نقش حجاب در ارتقاء کیفیت زندگی

الف) طرح مسئله
امروزه یکی از مهم ترین شاخص های پیشرفت اجتماع، « کیفیت زندگی» است. این معنا متأثر از عوامل مختلفی است که شرایط زندگی فردی و جمعی انسان ها را رقم می زنند. انجام تحقیقات فراوان، ارائه ی شاخص های گوناگون، بررسی های فراوان علمی و فلسفی و رده بندی های مختلف جهانی، همه و همه حاکی از آن است که کیفیت زندگی برای جوامع انسانی مهم بوده و همه در پی افزایش آنند. آیا شما کسی را می شناسید که علاقمند به ارتقاء کیفیت زندگی خود نباشد؟!!
به طور خلاصه، کیفیت زندگی یعنی: میزان رضایت از عواملی که زندگی را به سوی هدف انسان حرکت می دهند. فردی که هدف زندگیش کسب سرمایه ی بیشتر، درآمد مالی افزون تر و در یک کلمه پول است، زمانی احساس رضایت نموده و درنتیجه کیفیت زندگی خود را برتر خواهد یافت که پول بیشتری در اختیار داشته باشد. همچنین فردی که هدف زندگیش احساس حضور خدا در قلب و دل است، وقتی از زندگی خود راضی خواهد بود که این احساس را در درون خود، هر روز بیشتر از روز قبل بیابد. چنین فردی حتی اگر بهترین امکانات مادی را در اختیار داشته باشد، اما به خواسته ی اصلی خود نرسد، دچار غم و غصه شده و اگر در سخت ترین شرایط باشد، ولی هدف آرمانی خود را درحال تحقق یافتن ببیند، شاد و راضی است.
سخن از حجاب و اصلی ترین کارکرد آن است. در مرحله ی قبل گفتیم که شاید بتوان اصلی ترین عنصر وجودی زن را « احساس» دانست. احساسی که ضریب نفوذ آن در تصمیم گیری ها، تأثیر مستقیم و فوق العاده ای در کیفیت زندگی دارد.

ب) پاسخ پیشنهادی
تصور کنید: اگر قرار باشد فردی تمام هیجانات و تمایلات خود را بدون هرگونه ملاحظه ای ابراز کند، چه اتفاقات وحشتناکی رخ خواهد داد؟!! اصلاً قابل تصور نیست. از همین روست که همه ی افراد به طور معمول و به صورت ناخودآگاه یا آگاهانه، احساسات خود را مهار می کنند. به عنوان مثال فرد ترسو یا خجالتی، به واسطه ی ترس یا خجالت، از بروز رفتارهای صحیح خودداری کرده و فرد عصبانی یا حریص، به واسطه ی خشم یا میل شدید، رفتارهایی غیرطبیعی از خود بروز می دهد. همچنین برخی افراد در نظر ما مؤدبند. مؤدب بودن افراد به این است که مهارت کنترل رفتارهای خود را داشته باشند.
صحبت در کیفیت این مهار کردن است. باید دانست: چه رفتاری و به چه مقدار و چگونه باید مهار شود؟ گفتیم همه در پی افزایش کیفیت زندگی اند. برای افزایش کیفیت زندگی باید:
رفتارهایی که موجب ضرر و دور شدنِ ما از هدفِ زندگی شده و رفتارهایی که موجب منفعت و تقویت حرکت ما به سوی هدفِ زندگی می شوند را بشناسیم و همچنین، جهتِ خواست و اراده ی خود را به سوی رفتارهای نافع تغییر دهیم.
اگر فردی در اجرای این قواعد مهارت پیدا کند، می تواند نیروهای درونی، استعدادها و امکانات خود را به سوی اهداف مورد نظرش جهت داده و متمرکز کند. این کار سبب ایجاد احساس حرکت به سوی خواسته ها شده و احساس حرکت به سوی خواسته ها، مولّد احساس رضایت از زندگی است. به طور خلاصه، راه افزایش کیفیت زندگی، مدیریت احساس است.
مدیریت احساس، قواعد تنظیم رفتارها براساس نگرش هاست.
مدیریت احساس یعنی: مهارکردن تمایلات و خواسته ها توسط عقل.
حال آن چه نیازمند بررسی است، ابزارهای مدیریت احساس است:

1. حیاء:
یکی از ابزارهای مدیریت احساس، « حیاء» است. به نظر شما حیاء واقعاً چیست؟ حیاء، حالتی روانی است که از بروز محتویات درونی انسان و یا از ابراز نیاز به دیگران جلوگیری کرده و فرد را به سوی رفع نیاز توسط خود و با امکانات صحیح سوق می دهد.(1)
براساس شواهد تجربی و مستندات وجدانی فراوان، پوشش انسان، نشان دهنده ی میزان حیاء اوست. کسانی که پوشش های حداقلی دارند، دارای رفتارهای خاصی نیز هستند؛ رفتارهایی که عموم مردم حاضر به انجام آن ها نیستند.
تعبیر امام صادق علیه السّلام را ببینید:
اعرِفُوا العَقلَ و جُندَهُ والجَهلَ وَ جُندَهُ تَهتَدُوا… السَّترُ وَ ضِدَّهُ التَّبَرُّج… .(2)
عقل و نیروهایش و جهل و نیروهایش را بشناسید تا بتوانید درست زندگی کنید… یکی از نیروهای عقل، پوشاندن بدن است و ضد آن، که از نیروهای جهل است، خودنمایی است… .
توجه به میزان و نوع پوشش، حیاء را در انسان تقویت کرده و با تقویت حیاء، عقل قدرت مدیریتی بیشتری بر احساس پیدا خواهد کرد.
درنتیجه تصمیمات فرد کارآمدتر و پایدارتر شده و حرکت او به سمت موفقیت در زندگی، شتاب خواهد گرفت.

2. عفت:
یکی دیگر از ابزارهای مدیریت احساس، « عفّت» است. به نظر شما عفّت واقعاً چیست؟ عفّت، روحی ای است که از زیاده خواهی و افراط جلوگیری می کند. (3)
آن چه یقینی است آن است که زیبایی از کمالات است. تمایل به اظهار و ابراز کال نیز یقیناً در انسان وجود دارد. در این میان روحیّه ی عفّت، از زیاده خواهی و افراد در این زمینه جلوگیری کرده و فرد را از سقوط در وادی وحشتناک خودنمایی و خودفروشی حفظ می کند. همان گونه که در ارتباط با حیاء بیان شد، یکی از نشانه های عفّت نیز پوشش مناسب است. به عبارت دیگر:
باتوجه به این که پوشش مناسب با روحیه ی عفّت دارای نسبتی مستقیم است، می توان گفت: یکی از محورهای رسیدن به زندگی هوشمندانه و سالم، پوشش مناسب است.
سخن از حجاب بود. منظور از حجاب، کیفیت و کمیت پوشش زنان است. پوششی که با دو عنصر حیاتی کسب موفقیت و ارتقاء کیفیت زندگی، یعنی: حیاء و عفّت، ارتباطی تنگاتنگ داشته و درجهت نیل به سعادت و امنیت حقیقی، عاملی سرنوشت ساز است. (4)
باتوجه به آن چه بیان شد می توان گفت: حجاب زمینه ی فعال شدن قدرت خود کنترلی زن را فراهم می آورد. به عبارت دیگر، زن باتوجه به مسئله ی حجاب و رعایت حدود آن، درحقیقت، دو روحیه ی حیاء و عفّت را در خود فعال نموده و فعال شدن این دو روحیه در زن نیز به تقویت قدرت مهار تمایلات و توانایی مدیریت احساس در او منجر می شود. توانایی و قدرتی که دارا بودن آن، برای تجربه ی موفقیت و رضایتمندی، از ضروریات است. (5) بنابراین:
اصلی ترین پردازشی که سیستم حجاب بر روی زن انجام می دهد، ارتقاء قدرت مدیریت احساس در او، به منظور ارتقاء کیفیت زندگی است.

ادامه دارد…

پی‌نوشت‌ها:

1- در لغت نامه ی دهخدا این گونه آمده است: حیاء، جلوگیری نفس است در وقت ارتکاب قبیح نامستحقق مذمت نشود. ( از نفایس الفنون) آن چه نیازمند دقت است آن است که حیاء با خجالت متفاوت است. تفاوت این دو در این است که فرد خجالتی به سوی تحمل نیاز کشیده شده و در خلوت نیز قدرت تحمل این نیاز را ندارد و به هر طریقی در پی رفع نیاز است. ولی فرد با حیاء به سوی رفع نیاز توسط خود یا کسی که در حکم خود اوست رفت و در خلوت هم از هرطریق و وسیله ای برای رفع نیاز استفاده نمی کند.
2- اصول کافی، ج1، ص21.
3- در لغت نامه ی دهخدا این گونه آمده است: عفّت آن است که شهوت مطیع عقل باشد تا تصرف او به اقتضای تشخیص او باشد و اثر خیریت در او ظاهر شود و از تعبد هوای نفس رها شود. ( از فرهنگ علوم عقلی، از اسفار، ج2، ص38 و اخلاق ناصری، ص74) .
4- به منظور آشنایی بیشتر با دو مفهوم حیاء و عفت در روایات معصومین علیهم السّلام، به «ضمیمه ی شماره ی 6» مراجعه نمایید.
5- به منظور آگاهی از مستندات علمی تأثیر قدرت خود کنترلی در ارتقاء کیفیت زندگی و افزایش رضایتمندی، به « ضمیمه ی شماره ی 7» مراجعه نمایید.
منبع مقاله: (1389)، کارگاه آموزشی نگرشی دیگر به حجاب، مشهد، مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلامی ، معاونت تحقیق، چاپ سوم بهار 1391.