بسیاری از افراد زیبایی همسر را عامل بسیار مؤثری در خوشبختی خود به شمار می آورند و آن را در آرامش و سازگاری خانواده بسیار مفید می دانند؛ البته این دیدگاه برخاسته از حسّ زیبایی دوستی انسان است که بر اساس آن، همواره یکی از ملاک های انتخاب همسر را زیبایی او می داند و هر چند این را به زبان نیاورد، به این ویژگی در گزینش بسیار توجه می کند. در این بخش به بررسی جنبه هایی از این ویژگی می پردازیم.

اهمیّت زیبایی
منابع دینی همگام با حسّ طبیعی انسان، زیبایی را از ویژگی های مطلوب همسر دانسته و توجه به آن را سبب استحکام و دوام زندگی مشترک بر شمرده است. به همین دلیل با این که تعالیم دینی مردان و زنان را از نگاه به نامحرم باز داشته و آن را زمینه ساز ضعف ایمان به شمار آورده است، در عین حال نه تنها دیدن همسر آینده را مجاز دانسته، بلکه آن را از لوازم سازگاری در ازدواج دانسته است. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به مغیره بن شعبه که از زنی خواستگاری کرده بود، فرمودند:
لو نظرت الیها فانه اجری ان یودم بینکما؛ (1) اگر او را ببینی، به درستی که زمینه پایداری و دوام در میان شما بیشتر است.
خود حضرت نیز چون قصد ازدواج می کردند، زنی را می فرستادند تا فرد مورد نظر را مشاهده کند: « کان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) اذا اراد ان یتزوج امرأه بعث الیها من ینظر الیها ». (2)
در منابع روایی، روایات متعددی در این خصوص وارد شده است که دیدن زنی که فرد قصد ازدواج با او را دارد، بی اشکال است؛ البته در برخی منابع فقهی نیز مباحثی در این زمینه مطرح شده و شرایط و محدوده این گونه نگاه را بیان کرده است. این موضوع از بحث ما خارج است؛ از این رو خوانندگان محترم را جهت آگاهی بیشتر به منابع روایی (3) و فقهی (4) ارجاع می دهیم و در این زمینه تنها به ذکر دو روایت بسنده می کنیم:
سأل عبدالله بن سنان ابا عبدالله (علیه السّلام) عن الرجل یرید ان یتزوج المرأه اینظر الی شعرها قال نعم انما یرید ان یشتریها باغلی الثمن؛ (5) عبدالله بن سنان از امام صادق (علیه السّلام) درباره مردی پرسید که می خواست با زنی ازدواج کند. پرسید: آیا او می تواند به موی آن زن نگاه کند؟ حضرت فرمودند: آری، همانا می خواهد او را به بهای گرانی در اختیار گیرد.
عن ابی عبدالله (علیه السّلام) قال لابأس ان ینظر الرجل الی محاسن المرأه قبل ان یتزوجها فانما هو مستام فان یقض امریکن؛ (6) امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: نگاه کردن مرد به زیبایی های زن پیش از ازدواج بی اشکال است؛ چون او خواستگار و به دنبال کالای خود است. پس اگر اراده آنها حتمی شد، ازدواج انجام می گیرد.
از مطالبی که گذشت، این نتیجه به دست می آید که زیبایی، عامل مهمی در تداوم زندگی شمرده می شود و نگاه به همسر آینده با حفظ شرایطی که در منابع فقهی آمده، بدون اشکال، بلکه مطلوب است.

توجه به مصداق های زیبایی
دیدگاه افراد در تشخیص زیبایی، مختلف بوده و شاخص های زیبایی نزد افراد متفاوت است، با وجود این برخی شاخص های زیبایی مورد توجه بیشتر مردم قرار دارد و آنان به دنبال احراز آن در همسر خویش هستند. در روایات معصومان (علیهم السّلام) نیز به برخی از این موارد اشاره شده است که این جا به طور مختصر به آن می پردازیم:

أ. زیبایی چهره
اوّلین موضعی که زیبایی فرد را به نمایش می گذارد، صورت اوست. به همین جهت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) رخسار زیبا را اولین سعادت دانسته و فرموده اند:
الصوره الجمیله اوّل السعادتین؛ (7) صورت زیبا، اولین سعادت از دو سعادت ظاهر و باطن است.
این اولین شاخص زیبایی است که به عنوان یکی از معیارهای زیبایی همسر نیز مطرح شده و فرد خوش چهره برخوردار از این فضیلت الاهی معرفی شده است:
عن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): افضل نساء امتی اصبحهن وجهاً و اقلهن مهراً؛ (8) برترین زنان امّت من، زیباترین و کم مهرترین آنانند.
به داوطلبان ازدواج نیز سفارش شده است که درباره زیبایی چهره فرد مورد نظر خود بپرسند و بدون بررسی اقدام به ازدواج نکنند:
قال علی (علیه السّلام): اذا اراد احدکم ان یتزوج فلیسأل عن شعرها کما یسأل عن وجهها؛ (9) علی (علیه السّلام) می فرماید: هنگامی که یکی از شما می خواهد ازدواج کند، پس باید از موی او بپرسد همان گونه که از چهره ی او سؤال می کند.

ب. زیبایی مو
اگر زیبایی فرد به دو چیز وابسته است، یکی از آنها موی اوست. بر همین اساس، در روایتی که گذشت توصیه شد همان گونه که جمال چهره در انتخاب همسر مورد توجه قرار می گیرد، ویژگی مو نیز مورد بررسی قرار گیرد. در روایت دلیل توجه به موی همسر را آن دانسته اند که: « فان الشعر احد الجمالین؛ به درستی که مو یکی از دو زیبایی است ». در پایان این بحث خاطر نشان می سازیم که شاخص های دیگری نیز برای زیبایی همسر در برخی روایات آورده شده است که از ذکر آن ها صرف نظر می کنیم و خواننده را به متون روایی ارجاع می دهیم.

چند نکته
درباره ی توجه به زیبایی همسر نکات قابل بحثی وجود دارد که به برخی از آن ها می پردازیم:

1. دیدگاه متفاوت روایات درباره ی زیبایی به عنوان ملاک گزینش
بررسی احادیث متعدد درباره ی زیبایی و نقش آن در انتخاب همسر زمینه این پرسش را فراهم می سازد که چرا در روایات فراوانی – از جمله احادیثی که گذشت – زیبایی به عنوان ملاک گزینش همسر معرفی و بر احراز آن پیش از ازدواج تأکید شده است، در حالی که روایات زیادی بر این نکته اصرار می ورزند که اگر کسی با زنی به سبب زیبایی او ازدواج کند، خداوند آن زیبایی را وبال او قرار می دهد:
قال علی (علیه السّلام): من تزوج امرأه لجمالها جعل الله بجمالها و بالاً علیه؛ (10) کسی که با زنی برای زیبایی اش ازدواج کند، خداوند زیبایی او را عذابی بر مرد قرار خواهد داد.
در روایتی دیگر امام صادق (علیه السّلام) فرموده اند:
اذا تزوج الرجل المرأه لجمالها او لمالها و کلّ الی ذلک و اذا تزوجها لدینها رزقه الله المال و الجمال؛ (11) هرگاه مردی با زنی برای زیبایی یا ثروتش ازدواج کند، خداوند او را به همان وا می گذارد و هرگاه با او برای دینش ازدواج کند، خداوند مال و زیبایی را به او روزی می کند.
در این زمینه روایات متعددی وجود دارد که سبب شده است در برخی کتاب های روایی بابی به این موضوع اختصاص داده شود. (12)
برای پاسخ به این پرسش لازم است به این مقدمه پرداخته شود که دلیل اهمیت دادن منابع دینی به زیبایی در انتخاب همسر آن است که زیبایی همسر باعث سرور، شادمانی و در نهایت آرامش فرد مقابل می شود. در روایات متعددی برخوردار بودن از همسر صالحی که مرد با دیدن او مسرور شود، بهترین فایده، برترین عطا، خیر دنیا و آخرت و … دانسته شده است. (13) بدیهی است که زیبایی همسر نیز، یکی از مهم ترین عواملی است که فرد را شاد می کند. حال اگر شرایطی پدید آید که زیبایی باعث خوشحالی همسر نشود و حتّی به نگرانی او دامن زند، طبیعتاً این گونه زیبایی ارزش لازم را ندارد و حتی در مواردی ضد ارزش تلقّی می شود و به افراد توصیه می شود از ازدواج با چنین افرادی بپرهیزند. برخی از مواردی که زیبایی همسر مخّل آسایش و آرامش است، عبارت است از:

أ. زیبایی عاری از تدیّن و اخلاق
زیبایی فرد هرگاه آمیخته با دینداری و اخلاق نباشد، برایش ثمری جز عجب و کبر نخواهد داشت. به همین دلیل رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آفت زیبایی را تکبر دانسته و فرموده اند: « آفه الجمال الخیلاء؛ (14) آفت زیبایی غرور و تکبر است ». فردی که زیبایی را نعمتی خدادادی و در جهت امتحان الاهی نداند، سرانجام خود را با غرور، نخوت و کبر پیوند می زند.
در چنین شرایطی، رفتار او با همسر رفتاری مغرورانه و برخاسته از نوعی بی اعتنایی خواهد بود و از دین و اخلاق الاهی تهی شود. علاوه بر این چنین فردی تلاش خود را برای جذب دیگران به ظاهر خویش به کار می گیرد و این هر دو عاملی است که آرامش را از همسر سلب می کند و همواره حالت اضطراب و ناراحتی را در او دامن می زند؛ ولی چنانچه فرد زیبایی خود را نعمتی الاهی و خود را به ادای حقوق آن پایبند بداند، می داند که این نعمت زکاتی دارد و آن عفاف است: « عن امیرالمؤمنین (علیه السّلام): زکاه الجمال العفاف؛ زکات زیبایی عفّت است » (15) او با عفت، خود را از چنگال هوس بازان حفظ می کند و غریزه شهوانی خود را به انحصار همسر خود در می آورد. از طرفی چنین فردی که هستی خود را از خدا می داند، مالکیتی برای خود قائل نیست تا به دیگران و از جمله به همسر خویش فخر فروشی کند روشن است که این گونه جمال، مایه ی آرامش همسر و باعث سعادت خانواده خواهد بود.

ب. زیبایی در محیط اجتماعی ناسالم
محیط اجتماعی، نقش بسیار مؤثری در تربیت افراد بر عهده دارد. محیط سالم، زمینه ساز رشد مثبت و محیط ناسالم، باعث رشد منفی افراد خواهد شد. زیبایی به خودی خود صفتی مطلوب به شمار می رود؛ ولی محیط اجتماعی فرد تأثیر زیادی در تعیین جهت این ویژگی دارد. محیط اجتماعی و از جمله خانواده سالم باعث می شود تا آسیب های اجتماعی فرد زیبا را تهدید نکند. از سوی دیگر، چنین جامعه ای همه چیز را در زیبایی ظاهری جست و جو نمی کند؛ بلکه نوع برتر جمال را جمال باطنی می داند. امام حسن عسکری (علیه السّلام) از این حقیقت پرده بر می دارند و می فرمایند:
حسن الصوره جمال ظاهر و حسن العقل جمال باطن؛ (16) زیبایی چهره، جمال ظاهری و زیبایی عقل، جمال باطنی است.
انسان فهمیده به جمال ظاهری که غیر اختیاری و سطحی است، بسنده نمی کند و همواره به کسب جنبه های باطنی زیبایی ( حلم، وقار، ورع، طاعت، دوری از ننگ (17) و … ) می اندیشد. در این صورت، هر یک از صفات فوق آرامش فرد و همسر او را تضمین می کند. از این روست که در تعالیم معصومان (علیهم السّلام) به زیبایی فرد بدون در نظر داشتن محیط پرورش او اهمیتی داده نشده است. چنین فردی به « خضراء الدمن » ( سبزه ی مزبله ) تشبیه شده و به دیگران سفارش شده است که از ازدواج با چنین فردی بپرهیزند:
قام النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) خطیباً فقال: ایها الناس، ایاکم و خضراء الدمن، قیل: یا رسول الله و ما خضراء الدمن؟ قال: المرأه الحسناء فی منبت السوء؛ (18) پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) در حال خطابه فرمودند: ای مردم، از خضراء الدمن بپرهیزید. پرسیده شد: ای رسول خدا، خضراء الدمن چیست؟ حضرت فرمودند: زنان زیبایی که در محیط بد پرورش یافته اند.

ج. زیبایی و ناباروری
از آن جا که وجود فرزند در زندگی خانوادگی زینت به شمار می آید و به زندگی همسران رونق می بخشد، باروری زنان نیز نقش مهمّی در ایجاد فضایی گرم در خانواده دارد. اهمیت ویژگی باروری زن در منابع دینی تا جایی است که ازدواج با زنی نازیبا، ولی بارور را بر ازدواج بر زیبای نازا ترجیح داده اند و توصیه شده که فرد زن باروری را برگزیند که از زیبایی کم بهره یا بی بهره است. امام صادق (علیه السّلام) می فرماید: شخصی نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و عرض کرد:
یا نبی الله انّ لی ابنه عمّ لی قد رضیت جمالها و حسنها و دینها و لکنها عاقر؟ فقال: لا تزوجّها، ان یوسف بن یعقوب لقی اخاه فقال: یا اخی، کیف استطعت ان تزوج النساء بعدی؟ فقال: ان ابی امرنی فقال: ان استطعت ان تکون لک ذریه تثقل الارض بالتسبیح فافعل، قال: و جاء رجل من الغد الی النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) فقال له مثل ذلک فقال له: تزوّج سوداء و لوداً، فانی مکاثر بکم الامم یوم القیامه؛ (19) ای پیامبر خدا، دختر عمویی دارم که از زیبایی و دین داری او راضی هستم، ولی او نازاست؛ آیا با او ازدواج کنم؟ حضرت فرمودند: با او ازدواج نکن. به درستی که حضرت یوسف فرزند حضرت یعقوب برادرش را ملاقات کرد و به او گفت: چگونه توانستی پس از من با زنان ازدواج کنی؟ پس او گفت: به درستی که پدرم مرا امر کرد و گفت: اگر توانستی ذریّه ای داشته باشی که با تسبیح خود زمین را پر کنند، چنین کن. فردای آن روز مردی خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید و حضرت مثل همین سخن را به او گفت: پس به او فرمود: با سیه چرده ای که فراوان فرزند بیاورد، ازدواج کن؛ چرا که من در روز قیامت به شما امّت مباهات می کنم.
از این روایت و روایات مشابه روشن می شود که در صورت تزاحم زیبایی و باروری، ویژگی باروری که نقش بیشتری در سازگاری همسران دارد، باید مورد توجه قرار گیرد.
با این بیان روشن می شود احادیثی که بر اهمیت زیبایی در نظام خانواده و استحکام آن تأکید می کند زیبایی را همراه دین و اخلاق در نظر می گیرد و چنین جمال و وجاهتی را مایه آرامش زندگی خانوادگی می داند، حال آن که روایاتی که زیبایی همسر را وبال بر می شمرند و افراد را به ازدواج به افراد زیبا ترغیب نمی کنند، زیبایی منهای دین، اخلاق، باروری، تربیت خانوادگی و محیط اجتماعی سالم را مدّ نظر دارد که نه تنها باعث آرامش و سازگاری همسران نیست، بلکه مخلّ آسایش و آرامش به شمار می رود.
تعالیم اسلامی در مورد زیبایی همسر دو حالت را در نظر می گیرد:
– حالت اول آن است که زیبایی همراه دیگر معیارهای شایسته برای همسر در نظر گرفته شود که در چنین شرایطی زیبایی ملاکی مثبت به شمار می رود؛
– حالت دوم آن است که جمع زیبایی با ملاک های مهمی چون دین، اخلاق و باروری ممکن نباشد. در این صورت سفارش پیشوایان دین آن است که ملاک مهم تر، دین و اخلاق است و باید آن ها را بر زیبایی فرد ترجیح داد. بعضی از روایات پیشین گویای این مطلب است که چنین هدفی را در نظر بگیرد که در این صورت داوطلب ازدواج، باید خداوند او را از دیگر ویژگی های مطلوب همچون مال و جمال نیز بهره مند می سازد.

2. افراط و تفریط درباره ی زیبایی به عنوان ملاک گزینش همسر
آیین آسمانی اسلام همواره مسلمانان را به پیمودن مسیر تعادل و دوری از افراط و تفریط فرا خوانده است؛ (20) ولی همواره برخی افراد به افراط یا تفریط می گرایند. درباره ی ویژگی زیبایی نیز برخی پیش از ازدواج به آن اهمیت نداده و به آن توجه لازم را معطوف نکرده اند و برخی دیگر در انتخاب همسر زیبا به ورطه ی افراط و وسواس افتاده اند. هر دو گروه از مسیر درست دور افتاده و زندگی خانوادگی خود را با تنش و ناسازگاری آمیخته اند.
گروه اوّل با چشم بسته و بی دقّتی در ظاهر فرد، اقدام به گزینش کرده و یا با پذیرش الزام و اجبار خانواده و بستگان به رغم بی میلی شخصی، ازدواج با فرد نازیبا را نپذیرفته اند. این قبیل افراد پس از گذشت مدّت کوتاهی از زندگی مشترکشان، با واقعیات زندگی رو به رو می شوند و احساس می کنند که از حقّ طبیعی خود در انتخاب همسر ایده آل محروم مانده و خسارت دیده اند. از این زمان، بنای ناسازگاری می گذارند و زندگی را بر خود و همسر تلخ می کنند. آنان گاه این رویّه را تا مرز جدایی نیز ادامه می دهند.
از سوی دیگر، گروه دوّم بدون در نظر داشتن موقعیت فردی و خانوادگی خویش، به زیبایی بهایی فوق العاده داده و معیارهایی را برای زیبایی همسر در نظر گرفته اند که نایاب یا بسیار کم یاب است. این گونه افراد وسواس در احراز زیبایی را تا جایی ادامه می دهند که یا از انتخاب همسر محروم می مانند و یا ناچار می شوند که از دیگر معیارهای مهم انتخاب همسر ( مانند دینداری، اخلاق، موقعیت مطلوب خانوادگی و … ) چشم بپوشند و همسری برگزینند که فقط زیباست. چنین افرادی نیز پس از ازدواج و فرو نشستن اشتیاق اوّلیه با این واقعیت مواجه می شوند که همسرشان ویژگی های لازم برای همسری و مادری را ندارد. در این صورت، این گروه نیز اختلاف و ناسازگاری با همسر را آغاز و زمینه ی جدایی و شکست خود را فراهم می کنند.
بنابراین، بهتر است در این زمینه هم – مانند دیگر مسائل زندگی – با پیمودن راه اعتدال، زمینه آرامش و سازگاری میان خود و خانواده را فراهم سازیم. (21)

پی‌نوشت‌ها:

1. محمدبن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 20، ص 90.
2. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 388.
3. محمد بن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 20، ص 87.
4. محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج 29، ص 63.
5. همان، ج 3، ص 412.
6. محمد بن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 20، ص 90.
7. عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ص 205.
8. محمدبن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 21، ص 251.
9. محمدبن علی، شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 388.
10. محمدبن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 20، ص 52.
11. همان، ص 49.
12. همان، ج 20، ص49.
13. همان، ص 38.
14. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 66، ص 389.
15. میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج 7، ص 46.
16. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 75، ص 377.
17. عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ص 251.
18. محمدبن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 20، ص 48.
19. همان، ص 53.
20. بقره، 143.
21. برای آشنایی با روش های طبیعی و غیر طبیعی برای زیبایی ر.ک: اریک نیوتن، معنای زیبایی، ترجمه پرویز مرزبان و کوشیار کریمی طاهری، روش های طبیعی و گیاهی جهت زیبایی و حفظ آن و بهداشت و زیبایی صورت.
منبع مقاله :
حسین زاده، علی؛ (1391)، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ سیزدهم