همان گونه که روشن است اندیشه ظهور منجی در تمام ادیان وجود دارد، تا جایی که تاریخ نشان می‌دهد موعود گرایی به گونه‌های متفاوتی در فرهنگ بشری رسوخ داشته و هریک به صورتی زیبا آینده خود را در سایه این عقیده پرارزش نشان می‌دهند، این حقیقت غیرقابل انکار را انبیاء الهی به مردم حق‌بین، تعلیم داده‌اند تا جایی که با سرشت آن‌ها عجین شده با این تفاوت که اخبار انبیاء عموماً پس از گذشت زمان دستخوش تحریف و تغییر شده است با این همه اعتقاد به دوره آخرالزمان عقیده‌ای است که آئین‌ها و ادیان الهی خصوصاً اسلام آن را به عنوان یک اصل مسلم پذیرفته‌اند و اصلاح دنیا در شخص خاصی که آخرین برگزیده خدا باشد را قبول دارند، ولی تفاوت‌هایی در چگونگی اصلاح دنیا، طریق آن و نمودش در شخص خاص، وجود دارد که در ذیل با بیان مطالبی از چهار دین یاد شده این تفاوت‌ها را یادآور می‌شویم:

1. نسب مصلح آخرالزمان
مصلح آخرالزمان از نظر اسلام دوازدهمین امام از فرزندان پیامبر گرامی اسلام است، پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید: «سوگند به کسی که مرا مژده‌آور راستین قرار داد اگر از عمر جهان یک روز باقی بماند، خداوند همان یک روز را بس دراز کند تا فرزندم مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه شریف ـ خروج نماید.»[1] امّا در انجیل‌ها به نسب این مصلح اشاره نشده و تنها از وی تعبیر به فرزند انسان شده است، چنان که در انجیل متی می‌گوید: «پس اگر کسی بگوید که اینک مسیح اینجا است یا در آن‌جا است باور ننمایید، زیرا چون برق از مشرق بیرون می‌آید و تا مغرب ظاهر می‌گردد، آمدن فرزند انسان چنین خواهد بود.»[2] در آئین زرتشت هم به نسب این مصلح اشاره نشده و تنها گفته شده که: «هنگامی که سزای این گناهکاران فرا رسد پس آن‌گاه ای مزدا، کشورت را بهمن در پایان برپاخواهد کند از برای کسانی که دروغ را به دست‌های راستی سپرند.»[3] برخلاف دو آئین اخیر در دین یهود به نسب مصلح اشاره شده و گفته‌اند که مصلح از اولاد یسّی خواهد بود به همین خاطر گفته‌اند: «نهالی از تنه یسّی بیرون آمده شاخه‌ای از ریشه‌هایش خواهد شکفت و روح خداوند بر او خواهد گرفت.»[4] یسّی در تاریخ یهود نام پدر حضرت داوود و نوه راعوت می‌باشد.
2. محدوده عملکرد مصلح آخرالزّمان
از دیدگاه اسلام حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه شریف ـ پیروان تمام ادیان را نجات خواهد داد و برای حقانیت خود میراث همه پیامبران الهی را به همراه دارد و تورات و دیگر کتب آسمانی را از غاری که در انطاکیه (ترکیه) است بیرون می‌آورد و در میان اهل تورات با تورات و در میان اهل انجیل با انجیل و در میان اهل زبور با زبور و در میان اهل قرآن با قرآن حکم می‌کند.[5] اما از دیدگاه یهود موعود مورد نظر آن‌ها، تنها منجی قوم یهود است، چنان که در بشارت بوئیل نبی آمده «آنگاه جمیع امت‌ها را جمع کرد … و در آن جا با ایشان درباره قوم خود و میراث خویش اسرائیل محاکمه خواهم نمود.»[6] و در سفر پیدایش می‌گوید: «عصای قدرت و سلطنت از یهود دور نخواهد شد و به فرمان فرمائی از میان پاهای وی تا شیلو بیاید و او را اطاعت امت‌ها خواهد بود.»
3. نقش مصلح آخرالزمان
از دیدگاه اسلام حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه شریف ـ حکومت جهانی خود را با عدالت خواهد گسترانید و به عبارتی او عدالت‌گستر است. از پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ روایتی است که «شما را به حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه شریف ـ مژده می‌دهم که او زمین را پر از عدل و داد می‌کند همان طور که پر از ظلم و ستم شده است، ساکنان زمین را خشنود خواهد کرد.»[7] امّا در تورات موعود به عنوان داور معرفی می‌شود: «… موافق رؤیت چشم خود داوری نخواهد نمود بر وفق سمع گوش‌های خود تنبیه نخواهد نمود، بلکه مسکینان را به عدالت داوری خواهد کرد.»[8] و در انجیل‌ها موعود را داور روز قیامت معرفی می‌کنند و می‌گویند: «بدو قدرت بخشیده شده است که داوری هم بکند زیرا که پسر انسان است.»[9] یا گفته شده: «در معاد وقتی که پسر انسان برکرسی جلال خود نشیند، شما نیز به دوازده کرسی نشسته بر دوازده سبط اسرائیل داوری خواهید نمود.»[10] در آئین زرتشت نیز موعود به گونه شخصی که عدالت و تساوی را بر جهان حاکم می‌کند، معرفی می‌شود؛ چنان که گفته‌اند: «سوشیانس (نجات دهنده بزرگ جهان) دین را به جهان رواج دهد فقر و تنگدستی را ریشه‌کن سازد ایزدان را از دست اهریمنان نجات داده مردم جهان را هم فکر و هم‌گفتار و هم‌کردار گرداند.»[11] بنابر این یهودیان و مسیحیان، موعود را به عنوان داور قبول دارند، ولی اسلام موعود را به عنوان عدالت گستر معرفی می کند و فرق داور با عدالت گستر این است که داور در کرسی بنشیند و قضاوت می‌کند، ولی عدالت‌گستر برای اجرای عدالت مبارزه می‌کند.
4. محل ظهور موعود آخرالزمان
از دیدگاه اسلام محل ظهور مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه شریف ـ مکّه می‌باشد در روایتی، امام باقر ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: «همانا قائم ـ عج‌الله تعالی فرجه شریف ـ انتظار می‌کشد تا به اندازه تعداد اهل بدر که 313 نفر بودند، جمع شوند تا این که پشتش را بر حجرالاسود تکیه دهد و پرچم پیروزی را بلند فرماید.»[12] ولی محل ظهور موعود یهود وادی یهوشافاظ می‌باشد. بوئیل نبی از پیامبران پیرو تورات می‌گوید: «آن گاه جمیع امت‌ها را جمع کرده و به وادی یهوشافاظ فرود خواهم آورد …»[13] در جای دیگر دارد: «ای خدای شجاعان خود را در آن جا فرود آور امت‌ها برانگیخته شوند و به وادی یهوشافاظ برآیند، زیرا که من در آنجا ظهور خواهم نمود.»[14] وادی یهوشافاظ: نام صحرایی در نزدیکی بیت المقدس است که اکنون وادی قدرون نامیده می‌شود.[15] در مسیحیت نیز ربع مسکون محل ظهور موعود معرفی می‌شود، چنان که در انجیل لوقا می‌گوید: «و در آفتاب و ماه و ستارگان علامات خواهد بود و برزمین … و دل‌های مردم ضعیف خواهد کرد از خوف و انتظار آن وقایعی که بر ربع مسکون ظاهر می‌شود.»[16] بنابر این می‌توان گفت که هرچند ادیان در اصل ظهور با یکدیگر مشترکند ولی در کیفیت و مشخصات فرد ظهور کننده و مکان ظهور و آنچه را که برای مردم خواهد آورد و چگونگی حکومت، تفاوت‌های آشکاری وجود دارد که به طور اختصار به برخی ازآن‌ها اشاره شد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ظهور حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه شریف ـ از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، سید اسدالله هاشمی شهیدی.
2. او خواهد آمد، داود الهامی؛
3. دادگستر جهان، ابراهیم امینی.

[1] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، لبنان موسسه وفاء، چ1403ه‍ ق، ج51، ص71.

[2] . انجیل متی، فصل 24، آیات 23-42.

[3] . سیمای امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه شریف ـ، ص19، دبیرخانه دائمی بررسی ابعاد وجودی حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه شریف ـ .

[4] . کتاب اشعیاء نبی، باب 11، بندهای 1-10.

[5] . غیبت‌ نعمانی، ص342، باب 13، حدیث 26.

[6] . کتاب مقدس، کتاب بوئیل نبی، باب 3، بندهای 2 و 3.

[7] . بحارالانوار، ج51، ص74، حدیث 27.

[8] . کتاب اشعیای، باب 11، آیات1 و 9.

[9] . انجیل یوحنا، باب 5، بندهای 26-28.

[10] . انجیل متی، باب 19، بندهای 28 و 29.

[11] . جاماسب‌نامه، ص121و 122.

[12] . شبّر، سید عبدالله، حق الیقین، ج2، ص14.

[13] . کتاب بوئیل نبی، باب3، بندهای2 و 3.

[14] . کتاب بوئیل نبی، باب 3، بندهای12 و 13.

[15] . لغت‌نامه دهخدا، حرف قاف، ص177.

[16] . انجیل لوقا، باب 12، بندهای 35 و 36 و 37 و40.