1) آمادگی و مهیا بودن :

معتکف باید قبل از ورود به اعتکاف خود را آماده کند، اعتکاف به معنای فرار از مردم و استراحت در گوشه مسجد نیست، اعتکاف یک ضرورت است که هر مسلمانی در هر سال یک نوبت نسبت به اعمال خویش باید محیطی را فراهم نماید که در آن به فکر و محاسبه بپردازد . بعید است کسانی که به این قصد راهی مسجد می شوند غافل باشند. اگر بخواهید به یک مسافرت زمینی بروید ، روزها بلکه ماها قبل نسبت به همه امور آن فکر می کنید. در مورد وسیله ایاب و ذهاب ، توشه راه ، محل اقامت ، سردی و گرمی هوا و … در صورتی که این سفر مشکل و سرنوشت ساز است.

2) انجام عبادات مستحبی :

دعوت و دعای بندگان عبارت است از اینکه بنده خدا با خواندن پروردگارش عنایت پروردگار را به سوی خود جلب نمایند و خواندن خدا به این است که خود را در مقام عبودیت و مملوکیت قرار دهد. به همین جهت عبادت در حقیقت دعا است ، چون بنده در حال عبادت خود را در مقام مملوکیت و اتصال به مولای خویش قرار می دهد و اعلام تبعیت و اقرار به ذلت می کند تا نظر لطف خدا را با مقام مولویت و ربوبیتش به خود معطوف سازد، دعا هم عیناً به همین معناست.

3) حضور قلب در اعتکاف:

برای انجام عبادت فقط حضور جسم کافی نیست بلکه باید عبادت این چنینی و با این وسعت را توأم با حضور قلب انجام داد و آن را سبک نگرفت . حضرت امام (ره)می فرمایند : همانطور که برای کسب مال و منال و برای مباحثه و مطالعه وقت موظف قرار می دهد برای این عبادات نیز قرار دهد که در آن وقت فارغ از امور دیگر باشد تا حضور قلب که مغز و لب عبادت است برای وی میسور باشد.

4) رعایت اصل پاکیزگی در اعتکاف:

قرآن کریم در آیه 125 سوره بقره خطاب به ابراهیم و اسماعیل می فرماید : (که حرم خدا را از بت سازی و از پلیدی پاکیزه سازید) پاکیزگی هم از نظر جسمانی و هم از نظر روحی و روانی باید در اعتکاف رعایت شود ، پاکیزگی تنها پاکیزگی جسمی و لباس نیست اگر چه لباس هم باید از نجاست و کثیفی دور باشد.

5) رعایت اصول بهداشتی و نظافت:

یک معتکف و مؤمن باید در طول اعتکاف علاوه بر اینکه به عبادت خدا می پردازد از محیط و محل اعتکاف نیز مراقبت کند تا نظافت رعایت شود ، زیرا رعایت نظافت هم جزیی از ایمان است (النظافه من الایمان) باید لوازم بهداشتی از قبیل : حوله شخصی ، پتو ، مسواک ، ظرف غذا و … را نیز به همراه داشته باشد.

6) پرهیز از زیاده روی در خواب :

هدف اعتکاف عبادت و راز و نیاز است . این مهم با زیاده روی در خواب منافات دارد. یک معتکف باید تمام تلاش خود را معطوف به این کند که حداکثر بهره برداری را از این فرصت معنوی بنماید.

7) صرف افطار و سحری به صورت دسته جمعی :

سعی شود زمان صرف افطار بعد از نماز مغرب و عشاء به گونه ای برنامه ریزی شود که به صورت دسته جمعی صورت گیرد تا خدا صفا و صمیمیت خاص به جمع معتکفین بخشد ، همچنین سحری نیز به صورت دسته جمعی صرف گردد ، زیرا این عمل همدلی ، اخوت و برادری را افزایش می دهد. همچنین معتکف خوب است در ایام اعتکاف یک رادیوی کوچک یا روزنامه های یومیه داشته باشد تا از اخبار و مسائل روز کشور بی خبر نماند. البته این مورد باید به صورت محدود صورت گیرد ، زیرا اصل اعتکاف عبادت است ، اگر چه مطالعه و اطلاع از اخبار روز به نوعی لازم است ولی نباید اصل را تحت الشعاع قرار دهد.

8) تنظیم برنامه روزانه :

یک معتکف باید به محض ورود به مسجد جامع جهت اعتکاف برای فعالیت ها و انجام عبادات روزانه خود برنامه ای را مدون و تنظیم کند. همانطور که می دانید یکی از اصول موفقیت انسان داشتن برنامه است و هر فعالیتی که بدون برنامه ریزی صورت گیرد نمی توان از آن نهایت استفاده را نمود و تهیه یک جدول روزانه که در برگیرنده کلیه برنامه های یک اعتکاف کامل می تواند بر غنای آن بیافزاید .

9) خلوت گزینی :

جهت بهره گیری بیشتر از فیوضات این ایام شریف، بایسته است که شخص معتکف حتی المقدور چند دقیقه از برنامه های روزانه خود را به خلوت و تنهایی اختصاص بدهد. خلوت کردن به معنای عزلت گزینی نیست ، بلکه غور در خویش است .

10) دوری از غیبت:

هدف از اعتکاف خالص شدن و به سوی خدا گام برداشتن است، غیبت از جمله گناهانی است که اعمال صالحه را از بین می برد ، اگر خدای نکرده غیبتی از ما صورت گیرد باعث می شود تا ما اجر این مشقت و سختی را که با انجام اعتکاف برای خودسازی متحمل می شویم به راحتی از دست بدهیم و خسرالدنیا و الاخره شویم. همچنین در این ایام از بحث های دنیوی پرهیز نمائیم.

11) توبه و انابه:

اعتکاف بهترین تمرین است برای بازگشت به خویشتن خویش و نزدیک ترین راه است جهت حرکت در مسیر الی الله و صراط مستقیم با توجه به انابه می توان اعوجاجات و انحرافات به وجود آمده در مسیر زندگی را راست کرده و دوباره در جاده اصلی خوشبختی و سعادت ادامه مسیر داد. اگر ما نتوانیم از این فرصت در ایام معنوی اعتکاف حسن استفاده را بکنیم مرتکب خسرانی بزرگ شده ایم . چه خوب است که شخص معتکف بعد از نیت از گذشته خویش توبه کند و لو اینکه معصیت کمی داشته باشد و عهد نماید که در زمان اعتکاف و بعد از آن دنبال معصیت و حتی گناه صغیره نرود و عبدی صالح و پرهیزکار باشد.

12) اخلاص در عبادت:

شرایط پذیرفتن عبادت بندگان از سوی خدای متعال اخلاص در عبادت است ، اگر عبادتی از سر اخلاص نبوده و آلوده به ریا و شرک باشد از سوی حق تعالی پذیرفته نیست و هیچ اجر و پاداشی هم برای آن در نظر گرفته نمی شود. حضرت امام (ره) در این خصوص می فرمایند : در هر صورت اخلاص در تحمیل و تجرید از مهمات سلوک است ، کسانی که برای خدا کار می کنند هیچ وقت باخت در آن نیست، آنهایی که برای دنیا کار می کنند باخت دارند که اگر نترسیدند خوب باختند و عمرشان را هم هدر دادند.

13) پرهیز از زیاده روی در شوخی:

شوخی و خنده زیاد اگر از حد بگذرد باعث ایجاد کدورت و رنجش دوستان می شود. حتی المقدور سعی گردد جهت نهایت استفاده از فضای معنوی اعتکاف از شوخی و مزاح بیهوده و سخنان غیر ضروری امتناع گردد . سرانجام بسیاری از شوخی ها تمسخر و غیبت است، پس چه بهتر که از همان ابتدا از ورود آن به محافل دوستانه جلوگیری به عمل آید ، با مشغول شدن به عبادت جایی برای شوخی بیهوده باقی نمی ماند.

14) شکر گذاری به درگاه خداوند:

شکر نعمت نعمتت افزون کند
کفر نعمت از کفت بیرون کند
انسان باید در هر جا شکرگذار نعمت های الهی باشد و نسبت به آنچه که خداوند به او عطا کرده است شکر نماید ، باید از اینکه این سعادت را یافته تا سه روز را به عبادت و بندگی خداوند بپردازد و در جمع معتکفین به سر برد خدای خویش را شاکر و سپاسگذار باشد.

15) سادگی در انتخاب نوع غذا:

در ایام اعتکاف با توجه به اینکه افراد دیگری هم از اقشار مختلف هستند که شاید از وضع مادی خوبی برخوردار نباشند و از غذای ساده استفاده نمایند، شایسته است همه معتکفین خود را مکلف کنند که در این ایام به جهت اجتناب و دوری از زندگی مادی و همسنگ شدن با دیگران از غذای ساده استفاده و از پرخوری و صرف وقت زیاد برای تهیه غذا بپرهیزند.

16) ارزش یابی و جمع بندی :

یک شخص معتکف پس از پایان سه روز به جای آوردن اعمال اعتکاف باید به ارزشیابی و سنجش اعمال و افعال خویش در این مدت بپردازد تا بفهمد چه میزان این ایام توانسته در روحیات و منش او تأثیر گذار باشد .

17) نظارت و مراقبت :

حال که توفیق بزرگ نصیب شخص معتکف شده تا وی بتواند از این طریق به اجر و پاداش و سعادتی دست یابد ، شایسته است که با هدف حفظ این دستاورد و نیز حفظ معنویات کسب شده و جلوگیری از ضایع شدن آن به نظارت و دقت در اعمال و رفتار خویش و به مراقبت از آن بپردازد تا با انجام این عبادت در برابر امواج مسموم و کوبنده نفسانیات و مادیات و تهاجمات گسترده فرهنگی مصون بماند.
منبع: نشریه فصل رویش ویژه نامه اعتکاف