اسلامیه ج 3صفحه374حدیث 16) همانا شخصی گناهی مرتکب می شود و از نماز شب محروم می شود و تاثیر کار بد در صاحبش از تاثیر کارد در گوشت زودتر است .

غضب خدا

قال رسول الله صلی الله علیه وآله:ان الله لیبغض المومن الضعیف الذی دین له فقیل وما المومن الضعیف الذی لا دین له ؟قال الذی لاینهی عن المنکر فرمود خدا دشمن دارد مومن ضعیفی که دین ندارد گفته شد مومن ضعیفی که دین نداردکیست ؟ فرمود کسی که نهی از منکر نمی کند .(وسائل الشیعه مرحوم شیخ حرعاملی مکتبه الاسلامیه بطهران چاپ دوم سال1387 قمری جلد 6 صفحه 397کتاب الامر بالمعروف والنهی عن المنکرباب وجوبهما وتحریم ترکهما حدیث 13)

تسلط اشرار

عن محمد بن عرفه قال :سمعت ابا الحسن علیه السلام یقول لتامرن بالمعروف ولتنهن عن المنکر او لیستعملن علیکم شرارکم فیدعوا خیارکم فلایستجاب لهم .
محمد ابن عرفه می گوید از امام هشتم شنیدم فرمود یا باید امر به معروف ونهی از منکر کنید یا اشرار وبدان بر شما مسلط می شوند ودعای خوبان هم مستجاب نمی شود یا جواب شما را نمی دهند .(بحار الانوار مرحوم مجلسی جلد 100انتشارات کتابچی چاپ چهارم سال 1383صفحه93 باب وجوب امر به معروف و..حدیث 90)

دوری از رحمت

قال امیر المومنین علیه السلام فان الله سبحانه لم یلعن القرن الماضی بین ایدیکم الالترکهم الامر بالمعروف والنهی عن المنکر فلعن الله السفهاء لرکوب المعاصی والحکماء لترک التناهی خداوند گذشته ها را ازرحمت خود دور نکرد مگربخاطر ترک امر به معروف ونهی از منکر انسانهای سفیه رابخاطر گناه وحکیمان را به جهت ترک نهی از منکر.(بحار الانوار مرحوم مجلسی جلد 100انتشارات کتابچی چاپ چهارم سال 1383صفحه90 باب وجوب امر به معروف و..حدیث 73)
این اثرات دنیائی گناه نیز دو گونه است گاهی فردی است یعنی فقط دامنگیر خود فرد می شود وآن در زمانی است که گناه را پنهانی وبه دور از انظار مردم انجام دهد وگاهی اثر شوم گناه اجتماعی وفراگیر است که نکبت وبد بختی آن دامن همه افراد جامعه را خواهد گرفت وآن زمانی است که گناه علنی شود در این مورد به یک روایت اکتفا می کنیم :
قال الصادق علیه السلام ان المعصیه اذا عمل بها العبد سرا لم تضر الا عاملها واذاعمل بها علانیه ولم یغیر علیه اضرالعامه .(بحار الانوار مرحوم مجلسی جلد 100 انتشارات کتابچی چاپ چهارم سال 1383 صفحه 75 باب وجوب امر به معروف و..حدیث 15) بنابراین با عمل به این فریضه الهی می توان از گناه جلوگیری کرد واثرات آن را ازبین برد که مبادا این میکروب گناه فراگیر شود وهمه را درکام مرگ ونابودی بکشاند .

شرائط امر به معروف و نهی از منکر

اما امربه معروف چه شرائطی لازم دارد آیا هر کسی می تواند امر به معروف ونهی از منکر کند یا عده خاصی باید عهده دار این مسئولیت باشند قرآن کریم می فرماید ولتکن منکم …..آل عمران 104باتوجه به جایگاه کلمه من در این آیه شریفه معلوم می شود بعضی باید امرونهی کنند درروایات ائمه معصومین هم به شرائط عاملین به این فریضه اشاره شده است که به یک روایت بسنده می کنیم .
امام صادق علیه السلام می فرماید کسی که امربه معروف ونهی از منکر می کند باید این شرائط را داشته باشد: یحتاج ان یکون عالما بالحلال والحرام حلال وحرام رابشناسد گرفتار نفس خود نباشد (خودش مریض نباشد)ناصحا للخلق خیرخواه مردم باشد بامردم رفیق باشدوبالطافت ومهربانی مردم رادعوت کند بیان وگفتارش نیکوباشد خلق خوی هرکسی رابشناسد ازحیله های نفسانی آگاه باشد صابرباشد ومتعصب نباشد دراین روایت به بیش از ویژه گیهای آمرین به معروف اشاره می کند درروایت دیگری نیز حضرت به صراحت درجواب کسی که سوال می کند آیا امربه معروف برهمه لازم است می فرماید نه !
البته همه وظیفه دارند درمقابل گناه واکنش نشان دهند که به فرمایش امیر المومنین علی ابن ابیطالب علیه السلام بعضی با قلب و زبان و عمل و بعضی با زبان و قلب و بعضی باقلب تنها واکنش نشان می دهند اما کسانی حتی انکار قلبی هم ندارند اینها مانند مردگان دربین اموات هستند : من ترک انکار المنکر بقلبه و یده و لسانه فهو میت بین الاحیاء (نهج البلاغه حکمت 374)
لذا یک عده مانند پلیس یک وظیفه خاصی دارند لکن دیگران هم در مقابل متخلفین وظیفه دارند و باید عدم رضایت خود را از گناه نشان دهند .

شیوه آئینه وار

از شیوه های امر به معروف شیوه آئینه وار است یعنی آمر و ناهی به مانند آینه عمل کند که روایت هم می فرماید: المومن مرآت المومن مومن آئینه مومن است .آئینه چند خصوصیت دارد: زمانی می تواند عیب را نشان دهد که خود عیب نداشته باشد امام معصوم هم می فرماید کسی که می خواهد امر و نهی کند باید اهل معروف باشد اهل عمل باشد اگر خودش خلاف کند نمی تواند عیب دیگران را برطرف کند اگر خود انسان عامل باشد گفتارش هم اثر خواهد داشت و به فرمایش امام صادق علیه السلام : کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم. آئینه عیب را بزرگ نمی کند همانگونه که هست نشان می دهد عیب را بی سر و صدا می گوید و ملاحظه اشخاص نمی کند و جلو رو می گوید نه پشت سر .