نویسنده: دکتر سید مهدی صانعی

ی) حجامت:
در روایات بسیاری به حجامت دستور داده شده است. از امیرمؤمنان علیه السلام نقل شده که فرمودند: «همانا حجامت، بدن را سالم و عقل را محکم می گرداند». (1)
در روایت دیگر است که امام صادق علیه السلام فرمود: «جبرئیل مسواک و خلال و حجامت را [از سوی خداوند برای مردم] نازل کرد. (2)
زید شحّام گفته است:
خدمت امام صادق علیه السلام بودم، که حجامتگر را فراخواند و فرمود: «وسایل حجامتت را بشوی و آن را آویزان کن» و اناری را طلبید و آن را میل فرمود. هنگامی که حجامتش پایان پذیرفت اناری دیگر طلبید و آن را [نیز] میل کرد و فرمود: خوردن انار سودا و صفرا را برطرف می سازد. (3)
از این که حضرت دستور داده که حجامتگر، وسایل حجامت را بشوید و آن را درجایی آویزان کند فهمیده می شود که باید ابزار حجامت از آلودگی پاک باشد و در جایی آویزان باشد تا با اشیای دیگر تماس پیدا نکند و آلوده نگردد.
در روایات بی شماری دیگر به رگ زدن (فصد)، دستور داده شده است. معاویه بن حکم روایت کرده که امام باقر علیه السلام پزشکی را فراخواند، آن گاه از وسط کف دستش رگ زد. (4)
مفضل بن عمر گفته است:
نزد امام صادق علیه السلام از حرارت و کورک هایی که در بدنم پیدا شده بود شکوه نمودم. فرمود: «از رگ «اکحل» فصد کن». این کار را کردم و سالم شدم، برای سپاس گزاری، خدا را ستایش می کنم. (5)
یکی از پزشکان درباره خون گرفتن چنین اظهارنظر کرده:
در کلمات پیشوایان اسلام؛ مانند امام صادق و امام رضا علیه السلام مطالب جالبی درباره فواید خون گرفتن دیده می شود. امروزه هم بسیاری از بیماری ها فصد را لازم شمرده اند:
1. در بیماری فشار خون، «فصد» مکرّر و در حدود 200 تا 300 گرم را جزء درمان اولیه و اصلی آن ذکر می کنند؛
2. در ورم حادّ ریه، جزء سه درمان اصلی، یکی هم فصد است؛
3. در نفس تنگی در یک نوع مخصوص آن، فصد را لازم می دانند؛
4. در کورک های متعدّد سراسر بدن و هم چنین غرور جوانی و بعضی بیماری های جلدی فصد را جایز می دانند و قدری از خون گرفته شده از بازو را در ران تزریق می کنند ودر تصفیه خون بسیار مؤثر است؛
5. در این اواخر در یک نوع از بیماری های خاص همه خون را از بدن از یک رگ می گیرند و خون دیگری از راه دیگری وارد بدن می نمایند؛ یعنی یک فصد کامل می کنند و بیمار را از بیماری کلیوی خاصی نجات می دهند. (6)
در برخی از روایات، بعضی از چیزها به عنوان دارو شناسانده شده است: «دارو [در] چهار چیز است: حجامت، سعوط، تنقیه کردن و استفراغ نمودن» (7) و هم چنین حریز از حضرت کاظم علیه السلام روایت نموده است:
دارو [در] چهار چیز است: حجامت، نوره کشیدن[احتمال دارد مقصود مالیدن دارو به بدن باشد]، استفراغ و تنقیه. (8)
روشن است که این دستورها دارای عمق و رمز است و چه خوب است گروهی از پزشکان در دانشگاه های پزشکی، درباره روایات طبّی و بهداشتی اسلامی بررسی کنند تا رازهای آنها آشکار گردد.

ک) ختنه:
یکی از دستورهای واجب اسلامی، برای جلوگیری از برخی بیماری ها، ختنه کردن فرزند پسر است. صاحب جواهر گفته است: وجوب ختنه، از ضروریات دین و مذهب است و روایات فراوان، بلکه متواتر بر آن دلالت دارد. (9)
سکونی از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که:
در روز هفتم، فرزندان خود را ختنه کنید که آن پاکیزه تر است و گوشت سریع تر می روید و همان زمین، بول ختنه ناشده را ناخوش دارد. (10)
از امام باقر علیه السلام نیز روایت شده که:
در روز هفتم [ولادت]، فرزندان تان را ختنه کنید که در این صورت پاک می شوند و زمین از بول ختنه شده ضجّه و ناله می کند. (11)
ختنه در دین یهود: یکی از صاحب نظران درباره ختنه وفواید آن چنین نگاشته است: بر بریدن دنباله آزاد پوست آلت، «ختنه» نامیده می شود. این عمل از قدیم در میان برخی از اقوام متداول بوده است. «هرودوت» مورخ یونانی می نویسد: مصریان قدیم به فواید آن پی برده، فرزندان خود را ختنه می کردند. برخی باور دارند که حضرت ابراهیم علیه السلام نخستین کسی بودکه این روش را معمول داشت.
در دین یهود، عمل ختنه از مراسم دین شمرده می شود و نوزادان خود را روز هشتم ختنه می کنند؛ ولی روش آنان از بهداشت دور است و آدابی دارند که ممکن است اجرای آن موجب سرایت بیماری گردد. آن چه به عنوان عمل ختنه در میان یهودیان و به دست «خاخام» انجام می گیرد بدین ترتیب است که معمولاً شخص همراه خاخام، دو زانوی نوزاد را محکم گرفته، سپس خاخام شخصاً ختنه را انجام می دهد و بلافاصله کمی آب روی آلت بچه می ریزد و سپس خود آلت را به دهان فرو برده شست و شو می دهد. چنان که روشن است ممکن است ضرر این گونه ختنه از زیان هایی که بر اثر ختنه نکردن به کودک می رسد بیشتر باشد؛ زیرا دهان، کانون اغلب میکروب هاست؛ به ویژه آن که اگر خاخام، بیماری مزمن داشته باشد، کافی است که زخم کودک را چرکین و آلوده سازد و نیز ممکن است میکروب بیماری از آلت نوزاد به خاخام سرایت نماید. به خاطر این نکات، در سال 1848، یهودیان فرانسه این عادت را ترک کردند و از بهره های نیک آن برخوردار شدند. (12)

فواید ختنه
در این جا به برخی از فواید ختنه به گونه گذرا اشاره می کنیم:
1. در سطح درونی پوست آلت (غلفه)، به واسطه موادّی که از حشفه ترشح می شود، محیط مساعدی برای نموّ میکروب ها مهیا شده، همیشه مقداری از کثافات در آن جا جمع می گردد و این کثافات، به ویژه در کودکان و خردسالان که توجه لازم را به شست و شوی این محل ندارند، بیشتر دیده می شود که تنها با ختنه کردن می توان پاکیزگی این محل را رعایت نموده، از بهداشت آن مطمئن شد.
2. در پسران همین که نشانه های بلوغ ظاهر گردد، نیروی آمیزش بیدار و حسّاسیت حشفه آشکار می شود. وجود پوست آلت [به ویژه اگر آلوده باشد] پیوسته حشفه را تحریک کرده، موجب هیجان جنسی می شود؛ از این رو این گونه جوانان از راه های غیرطبیعی و نامشروع هیجان جنسی خود را تسکین می دهند. با ختنه کردن تا اندازه ای می توان این کار ناپسند و زیان آور و جلوگیری نمود.
3. در مردها و جوانان، فضای میان غلفه و حشفه پناهگاه مناسبی برای میکروب سوزاک است؛ از این این گونه افراد، استعداد ویژه ای برای ابتلا به این بیماری پیدا می کنند. به ویژه گاهی حشفه کاملاً به غلفه چسبیده و مقداری مواد چربی در میان این دو عضو جمع و متراکم می گردد و التهابی در غلفه ایجاد می نماید که زمینه را برای این بیماری بهتر آماده می سازد.

پی‌نوشت‌ها:

1. بحارالانوار، ج62، ص 114: «انّ الحِجامَهَ تُصَّحُ البَدنَ و تَشُدُّ العقلَ».
2. همان، ص 117: «نَزَلَ جبرئیلُ بالسِّواکِ وَ الحَلالِ و الحِجامَهِ».
3. همان، ص 124: «کُنتُ عِندَ ابی عَبدِاللهِ فَدَعا بالحجام، (ف) قالَ لَهُ: اِغسِل مَحاجِمَکَ و علَّقها وَ دعا برُمانَهٍ فَاَکَلَها فَلَمَّا مِنَ الحِجامَهِ دعا بِرُمانهٍ اُخری فاکَلَها فَقالَ: هذا یُطفِیءُ «المِرار». المِرَّه بالکسر و شدّ الراء تَشمُلُ الصَفراءَ و السَّوداءَ» (همان، ص 128).
4. همان، ص 127: «دعا طَبیباً فَفَصَد عِرفاً مِن بَطنٍ کَفِّه».
5. همان، ص 128: «شَکَوتُ الی ابی عَبدِالله الجَرَبَ علی جَسَدی و الحَرارهَ فقالَ: عَلَیکُم بالافتِصادِ مِنَ الاکحلِ فذهبُ عنّی و الحمدُللهِ شُکراً».
6. مجله مکتب اسلام، سال پنجم، ش5، ص 15.
7. بحارالانوار، ج62، ص 108: «الدواءٌ اربعه: الحجامه و السعوط و الحقنه و القیء». «سعوظ»، داخل کردن دارو در بینی است.
8. همان، ص 118: «الدّواء اربعه: الحجامهُ و الطَلیُ و القیءُ و الحُقنهُ».
9. محمدحسن نجفی، جواهر الکلام، ج31، ص 261.
10. همان.
11. همان.
12. سالنامه نور دانش، «ختنه و فواید آن»، حسین صائبی، سال 1326، ص 308، با اندکی تصرف.
منبع:صانعی، دکتر سیدمهدی؛ (1390)، پاکیزگی و بهداشت در اسلام، قم، مؤسسه بوستان کتاب(مرکز چاپ و نشر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه)، چاپ سوم 1390.