4 . جامع نگری به انسان ( سلامت جسمی و روحی )
از دیگر شاخصه های جامعه نبوی ، توجه به کلیه نیازهای مادی و معنوی انسان است . اسلام پیروان خود را تنها به جهات معنوی و تکمیل جنبه روحانی دعوت نکرده ، بلکه به نیازها و پیشرفت مادیشان هم توجه کرده است و از همین رو توانسته از امت اسلامی ، امتی وسط و میانه رو پدید آورد . به تعبیر دیگر ، موازنه میان مادیات و معنویات مورد توجه جدی دین اسلام است و در هدایت جامعه نیز باید به هر دو بعد ، توجه شود . تأمین معاش افراد ، توجه به نیازهای بهداشتی ، تفریحی ، ورزشی و مانند آن در برنامه های حکومت اسلامی لحاظ می شود ؛ همان گونه که توجه به فضائل اخلاقی ، نیازهای روحی و معنوی و به ویژه کرامت و عزت انسانی و نفی هر گونه اسارت و استثمار انسان نیز در برنامه های این حکومت مورد غفلت واقع نمی گردد .
این دستور الهی است که به مؤمنان سفارش می کند هم به آخرت توجه کنند و هم نیازهای مادی خویش را بر طرف سازند .
و ابتغ فیما آتاک الله الدار الاخره و لا تنس نصیبک من الدنیا . ( قصص : 77 )
و در آنچه خداوند به تو بخشیده است ، سرای آخرت را بجوی و بهره خویش را هم از دنیا از یاد مبر .
تفاوت میان جامعه اسلامی و غیر آن در همین است که حکومت اسلامی ، وظیفه اش تنها اداره جامعه و فراهم آوردن امکانات زندگی افراد نیست ، چرا که حکومتهایی که وظیفه خود می دانند که تنها وسایل جلب رضایت مردم را فراهم کنند و هر روز تلاش می کنند هر نوع وسایل لهو و لعب و لذت و خوشگذرانی را در اختیار مردم قرار دهند ، هر چند سرانجام زشت و عواقب نامطلوب داشته باشد ، تنها به فکر ماندگاری خود هستند و از زیانهای روحی و معنوی مردم در سایه فساد و فحشا ، مشروبات الکلی و … ناراحت نمی شوند . در حالی که حکومت اسلامی موظف است برنامه هایی ارائه کند و یا به اموری اجازه فعالیت دهد که در تضاد با معنویات و رشد روحی افراد جامعه نباشد . ایستادگی در برابر انحرافهای اخلاقی ، اعتقادی ، سیاسی و اقتصادی جامعه ، هر چند برای حکومت هزینه آور است و توان و امکانات اجرایی کشور را به خود مشغول می دارد ، اما چون نماز ، جامع نگری به جایگاه انسان است ، صرف این هزینه ها را موجه می سازد .

5 . آخرت گرایی
اعتقاد راسخ به جهان پس از مرگ و حساب و کتاب و قیامت و بهشت و دوزخ از شاخصه های برجسته جامعه و تمدن نبوی است . توجه به دنیا و زندگی مادی در نگرش اسلامی از اهمیت به سزایی برخوردار است ؛ اما گرایش برتر و اصلی تر ، توجه به آخرت است ؛ زیرا به تعبیر قرآن کریم :
قل متاع الدنیا قلیل و الاخره خیر لمن اتقی . ( نساء : 77 )
بگو : « برخورداری [ از این ] دنیا اندک ، و برای کسی که تقوا پیشه کرده ، آخرت بهتر است . »
دنیا از نظر اسلام وقتی ارزش دارد که وسیله تحصیل آخرت و وسیله کارهای نیک باشد و به اصطلاح دنیا مرکبی باشد که انسان را به مقصد برساند ؛ چنان که پیامبر اکرم (ص) می فرماید : « دنیا مرکب هموار مؤمن است . » 1و یا می فرماید : « دنیا کشتزار آخرت است . » 2
امام علی (ع) نیز بدین مطلب تصریح دارد که دنیا جای خوبی است ، البته برای کسی که بداند اینجا گذرگاه است نه قرارگاه :
و لنعم دار من لم یرض بها دارا و محل من لم یوطنها محلا . 3
دنیا چه خوب خانه ای است برای آن کس که آن را جاودانه نپندارد و خوب محلی است برای آن کس که آن را وطن خویش انتخاب نکند .
و یا می فرماید :
انما الدنیا دار مجاز والاخره دار قرار ، فخذوا من ممرکم لمقرکم . 4
دنیا محل عبور و گذر است و آخرت محل ماندگاری است ، پس از گذرگاه خود برای محل اقامت دائم خود بهره برگیرید .
بنابراین ، آخرت گرایی ، از شاخه های اصلی نظام اسلامی است که هم سبب می شود زمامداران و حاکمان ، برنامه های حکومتی را به گونه ای تنظیم کنند که عموم جامعه را به سوی فلاح و رستگاری در آخرت سوق دهد و هم سبب می گردد که خود حاکمان به فساد درونی و استبداد و برتری طلبی بر زیر دستان گرفتار نشوند ؛ چرا که آنها با این آموزه قرآنی آشنایند که می فرماید :
تلک الدار الاخره نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الارض و لا فسادا و العاقبه للمتقین . ( قصص : 83 )
آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می دهیم که در زمین خواستار برتری و فساد نیستند ، و فرجام [ خوش ] از آن پرهیزگاران است .
حضرت علی (ع) می فرماید :
این آیه [ آیه فوق ] درباره عدالت ورزان و فروتنان از حاکمان و کسانی که از میان اقشار مردم ، قدرتی دارند ، نازل شده است . 5

پی نوشت ها :

1 . نهج البلاغه ، خطبه 221 .
2 . نهج البلاغه ، خطبه 221 .
3 . نهج البلاغه ، خطبه 221 .
4 . نهج البلاغه ، خطبه 201 .
5 . تفسیر نورالثقلین ، ج 4 ، ص 144 .