3 . عدالت محوری
شاخصه و محور دیگر در جامعه نبوی ، عدالت مداری است ؛ چرا که اجرای قسط و عدل از اهداف اساسی همه پیامبران الهی است :
لقد أرسلنا رسلنا بالبینات و أنزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط . ( حدید : 25 )
به راستی [ ما ] پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند .
پیامبر اعظم (ص) نیز مأموریت می یابد که به عدالت رفتار کند :
و امرت لاعدل بینکم . ( شوری : 15 )
و فرمان یافته ام که میان شما به عدالت رفتار کنم .
از دیدگاه پیامبر (ص) ، برابری انسانها ، اصلی اولی است . آن حضرت می فرماید :
عرب را بر عجم و عجم را بر عرب هیچ برتری نیست مگر به تقوا ، [ زیرا ] همه شما فرزندان آدم اید و آدم از خاک آفریده شده است . 1
امکانات موجود در جامعه و بیت المال مسلمین هم مربوط به همه مسلمانان است و هیچ تبعیضی در آن پذیرفتنی نیست . پیامبر اعظم (ص) در تقسیم غنایم هم به شیوه ای کاملاً عادلانه رفتار می نمود و حتی حاضر نشد سهمی از آن را به زنان خود که خواستار آن بودند ، بدهد و پس از اصرار آنان ، حالت کناره گیری به خود گرفت تا جایی که آیات سوره احزاب نازل شد و زنان پیامبر (ص) را بین پذیرش اصل برابری با دیگران یا جدا شدن از پیامبر (ص) مخیر ساخت . 2
از دیگر مصادیق عدالت مداری اسلام ، رعایت عدالت در تقسیم مسئولیتهای کلیدی جامعه است . برای تحقق این امر باید از انتصابهای سلیقه ای و غیر شایسته سالاری پرهیز شود و نظارت جدی بر امر مسئولان اعمال گردد تا از سوءاستفاده ها و رانت خواریها و ویژه خواریها جلوگیری شود . رسول خدا (ص) فرمود :
انا و الله لا نولی علی هذا العمل احدا سأله و لا احدا حرص علیه . 3
به خدا سوگند ما کسی را که متقاضی این کار [ حکومت ] باشد یا بر آن حرص بورزد ، به کار نمی گماریم .
ملاک شایستگی در اعطای مسئولیتها ، تقوا ، ایمان ، جهاد ، علم و لیاقت در انجام امور است و مقام طلبان در آن جایگاهی ندارند . همان حضرت فرمود :
من استعمل غلاما فی عصابه فیها من هو ارضی لله منه فقد خان الله . 4
هرکس از میان گروهی ، مردی را به کار گمارد در حالی که میان آنها خداپسندتر از او وجود دارد، به خدا خیانت کرده است .
عدالت مداری در جامعه نبوی اقتضا دارد که با فقر ، تبعیض و فاصله طبقاتی مبارزه شود و منافع جامعه به گونه ای تقسیم شود که میان افراد جامعه عدالت اجرا گردد . نباید اجازه داد که ثروت در دست اشخاص خاص تراکم یابد و گروهی با استثمار دیگران ، اموال جامعه را به سوی جیب خود سرازیر کنند . تشویق به مساوات میان برادران دینی در همین راستاست . پیامبر اکرم (ص) می فرماید :
کسی که در دادن اموالش به فقیر ، مساوات را رعایت کند و با انصاف با مردم رفتار کند ، مؤمن حقیقی است . 5
و نیز همان حضرت می فرماید :
کسی که سیر باشد و برادرش گرسنه , به خداوند ایمان نیاورده است و [ نیز ] کسی که پوشیده است و برادرش بدون لباس ، به خداوند ایمان نیاورده است . 6
فراهم کردن امنیت اجتماعی ، مهیا کردن زمینه های رشد و تعلیم تربیت یکسان برای همه و نیز تضمین آزادیهای معقول برای همه افراد جامعه ، از دیگر مصادیق عدالت است .
گفتنی است ، در قانون اساسی جمهوری اسلامی با تأسی به دستورات الهی در قرآن کریم و سیره نبوی ، اصولی تدوین گشته که در پرتو آن بتوان ، زمینه های رشد و تعلیم و تربیت را برای همه آحاد ملت فراهم ساخت و نیز بتوان آزادیهای معقول و منطقی را که مورد تأیید شرع مقدس است در جامعه گسترش داد و این چیزی جز اقتدا به نظام سیاسی مورد تأیید قرآن و پیامبر اکرم (ص) نیست . 7

پی نوشت ها :

1 . تحف العقول ، ص 34 .
2 . ر . ک . سیره پیامبر اعظم (ص) ، ص 20 – 21 .
3 . میزان الحکمه ، ج 14 ، ص 7130 .
4 . همان .
5 . کافی ، ج 2 ص 147 .
6 . مکارم الاخلاق ، ص 153
7 ر . ک . قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، اصول 2 – 3 و 23 – 33 .