از دوران گذشته و در بسیاری از اقوام و ملل مختلف خواستگاری مردان رسم بوده، که از بزرگترین عوامل حفظ حیثیت و احترام زن بوده است. خواستگاری مرد از زن بر طبق و میزان ناموس خلقت می باشد و عکس آن بر خلاف قانون آفرینش است؛ زیرا مرد به عنوان جنس مذکر همیشه خواهان است و زن خواسته؛ از مرد طلب و عشق مطلوب است، و از زن حیا، عفت، ناز و کرشمه.[1] به قول ویل دورانت «زن فقط زنده است که معشوق باشد و توجه کردن به او مایه حیات اوست؟»[2] این رسم منحصر به جامعه اسلامی و یا ایران نمی باشد. استاد شهید مطهری در این باره سخن جامع و کاملی دارند:
«طبیعت، مرد را مظهر طلب و عشق و تقاضا آفریده است و زن را مظهر مطلوب بودن و معشوق بودن، طبیعت زن را گل و مرد را بلبل، زن را شمع و مرد را پروانه قرار داده است».[3] این یکی از تدابیر حکیمانه و شاهکارهای خلقت است که در غریزه مرد نیاز و طلب و در غریزه زن ناز و جلوه قرار داده است. خلاف حیثیت و احترام زن است که به دنبال مرد بدود، برای مرد قابل تحمل است که از زنی خواستگاری کند و جواب رد بشنود و آن گاه از زن دیگری خواستگاری کند و جواب رد بشنود تا بالاخره زنی رضایت خود را به همسری با او اعلام کند.
برای زن که می خواهد محبوب و معشوق و مورد پرستش باشد و از قلب مرد سر در آورد تا بر سراسر وجود او حکومت کند، قابل تحمل و موافق غریزه نیست که مردی را به همسری خود دعوت کند و احیاناً جواب رد بشنود و سراغ مرد دیگری برود.
به عقیده ویلیام جیمز، فیلسوف معروف: حیا و خودداری ظریفانه زن غریزه نیست بلکه دختران، در طول تاریخ دریافتند که عزت و احترامشان به این است که دنبال مردان نروند و خود را مبتذل نکنند و از دسترس مرد خود را دور نگه دارند، زنان این درس ها را در طول تاریخ دریافتند و به دختران خود یاد دادند.
مرد خریدار وصال زن است و با خضوع و خشوع خود را نیازمند به عشق به زن نشان می دهد و او با بی نیازی تمام در مقام معشوقیت سنگ محک مدعیان عشق شده و بهترین را انتخاب می کند.
در طول تاریخ زن مظهر عشق و جمال، با کمال خردورزی و هنر توانست مرد را در هر مقامی و هر وضعی بوده است به آستان خود بکشاند و خود را مظهر مطلوبیت و پاسخ گویی قرار داده است. این بهترین ضامن حیثیت و احترام زن و جبران کننده ضعف جسمانی او در مقابل نیروی جسمانی مرد است و هم بهترین عامل حفظ تعادل و توازن زندگی مشترک آن هاست.[4] آیت الله جوادی آملی در کتاب زن آینه جلال و جمال روایتی پیرامون خلقت آدم و حوا نقل می کند: حضرت آدم(ع) بعد از آگاهی از خلقت حوا از پروردگارش پرسید: این کیست که قرب و نگاه او مایه انس من شده است؟ خداوند فرمود: این حوا است؛ آیا دوست داری که با تو بوده و مایه انس تو شود؟ آدم گفت (آری) آن گاه خداوند فرمود: از من ازدواج با او را بخواه، چون صلاحیت همسری تو را جهت علاقه جنسی نیز دارد… پس آدم عرض کرد: من پیشنهاد ازدواج با وی را عرضه می دارم.
بعد از ازدواج، آدم به حوا گفت به طرف من بیا و به من رو کن و حوا به او گفت تو به سوی من رو کن. خداوند امر کرد که آدم (مرد) برخیزد و به طرف حوا (زن) برود.
خواستگاری دختران
البته خواستگاری دختران اشکالی ندارد، اما به نکات زیر باید توجه شود:
1. اقدام به خواستگاری از سوی دختر ها در واقع اظهار علاقه و آمادگی برای ازدواج است نه بیشتر از آن به این معنا که دختران باکره نمی توانند بدون اجازه و اذن ولی خود (پدر و جد پدری) به ازدواج تن دهند و مستقلاً در این زمینه تصمیم بگیرند.[5] 2. تلاش «غیر مستقیم» در امر خواستگاری مطلوب و پسندیده است به این معنا که اگر واقعاً به جوانی پاک، متدین، اهل زندگی و برخوردار از ویژگی های مطلوب برخورد نمودید و در یک کلام او را شایسته همسری خود تشخیص دادید، می توانید از دوستان خود، افراد فامیل (که مورد اطمینان باشند) و معلمی خیر خواه و راز دار به عنوان پیک و رابط استفاده نمایید تا با طرح مسأله به صورت غیر مستقیم به شخصیت شما آسیبی نرسد.[6] 3. طرح پیشنهاد ازدواج از طرف زن به مرد در تاریخ اسلام بی سابقه نیست همانگونه که حضرت خدیجه ـ سلام الله علیها ـ وقتی به خصوصیات ایمانی و اخلاقی رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ واقف شدند، به آن بزرگوار پیشنهاد ازدواج دادند، اما این نکته باید حتماً مورد توجه قرار گیرد که طرف مقابل باید فردی با شخصیت و برخوردار از اخلاق حسنه و منشی نیکو باشد در غیر این صورت ممکن است طرف مقابل: طرح پیشنهاد ازدواج از سوی زن را به حساب نقاط ضعفی در زن بگذارد و پس از ازدواج همواره آن را دستاویز خود قرار دهد و به زن سرکوفت بزند و او را تحقیر نماید.
خواستگاری دختر از نظر شرعی
اقدام به خواستگاری از سوی دختر هیچ منع شرعی ندارد. البته به شرطی که با اذن پدر باشد و رضایت او جلب شده باشد. لازم به ذکر است که در صیغه عقد، درخواست ازدواج از جانب زن و پذیرش آن از طرف مرد است و از نظر حکم اسلامی خواستگاری زن حرام نمی باشد، و این (خواستگاری مرد) از سنت و عرف جامعه است. هر چند سنتی خوب و پسندیده است و با تحلیل و بررسی آن به درستی و هماهنگی آن با روحیات دختر و پسر پی می بریم.
پیامدهای منفی خواستگاری دختر
الف) درست است که اقدام به خواستگاری از آشنایی های پیشین حکایت می کند اما هر آشنایی منجر به دل بستگی و محبت به یکدیگر نمی شود و ممکن است به پیوندی خجسته و میمون و تشکیل خانواده ای موفق نیانجامد … به دیگر سخن دختر جوان، تشنه محبت عشق و در جستجوی تأمین نیازهای عاطفی خویش است و گاه نمی تواند تشخیص دهد که همه جوانان در اظهار علاقه و ابراز محبت صادق نیستند.[7] ب) امکان پاسخ منفی از سوی پسر یا خانواده و وابستگان او نباید مورد غفلت و بی توجهی واقع شود. بنابر این باید همانند پسری که اقدام به خواستگاری می کند و جواب رد می شنود، او نیز خود را برای شنیدن پاسخ منفی آماده نماید. چه بسا اتفاق می افتد که علی رغم تمایل دختر و پسر به زندگی مشترک، وابستگان دو طرف از این وصلت و پیوند جلوگیری می کنند. از این رو احتمال این که دختر از نظر روانی، روحی و عاطفی آسیب پذیر شوند، وجود دارد، این در صورتی است که دختر اذن پدر را جلب کرده باشد، اما در صورت اقدام خودسرانه و تصمیمی عجولانه، بر دشواری امر افزوده می شود؛ زیرا اجازه ندادن پدر به این کار، یعنی بر هم زدن تمام مقدمات و بستر های فراهم شده توسط دختر و پسر که سخت، طاقت فرسا و دشوار است.
ج) بر فرض که این خواستگاری به سرانجام برسد و به ازدواج ختم شود، دختر جوان باید خود را برای سرکوفت ها و منت گذاری های احتمالی، برچسب ها و انگ ها از سوی پسر و خانواده او و حتی از سوی خانواده خود مهیا نماید؛ چرا که ممکن است با بروز هر مشکلی در خانواده سیل تحقیرها و تهمت ها متوجه او شود.
از نظر عرفی، اقدام به این کار به صورت مستقیم چندان مطلوب و پسندیده نیست و بهتر آن است که وابستگان دختر در صورت وجود شرایط لازم، به صورت غیر مستقیم در این امر خدا پسندانه اقدام نمایند.
پس در نتیجه:
1. الزام شرعی در خواستگاری مرد نبوده و خواستگاری زن حرام نمی باشد.
2. رسم خواستگاری مرد منحصر به ایران و جوامع اسلامی و زمان حاضر نبوده؛ بلکه از دیر باز در اقوام و ملل مختلف رسوم بوده است.
3. خواستگاری مرد مطابق با راز خلقت انسان و هماهنگ با روحیات و نقش زن و مرد در زندگی است.
4. شکست و ناکامی در خواستگاری، برای مرد قابل تحمل است؛ اما در زن اثر روحی ـ روانی نامطلوب می نهد.
5. خواستگاری، مرد ضامن حفظ تعادل نظام اجتماعی است و ایجاد توازن میان قدرت جسمانی مرد و ضعف جسمانی زن است.
6. در مجموعه خواستگاری مرد نوعی احترام به شخصیت زن است.
7. زن با حفظ شرایطی می تواند خواستگاری کند تا از آسیب های یاد شده مصون باشد (غیر مستقیم ـ فرد مقابل دارای سجایای والای انسانی باشد ـ کمک از واسطه امین، کار آمد و رازدار و …)
[1]. ابراهیم امینی، انتخاب همسر، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی، 1380، ص 169.
[2]. ابوالقاسم مقیمی حاجی، جوانان و روابط، چاپ اول، انتشارات مرکز مطالعات حوزه 1380، ص 6، (به نقل از لذات فلسفه، ص 122).
[3]. شهید مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن اسلام، قم: صدرا، چ 27، ص 39.
[4]. شهید مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، (چاپ 27، انتشارات صدرا، 1378، قم)، ص 39 و 40.
[5]. ر.ک: الحر العاملی، وسایل الشیعه، ج14، دار الکتب الاسلامیه.
[6]. ر.ک: غلام علی افروز، مبانی روان شناختی ازدواج، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1380، ص 98.
[7]. ابراهیم امینی، پیشین، ص 183.