نویسنده: آیت الله سید محمد تقی مدرسی
مترجم: محمد تقدمی صابری

نگاهی به درونمایه و محورهای سوره ی روم
نام سوره از واقعیت تاریخی مهمی الهام گرفته شده که به روزگار پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، میان پارسیان و رومیانی که در ظاهر بر آیین عیسی (علیه السلام) بودند، رخ نمود.
آیات این سوره، گرد محورهایی چند می گردد، برجسته ترین این محورها عبارتند از:
الف: نمایاندن چیرگی پروردگار بر آسمانها و زمین و اینکه سرنوشتی ظاهری و پایانی پنهانی وجود دارد. قرآن با یادکرد پیروزی پارسیان بر رومیان در نزدیکترین سرزمین، از این حقیقت مثالی عرضه می دارد که چگونه این پیروزی در راستای سرنوشتهای درخور، رقم خورد. قرآن ما را از پیروزی ها و تقدیرات الهی آگاه می کند که کس را یارای ایستادگی در برابر آن نیست و این وعده ی خداوند است که خلاف آن نخواهد کرد، لیک بیشتر مردم مگر ظاهری از زندگی دنیا را نمی دانند. (آیات 1-7)
بزرگترین چیزی که بیشتر مردم از زندگی دنیوی نمی دانند این است که خداوند آن را به حق و تا هنگامی معین آفریده، از این رو ستمگران، هنگام مخالفت با حق، زیر و زبر شدند و به رغم نیرومندی فراوان و آبادانی بسیار، مرگ آنان فرا رسید. (آیات 8-11)
ب: محور اوّل با محور دوم در پیوند است، بر اساس دومین محور سوره ی روم، آدمی در برابر کردار خویش مسؤول است، بدون اینکه شریکان دروغین خداوند بتوانند او را از کیفر کردار زشتش برهانند.
قرآن در (آیات 12-16) و (آیات 28-45) در پیرامون این محور به درازا سخن می گوید و روشن می سازد گنهکاران، روزی که رستاخیز برپا شود نومید می گردند و مردمان به روز رستاخیز پراکنده می شوند، سپس نیکوکاران پاداش می گیرند و کافران به عذاب افکنده می شوند.
قرآن با تکیه بر وجدان آدمی، بر یگانگی پروردگار و ضرورت خالص گرداندن ایمان برای او و پاک داشتنش از آلودگیهای شرک استدلال می کند و مؤمنان را از شرک در سیاست برحذر می دارد، این گونه از شرک، با توسل به غیر خدا و پیروی از رهبرانی حاصل می شود که خداوند کسی را به پیروی از آنان فرمان نداده است. قرآن همچنین انسانها را از شرک در اقتصاد، که در پی به انحصار درآوردن ثروتها و عدم انفاق آن در راه خدا روی می دهد، باز می دارد. ربا نیز از دیگر جلوه های شرک در اقتصاد است که نزد خدا فزونی نمی گیرد. (آیات 29-39)
بر اساس نگرش قرآن، سبب فسادی که در دریا و خشکی نمودار شده، دستاورد مردمان است. حکمت چنین گفتاری آن است که مردم نتیجه ی کردار خویش را دریابند، بسا که از گمراهی خود بازگردند. (آیات 40-41)
این سخن، گواه گویایی بر مسؤولیت است، امّا گواه دیگری نیز در دست است که در سرنوشت مشرکان پیشین جلوه گر است، همانانی که پروردگار فرمان داده با گردش در زمین، پایان کارشان را درنگریم. (آیه 42)
ج: برای اینکه آدمی بیشتر و بیشتر مسؤولیت خود را در خاطر داشته باشد، ناگزیر باید به روز رستاخیز، که در آن برای دریافت جزای اعمال برانگیخته می شود، ایمان داشته باشد. این موضوع، سومین و مهم ترین محور سوره ی روم است. لیک آدمی چگونه به رستاخیز ایمان آورد در حالی که هوای نفس و شیطان درون، کردار زشت او را زیبا جلوه می دهند؟ و آرزوهای او را دور و دراز می دارند؟ و او را در شبهه ها می افکنند؟
در پاسخ به این پرسشها باید گفت: شناخت خداوند راه ایستادگی در برابر شیاطین درون و برون است، آیا خداوند توانِ آن ندارد که آدمی را پس از مرگ به زندگی بازگرداند؟ آری او بر این کار تواناست؛ آیا او دانا نیست و بر اساس دانایی، نیکوکاران را پاداشی نیک و کافران را به دوزخ، جزا نمی دهد؟ آری چنین است؛ بنابراین رستاخیز بی گمان فراخواهد رسید.
برای اینکه شناخت انسان مؤمن از آفریدگار خود فزونی گیرد و در پی آن به رستاخیز، ایمان بیشتری پیدا کند و آن را راست انگارد و بیشتر دریابد، پروردگار یادآور می شود که نشانه های او در کران ها پراکنده است و جان آدمی آنها را در بامداد، عصر هنگام، شامگاه و در نیمروز حس می کند، در پی این نشانه ها، نمایان می گردد که نیایش و سپاس تنها شایسته خداوند است.
خداوند ما را به شگفتی و شکوه زندگی رهنمون می شود که چگونه زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می آورد. پروردگار فرمان می دهد تا درباره جان خویش اندیشه کنیم که چگونه او ما را از خاک آفریده و همسرانی برای ما قرار داده تا بدانها آرام گیریم. خداوند ما را فرمان می دهد تا نشانه های او در آسمانها و زمین و در گوناگونی زبانهای مردم را فراگیریم و اینکه چگونه شب هنگام می خوابیم و او ما را به هنگام روز برای به دست آوردن روزی از خواب برمی خیزاند. همچنین پروردگار نعمت ابر را یادآور می شود که بدان، زمین را پس از مرگ زنده می گرداند، این پدیده نظر ما را به سوی بزرگی آسمانها و زمین جلب می کند و پدیده های یادشده در مجموع، استدلالی است بر اینکه خداوند شکست ناپذیری داناست. (آیات 17-27)
پروردگار بار دیگر در بخشهای دیگری از سوره (آیات 48-50) نعمت بادها را یادآور می شود که برکت ابرها را مژده می دهند و کشتیها را به حرکت وا می دارند و سپاس را بایسته می گردانند. خداوند به زیباترین گونه، بارش باران را وصف می کند و ما را فرمان می دهد تا نشانه های رحمت او را در نگریم که چگونه زمین را پس از مرگ زنده می سازد، او سپس هشدار می دهد که بر انجام دادن هرکاری تواناست.
خداوند، نشانه های خویش را که در جان ما جای داده، یادآور می شود که چگونه ناتوان و توانمند و آنگاه ناتوان و پیر می شویم و بار دیگر یادآور می شود که دانا و تواناست. (آیات 51-54)
در آیات پایانی سوره (آیات 55-60) خداوند برخی صحنه های روز رستاخیز را برای ما به تصویر می کشد تا بیماری آرزوهای دور و دراز را که انسان بدان مبتلاست، درمان کند و او را هشدار دهد که در آن روز، پوزشی پذیرفته نمی شود و از او درخواست نخواهد شد که به سوی حق بازگردد.
افزون بر این محورها، در گوشه و کنار سوره، سخنان پراکنده ای در پیرامون شروط شناخت و معرفت و اهمیت آن به چشم می خورد و این که در قرآن از هرگونه مثلی موجود است.
همچنین سوره، زمان و موضع مؤمنان در برابر آن و ضرورت صبر تا فرا رسیدن وعده ی الهی را برای ما یادآور می شود.
منبع مقاله :
مدرسی، سید محمدتقی؛ (1386)، سوره های قرآن: درونمایه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمی صابری، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی، چاپ اول.