نویسنده: مریم رضایی

دوازده فروردین 1390

4. به چالش کشیدن فرهنگ سیاسی غرب

انقلاب اسلامی با پیشتازی در عرصه اندیشه ورزی، سیاست پردازی، آگاهی بخشی، اطلاع رسانی، ترویج گفتمان و آموزه های اسلام، تحول و دگرگونی درافکار واذهان وفراهم ساختن شرایط ذهنی برای تغییر قواعد و هنجارهای بین المللی توانست با افکار رهایی بخش خود نظام سلطه را زیر سؤال برد. همچنین این انقلاب، پیام سیاسی اندیشه استکبار ستیزی، استقلال طلبی و راهبرد نه شرقی نه غربی را برای جهانیان آشکار ساخت واسلام را به عنوان یک شیوه زندگی وتمدن معنوی در عصر حاکمیت تمدن های مادی شرق و غرب معرفی کرد.
از این رو امریکا، به منظور مقابله با پی آمدهای فرهنگی انقلاب اسلامی، به مقابله با این انقلاب پرداخته است. عملیات نرم افزاری مانند بهره گیری از شبکه های ماهواره ای برای جهت دهی به افکار عمومی جامعه بین الملل علیه ایران و سازمان دهی ادراک نخبگان سیاسی وگروه های اجتماعی امریکایی دراین چهارچوب، با هدف سوق دادن فضای اطلاعاتی واطلاع رسانی امرکای به سمت مقابله با نخبگان سیاسی ایران، سازمان دهی شده است.
امریکا با گسترش جدال نرم افزاری ومقابله هنجاری با ایران، علیه رهبران سیاسی ایران به جنگ نرم پرداخته است. همچنین انگاره سازی امریکا با دامن زدن به اسلام هراسی از راه پیوند بنیادگرایی با تروریسم، مبارزه علیه ایران را سازماندهی کرده است.
حمایت از نیروهای شورشگر واعمال جنگ کم شدت(LOWINTENSIVE WAR) علیه ایران نیز با هدف تخریب فضای سیاسی ونیز چهره سیاسی جمهوری اسلامی ایران سازمان دهی شده است. امریکا با بهره گیری از موج «دیپلماسی عمومی» درصدد است، حسن اعتماد مردم به نظام را تغییر دهد فرآیند باور پذیری جامعه را دگرگون سازد. بنابراین، موج جدیدی مبتنی بر جلوه هایی از الگوهای رفتاری وخلق واژه های جدید به منظور بسترسازی برای تحقق انگاره سازی تهاجمی علیه انقلاب اسلامی، برپا شده است؛ زیرا انقلاب اسلامی توانسته با ماهیت قدرت نرم افزاری خود، شالوده فکری وهنجاری نظام سلطه را خدشه دار سازد.(22)

5. آسیب شناسی نقش قدرت نرم در انقلاب اسلامی

1. روزمرگی ونبود هماهنگی میان سیاست های فرهنگی با دیگر برنامه های توسعه کشور همچنین، نداشتن برنامه ریزی جامع وهمه جانبه به دلیل نبود سیستم ملی در برنامه ریزی آموزشی.
2. نداشتن سیاست های تعاملی، پویا، ایجابی، هوشمندانه و سنجیده، متناسب با پیش بینی های آینده فرایندهای جهانی و منطبق با شناخت وضعیت اقشار اجتماعی در داخل کشور.
3. سیاست زدگی فرهنگی یا استیلای سیاست برفرهنگ به جای تعامل وهمگونی بین چهار حوزه سیاست، فرهنگ، اجتماع واقتصاد.
4. آسیب ها و ناهنجاری های اجتماعی ناشی از فقر، فساد وتبعیض که به بی ثباتی و ضعف فرهنگی می انجامد.
5. انفعال وخودباختگی روشنفکران سکولار وغرب زده به فرهنگ غربی وغفلت آنان از تهاجم فرهنگی داخلی و خارجی.
6. فقدان برنامه ریزی در نظام آموزشی کشور به منظور اسلامی شدن محیط دانشگاه ها وآموزش و پرورش.
7. فقدان راهبرد مناسب و کارآمد برای به کارگیری همه توانایی های فکری وفرهنگی کشور ونیز فقدان سیاست منسجم فرهنگی برای رشد خلاقیت های فردی و مشارکت های جمعی وگروهی فرهنگی.
8. افزایش تبلیغات رسانه های غربی علیه اسلام، با ایجاد جو اسلام هراسی درجوامع خویش از راه تبلیغ مواردی چون پیوند بنیاد گرایی اسلامی با تروریسم، سازگار بودن اسلام با دموکراسی واستفاده ابزاری از این درکشور اسلامی و به طور کلی القای برداشت های نادرست از برخی مفاهیم دینی.
9. فقدان سیستم مناسب ارزیابی وکنترل کیفی عملکردهای فرهنگی در داخل کشور.
10. وجود شکاف میان مدیریت های فرهنگی و مراکز تحقیقاتی و به طور کلی بی توجهی به امر مطالعه و پژوهش در امور وفعالیت های فرهنگی.
11. برداشت های غلط و یک سویه از فرهنگ، بر مبنای باورهای شخصی و گروهی یا سلایق سیاسی یا اهداف ومنافع فردی وگروهی
12. حاکمیت دیدگاه لیبرالیستی درحوزه معرفت شناسی اسلامی با عناوینی چون پست مدرنیسم، با توجه به سیاست های نرم افزاری قدرت های بزرگ که با ابزارهای ماهواره ای وفن آوری های ارتباطی درصدد تحمیل شیوه زندگی غربی به جوامع در طول توسعه هستند.
13. حاکمیت نگرش کلی به مقوله های فرهنگی، به گونه ای که کیفیت فدای کمیت، ارائه آمارها و بیلاق های عملکردی می شود.
14. اثر گذار بودن مراکز، نهادها و وزارتخانه های مختلف در سیاست های فرهنگی کشور به گونه ای که گاه میان سیاست های مؤسسه های اثر گذار بر سیاست نرم افزاری کشور، تضاد وناهمگونی وجود دارد.(23)

راهبردهای تقویت قدرت نرم

1. درسطح داخلی

الف) درحوزه فرهنگ

تهدیدات نرم دشمن دراین حوزه اهدافی را دنبال می کند که برخی از آنها عبارتند از: کاهش اعتماد مردم به رسانه های خودی؛ تعمیق شکاف نسلی؛ نشان دادن و بزرگ نمایی تبعیض وقومیت ومذاهب؛ جایگزینی ادبیات وگفتمان لیبرالی به جای گفتمان های ملی وافزایش تعصبات وهویت های قومی به جای هویت های ملی. راهبردهایی که برای مقابله با این تهدیدها پیشنهاد می شود، عبارت است از:
1. بالا بردن اعتماد عمومی، به رسانه های ملی از راه یپشگامی بر دیگر رسانه ها.
2. فراگیری وصراحت در اطلاع رسانی اثر بخش.
3. باز تولید گفتمان ملی در لایه های نسلی وقدرتی کشور با هدف تحکیم انسجام اجتماعی.
4. تعیین نهادهای ملی وتأکید بر وحدت میان آنها.
5. تولید ادبیات فراگفتمانی درحوزه های ایرانی اسلامی، با استفاده از ظرفیت های موجود در فرهنگ دینی.
6. مهندسی مجدد لایه های هویتی با توجه به تحولات محیطی از راه برجسته سازی آداب و رسوم ملی ومشترکات دینی.
7. ترویج و گسترش جامعه مدنی دینی وتبیین جایگاه حقوق انسانی درآن با استفاده از منابع مکتبی وسیره عملی وعلمی امام خمینی(رحمه الله).
8. بیان نمودهای رفتاری برخاسته از فرهنگ، با چهره ای زیبا ومنطقی ومورد پذیرش عموم.
9. به تصویر کشیدن جلوه های تاریخی یک فرهنگ، به ویژه وقایع وحوادثی که در رشد وتکوین تمدن بشری مؤثر بوده اند.
10. توصیف روشن وجذاب اسطوره های علمی وتاریخی فرهنگ اسلامی.
11. ارج نهادن به الگوهای دوره دفاع مقدس ونیز تاریخ صدراسلام وتاریخ علوی و فراهم کردن بستر لازم برای الگوگیری از آنها.
12. مشخص کردن ضوابط و قوانین حاکم بر سیاسیت های فرهنگی.
13. ایجاد انگیزه وتشویق فعالیت های فرهنگی در ابعاد اجتماعی، راهبردی، مالی ورسانه ای.
14. برنامه ریزی جامع و فرابخشی وطراحی فرهنگی با توجه به اصول ارزشی، امکانات وتسهیلات وابزارهای موجود و اراده مردم و نخبگان ونیز تدوین سیاست های فرهنگی جامع، صریح، روشن و هدفمند براساس نیازهای فرهنگی جامعه داخلی و بین المللی.
15. محوریت قانون و قانون گرایی درتمامی کنش های فرهنگی ورفتارهای اجتماعی، رعایت حقوق شهروندی، منزلت وکرامت انسانی و حیثیت اجتماعی و پرهیز از بروز بحران ها وتنش های بومی.
16. تحرک فعال نهادهای فکری، آموزشی، تبلیغاتی و فرهنگی برای ارتقای قدرت نرم افزاری ایران از راه تصویر سازی مثبت رسانه ای، تحرک سازمان یافته نرم افزاری، نظریه پردازی واندیشه ورزی وتقویت جنبش نرم افزاری درحوزه های فردی واجتماعی.
17. ترویج وتحکیم آموزه های مکتب اسلام واندیشه حضرت امام خمینی(رحمه الله) درباور وعمل مسئولان وآحاد جامعه؛ بسیج دستگاه های تعلیم وتربیت کشور و تحرک جدی وتلاش عمیق وهماهنگ آنان برای هدف گسترش ارزش ها وهنجارهای بومی وتقویت فرهنگ بسیجی شامل فرهنگ ایثار، شجاعت، عزت نفس، تواضع، اخلاص، غیرت، حیا، حق مداری ومسئولیت پذیری.
18. ظرفیت سازی لازم در شکور، به منظور بهره برداری از فرصت های جهانی شدن، با تأکید برافزایش تولید و باز تولید فرهنگی و همچنین مدیریت هوشمندانه جریان انتقال اطلاعات.
19. تعمیق وتوسعه فرهنگ وارزش های ملی ودینی هویت ساز درکشوربا تأکید بر تقویت نهادهای فرهنگ ساز اصیل وسنتی و تأکید برمشترکات فرهنگ هویت ساز.

ب) درحوزه سیاست

1. توجه به نیازهای اولویتی مردم درحوزه خدمات رسانی و روان سازی وایجاد فهم ملی و بین المللی از ایدئولوژی دولت، از راه تربیت با جذب نخبگان ایدئولوگ طرف دار انقلاب اسلامی در نقاط کلیدی جهان.
2. تدوین سیاست های هوشمندانه و کارآمد برای مقابله با تهدیدهای ناشی از جهانی شدن.
3. شبهه زدایی از «نمادها و کارکردهای» جهان بینی دولت از راه برپایی کانون های اندیشه در مراکز علم و دین.
4. کم کردن فاصله نظری وعملکردی ارزش های اسلامی ومنافع جمهوری اسلامی در سطح داخلی وجهان اسلام.
5. ایجاد وفاق میان نخبگان فکری، فرهنگی و سیاسی به منظور برقراری وحدت وثبات سیاسی و فکری درجامعه و سرمایه گذاری برابر ایجاد و گسترش مشارکت جمعی براساس تقویت ارزش های مشترک فرهنگی ونیز توزیع گسترده برخی مفاهیم و واژه های فرهنگی ومفهوم سازی ارزشی.
6. بهره گیری از دیپلماسی عمومی برای قابل درک کردن پیام های انقلاب اسلامی برای دیگران و تلاش برای انتقال مفاهیم به شکلی زیبا وجذاب و کوشش برای زدودن چهره افراطی گری از اسلام وخرافه زدایی از دین.
7. تعمیق وتوسعه ارزش های ملی ودینی هویت ساز، با تقویت دموکراسی وحضور مردم در عرصه های مختلف سیاسی – اجتماعی وهمچنین تقویت وفاق و انسجام ملی.

ج) درحوزه علم

1. تحقق جنبش نرم افزاری وحرکت به سوی مرجعیت علمی که از دیدگاه رهبر معظم انقلاب به عنوان یک استراتژی اسلامی تبیین شده، به ویژه که به افزایش دانش در آینده موعود، بشارت داده شده است.
2. تقویت آموزش برای ترویج وگسترش فرهنگ عمومی کمال جویی، علم طلبی، صداقت ومانند آن وارتقای آگاهی های مدیران وکارکنان نهادهای فرهنگی.
3. ظرفیت سازی لازم درکشور به منظور بهره برداری از فرصت های جهانی شدن با تقویت فرهنگ تولید علم، نظریه پردازی واندیشه ورزی وهمچنین ارتقا توان بهره برداری از فن آوری های ارتباطی جدید.

2. سطح جهانی

تعمیق وتوسعه جهانی اندیشه وارزش های اسلامی ناب محمدی (ص) با تأکید برای تلاش برای اعتلای فرهنگ وتمدن اسلامی درجهان.
تلاش برای ایجاد حکومت جهانی اسلام.
ایجاد اعتماد به نفس وخودباوری درملل جهان.
افزایش ظرفیت قدرت نرم جمهوری اسلامی درعرصه بین الملل.
بهره برداری از فرصت های جهانی شدن در عرصه بین الملل.
حضور فعال وهدفمند درعرصه تعامل با دیگر فرهنگ ها.
مشارکت فعال ومؤثر درنهادهای بین الملل.
تقویت همکاری با کشورهای مسلمان وحمایت ازنخبگان دینی ودانشگاهی در جهان اسلام.
ارائه تصویرهای مطلوب از انقلاب اسلامی وفرهنگ وتمدن ایرانی در افکار عمومی جهانیان.
تبلیغ ومعرفی الگوی عملی مردم سالاری دینی برای جهانیان. (24)
تهدیدهای نرم علیه جمهوری اسلامی ایران؛ اهداف، ابعاد وراه های مقابله با آن
فریده پیشوایی

چکیده

تهدید نرم، از مسائل مهم و مطرح درحوزه اجتماعی و سیاسی است. امروزه خواست وهدف دشمنان انقلاب اسلامی، براندازی حکومت اسلامی ایران است. آنها برای تحقق این هدف، به جای استفاده از ابزارهای تهدید سخت به تهدید نرم رو آورده اند.
از آنجا که تهدید نرم ظاهری خشن و رعب آور ندارد و هوشیارانه وپنهانی اعمال می شود، شناسایی اهداف وابعاد آن بیش از پیش ضرورت می یابد.
مفهوم تهدید نرم، ابزارها وشیوه های نرم مورد استفاده دشمن ونیز راه های مقابله با آن از جمله مباحثی است که در این مقاله آن آمده است.
کلید واژگان: تهدید نرم، دشمن، رسانه.

پیش گفتار

دیرباز، هرگاه قدرتی قصد سرنگونی حکومتی را داشت، اگر توان نظامی و قدرت لشکرکشی نداشت یا جنگ را امکان پذیر نمی دید، می کوشید با روش های گوناگونی غیر از تهاجم نظامی به هدف خود برسد. امروزه نیز به دلیل پیشرفت شگرف دانش بشری، به وجود آمدن نسل جدیدی از رسانه ها، رشد چشمگیر تکنولوژی، گسترش جوامع آزادی خواه و نیز افزایش قدرت دولت ها در مقابله با تهاجم نظامی دشمن، رویکرد حکومت های استعماری جهان به تهدیدات نرم و جنگ نرم، بیش از پیش شده است.
دشمنان انقلاب اسلامی به ویژه امریکا نیز تهدیدات نرم علیه ایران را راهبردی امنیتی معرفی کرده اند. نمونه ای از این تهدیدات درحوادث پس ازانتخابات ریاست جمهوری بر همگان آشکار شد. آگاهی از وجود چنین تهدیدی و نیزآشنایی با شیوه های به کار گرفته شده و نیز شناسایی اهداف دشمن در تهدید نرم، سبب افزایش بصیرت سیاسی درهمگان می شود وآنان را با راه های مقابله با آن آشنا می سازد.

1. ضرورت دشمن شناسی از دیدگاه قرآن

دشمن شناسی، از دیدگاه اسلام اهمیت بسیاری دارد، چنان که واژه «عدو» به معنای دشمن و مشتقات آن بارها در قرآن کریم آمده وبه صورت های گوناگون درآیات متعدد به کار رفته است.
قرآن کریم در آیات مختلفی، دشمنان مسلمانان وفعالیت های آنان علیه مسلمانان راشناسانده است.

الف) دشمنان درونی

خطر دشمن درونی از دشمن بیرونی بیشتر است؛ چرا که انسان هرگاه دشمن را رو در روی خود ببیند، بی شک، ازخود دفاع می کند، ولی از آنجا که دشمن درونی پنهان است، انسان از او غافل می شود. از این رو، دشمن درونی ضربه ها وآسیب های جدی تر وشدیدتری وارد می کند. از جمله مهم ترین دشمنان درونی انسان، نفس اماره وشیطان است که در آیاتی به آن اشاره شده است.
نفس اماره
وما ابری نفسی ان النفس لاماره بالسوه الا ما رحم ربی.(یوسف: 53)
ومن نفس خود را تبرئه نمی کنم؛ چرا که نفس بی شک، به بدی امر می کند؛ مگر کسی را که خدا رحم کند.
شیطان
ان الشیطان کان للانسان عدوا مبیناً.(اسراء: 53)
زیرا شیطان همواره برای انسان دشمنی آشکار است.

ب) دشمنان بیرونی

از جمله مهم ترین دشمنان بیرونی مسلمانان وکافران ومنافقان هستند:
کافران
یا ایها الذین امنوا لاتتخذوا عدوی وعدوکم اولیاء تلقون الیهم بالموده وقد کفروا بما جاءکم من الحق یخرجون الرسول…(ممتحنه : 1 – 2 )
ای کسانی که ایمان آورده اید! دشمن من و دشمن خودتان را به دستی مگیرید[، چنان که] که به آنها اظهار دوستی کنید و حال آنکه بی شک، به آن حقیقت که برای شما آمده است، کافرند [و] پیامبر [خدا] وشما را [ازمکه] بیرون می کنند.
منافقان
واذا رایتهم تعجبک اجسامهم وان یقولوا تسمع لقولهم کانهم خشب مسنده یحسبون کل صیحه علیهم هم العدو فاحذرهم قاتلهم الله انی یوفکون.(منافقون: 4)
وچون آنان را ببینی، هیکل هایشان تورا به تعجب وا می دارد وچون سخن گویند، به گفتارشان گوش فرا می دهی، گویی آنان شمعک هایی پشت بر دیوارند (که پوک شده ودر خوراعتماد نیستند). هر فریادی را به زبان خویش می پندارند. خودشان دشمنند. از آنان بپرهیز! خدا بکشدشان! تا کجا [از حقیقت] انحراف یافته اند.
مرجفان(25) ومجرمان
لئن لم یتنه المنافقون والذین فی قلوبهم مرض والمرجفون فی المدینه لنغرینک بهم ثم لایجاورونک فیها الا قلیلاً.(احزاب :60)
اگر منافقان وکسانی که در دل هایشان مرضی هست وشایعه افکنان در مدینه، [ازکارشان] بازنایستند، تو را سخت بر آنان مسلط می کنیم تا جز[مدتی] اندک درهمسایگی تو نپایند.

2. شناخت شناسی تهدید نرم

الف) مفهوم تهدید نرم

واژه تهدید نرم، ازجمله واژگانی است که در سال های اخیر کاربرد یافته است. برای بیان مفهوم این واژه، نخست باید تاریخچه تهدید را مرور کنیم.
تهدید با ویژگی ها و ابعاد وحدودش، درگذر زمان، تحولات قابل توجهی داشته است. درزمان های گذشته بیشترین شکل تهدید، از نوع تهدید سخت بود. به این معنا کشور تهدیدکننده به تعرض به کشور دیگر واز بین بردن تمامیت ارضی آن و نیز از بین بردن زیر ساخت های نظامی واقتصادی آن کشور اقدام می کرد. ابزار این نوع تهدید، همان ابزار نظامی خشونت آمیز بود.
درگذر زمان، جنس این تهدید سخت براثر عوامل ودلایل گوناگون به تدریج دگرگون شد وجای ابزارهای خشونت آمیز را ابزارهای غیر نظامی وغیرخشونت آمیز گرفت، به گونه ای که تهدید های فرهنگی با چهره های پنهان وبا بهره گیری از روش های پیچیده تا جایی پیش رفت که امروزه امکان لشکر کشی وکشورگشایی را امکان پذیر کرده است.(26)
به عبارت دیگر در تهدید نرم، کشور مهاجم می کوشد بدون استفاده از ابزارهای خشن، اعمال قدرت کند ومدیریت افکار عمومی کشور مورد تهاجم را در راه نیل به اهداف خود بر عهده گیرد.
امروزه حتی قدرت های بزرگ نیز با داشتن لشکرها وتجهیزات نظامی پیشرفته، برای متحمل نشدن هزینه ها و پی آمدهای تهدید سخت یا همان تهاجم نظامی، جز در مواردی ویژه واستثنایی، از اعمال قدرت نرم برای سرنگونی کشور مورد تهاجم استفاده می کنند.
درنگاهی کلی می توان تهدید نرم را چنین تعریف کرد:
تهدید نرم، مجموعه اقداماتی است که باعث دگرگونی هویت فرهنگی و الگوهای رفتاری مورد قبول یک نظام سیاسی شود. تهدید نرم، نوعی سلطه در ابعاد سه گانه حکومت، اقتصاد وفرهنگ است که از طریق استحاله الگوهای رفتاری در
این حوزه ها، ایجاد شده است ونمادها والگوهای نظام سلطه جایگزین آنها می گردد.(27)

ب) ویژگی های تهدید نرم

– درتهدید نرم، کشور مهاجم بدون لشکر کشی فیزیکی، اراده خود را بر ملتی تحمیل می کند.
– روش های به کار گرفته شده در تهدید نرم، روش های نرم افزاری است.
– تغییرات حاصل از تهدید نرم نیز درونی، آرام، ذهنی وتدریجی است.
– تهدیدنرم، همراه با آرامش از راه رسانه ها، احزاب، تشکل های صنعتی وبا به کارگیری شیوه القا واقناع صورت می گیرد.
تهدید نرم اعتباری است؛ یعنی ممکن است پدیده ای زمانی تهدید به شمارآید، ولی زمانی دیگر، عنصر معمولی جامعه باشد.(28)
– تهدیدنرم دو پیکارگاه دارد؛ یکی قلب ودیگری مغز. تصرف قلب ها و ذهن ها هدف منازعات نرم است.
-درتهدید نرم، عامل تهدید به دنبال فراهم کردن الگوهای اقناعی است ومی کوشد مخاطب رابه گونه ای تحت تأثیر قرار دهد که اولویت های خود را مطابق خواسته های عامل تهدید فهم ودرک کند.(29)
-تهدید نرم همراه با نماد سازی است. این امر با بهره گیری از نمادهای تاریخی یا مذهبی صورت می گیرد.
– تهدید نرم، پایدار وبا دوام است. واگر دشمن موفق به تصرف افکار و دل هاشود، به راحتی نمی توان آن را باز پس گرفت.
تهدید نرم، تردید آفرین است. با ایجاد تردید و ناامیدی شروع می شود وبه تردید درباورها وعقاید سیاسی می انجامد.
-تهدید نرم، پرتحرک و جاذبه دار است وافراد، خواسته یا ناخواسته به استخدام کارگزاران اصلی جنگ نرم درمی آیند.(30)

پی نوشت ها :

22. همان، صص 100و 101.
23. نک: همان، صص 106- 109.
24. قدرت وجنگ نرم از نظریه تا عمل، صص 184 و 185؛ جنگ نرم، صص 83- 113.
25. مرجف: شایعه پراکنی وایجاد کننده رعب و وحشت.
26. تهدید نرم وراهبردهای مقابله، صص 97و 98.
27. حسین عبدی، جنگ نرم، ص 27.
28. همان، ص28.
29. تهدید نرم و راهبردهای مقابله، ص101.
30. جنگ نرم، صص 29- 32(اقتباس).

منبع:کرمانی زاده،عین اله،اشارات(ش1 پیاپی142(،انتشارات مرکزپژوهش های اسلامی صداوسیمای قم،1390