نویسنده: دکترسید عبدالوهاب طالقانی

مقدمه :
قرآن کریم پیامبراعظم (ص ) را اسوه حسنه می داند که تمام بشریت درتمامی اعصار بایستی به او اقتدا کنند .ما دراین مقاله نگرشی برعملکرد تربیتی رسول الله (ص ) ازنگاه آیات قرآن داریم تا تذکری باشد برای همگان تا درمیزا ن تأسی خود به این اسوه حسنه تجدید نظرنموده و سهم بیشتری از عمرخود را به مشابهت و مشاکلت با این پیامبرخوبیها که دارای خلق عظیم قرآنی است صرف نمایید .دراین مقاله به رفتارپیامبرنسبت به پیروان ،بشارت دهی پیامبربه پیروان تقویت روحی و معنوی به پیروان و الگودهی عملی به پیروان اشاره شده و آنگاه صفات جمیله رسول الله (ص ) و اوصاف ویژه نبوی مطرح گردیده است .امید است خوانندگان محترم رهتوشه تربیتی نابی را ازرفتارهای قرآنی رسول الله (ص ) بدست آورند .

رفتارپیامبرنسبت به پیروان :
1-(و اذا جاءک الذین یومنون بآیاتنا فقل سلام علیکم کتب ربکم علی نفسه الرحمه ) (انعام 54/6 )
و چون کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند بگو : سلام بر شما پروردگارتان رحمت را بر شما مقرر داشته است .
2-(و اخفض جناحک لمن اتبعک من المومنین فان عصوک فقل انی بریء مما تعملون )(شعراء 215/26 و 216 ) و بال ( مهر و رحمت )خود را برای مومنانی که ترا پیروی کرده اند فرود آر*پس اگر (مشرکان ) ترا نافرمانی کردند بگو :من از آنچه شما می کنید بیزارم .
3-(محمد رسول الله والذین معه اشداء الی الکفار رحماء بینهم )( فتح 29/48 ) محمد (ص )
فرستاده خداست و کسانی که با اویند برکافران سرسخت و در میان خود مهربانند .
4-(فاعف عنهم و استغفرلهم و شاورهم فی الامر ) (آل عمران 159/3 )
پس ازآنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و درکار (جنگ و اموراجتماعی که دستوری خاص درباره آن به تو نرسیده است )با آنان مشورت کن .
5-(و اصبرعلی ما یقولون و اهجرهم هجراً جمیلاً ) ( مزمل 10/73 )
و برآنچه ( مشرکان ) می گویند صبرکن و به گونه ای پسندیده ازآنان دوری گزین .

پیامبرو بشارت دهی به پیروان :
1-(انا فتحنالک فتحاً مبیناً )( فتح 1/84 )
ما برای تو پیروزی نمایانی آوردیم .
2-(لقد رضی الله عن المومنین اذ یبایعونک تحت الشجره فعلم ما فی قلوبهم فانزل السکینه علیهم و اثابهم فتحا قریبا * و مغانم کثیره یا خذونها و کان الله عزیزاً حکیماً * وعدکم الله مغانم کثیره تاخذونها فعجل لکم هذه و کف ایدی الناس عنکم و لتکون آیه للمومنین و یهدیکم صراطاً مستقیماً * واخری لم تقدروا علیها قداحاط الله بها وکان الله علی کل شیء قدیراً ) (فتح 18/48 تا 21 )
به راستی خداوند ازمومنان خشنود شد آنگاه که (درحدیبیه )در زیرآن درخت با تو بیعت می کردند پس آنچه را دردلهاشان بود (ازصفا و وفا )دانست .ازاین رو آرامش را برآنان فرو فرستاد و پیروزی ای نزدیک ( فتح خیبر ) را به آنان پاداش داد * و نیزغنیمت های بسیاری را که خواهند گرفت و خداوند توانمند و با حکمت است * خداوند به شما غنیمتهای فراوانی را وعده داده است که خواهید گرفت پس دراین یکی ( غنیمت های خیبر )برای شما شتاب کرد و دستهای مردم را از شما باز داشت و ( چنین کرد ) تا نشانه ای برای (یاری و پیروزی ) مومنان باشد و شما را به راهی راست رهنمون گردد * و غنیمت های دیگری هست که برآنها دست نیافته اید،قطعاً خداوند برآنها احاطه دارد،و خداوند برهرچیزی تواناست .
3-(لقد صدق الله رسوله الرءیا بالحق لتدخلن المسجد الحرام ان شاءالله آمنین محلقین رءوسکم و مقصرین لا تخافون فعلم ما لم تعلموا فجعل من دون ذلک فتحا قریبا *هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و کفی بالله شهیداً ) ( فتح 27/48 و 28 )
همانا خداوند،خواب درست و راستی را به پیامبرش نشان داد که به خواست خدا قطعاً درامنیت کامل سر تراشیده و موی سترده درحالی که هیچ بیم نداشته باشید به مسجد الحرام در خواهیدآمد ،اما او می دانست چیزی را که شما نمی دانستید ،پس (آن را به تاخیرافکند و )پیش از پیروزی ای نزدیک تر ( فتح خیبر)را قرارداد * اوست آنکه پیامبرش را با هدایت و دین حق فرستاد تا آن را بر هر دینی غلبه دهد و همین بس که خداوند گواه (راستی این پیامبر)است .
4-(و اذ قلنا لک ان ربک احاط بالناس و ما جعلنا الرءیا التی ارینک الا فتنه للناس و الشجره الملعونه فی القرآن و نخوفهم فما یزیدهم الا طغیاناً کبیراً ) (اسراء 60/17 )
و(یاد آر)آنگاه که تو را گفتیم که به راستی پروردگارت برمردم احاطه دارد و آن خوابی را که به تو نمایاندیم و آن درخت نفرین شده درقرآن را جز برای آزمون مردم قرار ندادیم و آنان را بیم می دهیم ولی آنان را جزسرکشی بزرگ نمی افزاید .
5-(قل للذین کفروا ستغلبون و تحشرون الی جهنم و بئس المهاد *قد کان لکم آیه فی فئتین التقتا فئه تقاتل فی سبیل الله و اخری کافره یرونهم مثلیهم رای العین و الله یوید بنصره من یشاء ان فی ذلک لعبره لاولی الابصار) (آل عمران 12/3 و 13 )
به آنانکه کفر ورزیده اند بگو :به زودی مغلوب شده و به سوی دوزخ محشورمی گردید،و آن بد بستری است * تحقیقاً برای شما (کافران )نشانه ای بود (برصدق پیامبرو غلبه حق برباطل )دردو گروهی که (درجنگ بدر)با هم روبرو شدند گروهی در راه خدا می جنگیدند و گروه دیگرکافر بودند که آنان (مومنان ) را به دید چشم دو برابرخود می دیدند !وخدا هرکه را خواهد به یاری خود تایید می کند .بی شک دراین کارعبرتی برای اهل بینش است .
6-(الا تنصروه فقد نصره الله اذ اخرجه الذین کفروا ثانی اثنین اذ هما فی الغاراذ یقول لصاحبه لاتحزن ان الله معنا فانزل الله سکینته علیه و ایده بجنود لم تروها و جعل کلمه الذین کفرو السفلی وکلمه الله هی العیا والله عزیزحکیم ) (توبه 40/9 ) اگراو (پیامبر )را یاری ندهید،همانا خداوند او را یاری داد ( در شب هجرت )آنگاه که کافران او را (ازمکه ) بیرون کردند. در حالی که یکی از دو تن بود (پیامبر و ابوبکر )آنگاه که درغار ثور(کوهی نزدیک مکه )بودند .آنگاه که به همراه خود می گفت :غم مخور!خدا با ماست .پس خداوند آرامش خود را براو نازل کرد و او را با سپاهیانی که شما ندیدید (درجنگ های بدرو احزاب و حنین یا درهمان شب هجرت )نیرو بخشید و سخن کافران را فروترکرد و سخن خدا برتراست و خداوند توانمند و با حکمت است .

تقویت روحی و معنوی پیروان :
پیامبرعزیز،پیروان راستین خود را با بیان امدادهای غیبی اش ،دلداری و تقویت می نماید و مواردی را که مورد تایید الهی قرارگرفته اند،درآیات کریمه یادآور می شود :
1-(لقد نصرکم الله فی مواطن کثیره و یوم حنین اذ اعجبتکم کثرتکم فلم تغن عنکم شیئا و ضاقت علیکم الارض بما رحبت ثم ولیتم مدبرین *ثم انزل الله سکینته علی رسوله و علی المومنین و انزل جنودا لم تروها و عذب الذین کفروا و ذلک جزاء الکافرین )(توبه 25/9 و 26 )
همانا خداوند شما را درجنگهای بسیاری یاری نمود و نیزدر روزحنین،آنگاه که بسیاری نفراتتان شما را مغرورکرد ولی هیچ سودی به حالتان نداشت و زمین با همه وسعتش بر شما تنگ آمد (راه فراری نداشتید )آنگاه پشت کنان گریختید * سپس خداوند آرامش خود را برپیامبرش و برمومنان فرو فرستاد و سپاهی (ازفرشتگان )را که شما ندیدید فرو فرستاد و کافران را ( با کشتارو اسارت و ازدست دادن اموال خود )عذاب کرد و همین است کیفرکافران .
2-(قد کان لکم آیه فی فئتین التقتا فئه تقاتل فی سبیل الله و اخری کافره یرونهم مثلیهم رای العین والله یوید بنصره من یشاء ان فی ذلک لعبره لاولی الابصار )(آل عمران 13/3 ) تحقیقاً برای شما (کافران )نشانه ای بود (برصدق پیامبرو غلبه حق برباطل )دردو گروهی که (درجنگ بدر )با هم روبرو شدند گروهی درراه خدا می جنگیدند و گروه دیگرکافربودند که آنان ( مومنان )را به دید چشم دو برابرخود می دیدند ! و خدا هرکه را خواهد به یاری خود تایید می کند .بی شک دراین کارعبرتی برای اهل بینش است .
3-(و اذ یعدکم الله احدی الطائفتین انها لکم و تودون ان غیر ذات الشوکه تکون لکم و یرید الله ان یحق الحق بکلماته و یقطع دابرالکافرین * لیحق الحق و یبطل الباطل و لو کره المجرمون *اذ تستغیثون ربکم فاستجاب لکم انی ممدکم بالف من الملائکه مردفین *
وما جعله الله الا بشری و لتطمئن به قلوبکم و ما النصر الا من عند الله ان الله عزیزحکیم *اذ یغشکم الناس امنه منه و ینزل علیکم من السماء ماء لیطهرکم به و یذهب عنکم رجزالشیطان و لیربط علی قلوبکم و یثبت به الاقدام *اذ یوحی ربک الی الملائکه انی معکم فثبتوا الذین آمنوا سالقی فی قلوب الذین کفروا الرعب فاضربوا فوق الاعناق و اضربوا منهم کل بنان ) (انفال 7/8 تا 12 )
و(یاد آرید )آنگاه که خداوند به شما وعده می داد که یکی از دو گروه (کاروان تجاری قریش یا سپاه جنگی آنها )ازآن شما خواهد بود و شما دوست می داشتید که آن گروه بی سلاح ( کاروان تجاری )ازآن شما باشد و خدا می خواست که حق را با کلمات خود (وعده هایی که برای غلبه اسلام داده بود )ثابت بدارد و نسل کافران را براندازد *(آری ) تا حق را ثابت بدارد و باطل را نابود کند گرچه تبهکاران خوش ندارند*
آنگاه که (ازبیم و وحشت جنگ ) ازپروردگارتان یاری می خواستید و او خواسته شما را پاسخ داد که من قطعاً شما را با هزاری از فرشتگان که پشت سرهم فرود می آیند؛یاری خواهم رساند *و خداوند آن را قرارنداد جز مژده ای ( برای شما ) و برای آنکه دل هاتان آرام یابد.حال آنکه یاری جز از سوی خدا نیست که خداوند توانمند و با حکمت است *آنگاه که خواب سبکی را که مایه آرامشی ازسوی او بود برشما فرو می پوشاند (مسلط می کرد )و آبی از آسمان بر شما می فرستاد تا شما را بدان پاک سازد و وسوسه شیطان را از شما بزداید و دلهای شما را محکم و گام هایتان را استوار بدارد * آنگاه که پروردگارت به فرشتگان وحی می کرد که من با
شمایم شما نیزمومنان را پایداربدارید به زودی در دلهای کافران ترس و وحشت افکنم .پس بالای گردن ها ( سرهای کافران )را بزنید و هم سرانگشتان آنها را بزنید (دست و پای آنها را ازکاربیندازید ) .
4-(و اذکروا اذ انتم قلیل مستضعفون فی الارض تخافون ان یتخطفکم الناس فئاوئکم و ایدکم بنصره و رزقکم من الطیبات لعلکم تشکرون )(انفال 26/8 )
وبه یاد آرید که شما گروهی اندک بودید و مردمی ناتوان در زمین بشمارمی آمدید . بیم آن داشتید که مردم دیگر بنیادتان برچینند ،پس او شما را پناه داد و به یاری خود نیرو بخشید و از چیزهای پاکیزه روزی شما کرد ،باشد که سپاس گذارید .
5-(اذ انتم بالعدوه الدنیا و هم بالعدوه القصوی و الرکب اسفل منکم و لوتواعدتم لاختلفتم فی المیعاد و لکن لیقضی الله امرا کان مفعولا لیهلک من هلک عن بینه و یحیی من حی عن بینه و ان الله لسمیع العلیم *اذ یریکهم الله فی منامک قلیلاً و لو ارئکهم کثیرا لفشلتم و لتنزعتهم فی الامرو لکن الله سلم انه علیم بذات الصدور*و اذ یریکموهم اذ التقیتم فی اعینکم قلیلاً و یقللکم فی اعینهم لیقضی الله امرا کان مفعولا و الی الله ترجع الامور ( انفال 42/8 تا 44 )
آنگاه که شما درحاشیه نزدیک و پایین وادیه ( بدر) بودید و آنان درحاشیه دورو بالای آن و کاروان (تجاری قریش ) پایین تر از شما (و دور ازدسترس ) بود (و همه اینها موجب برتری دشمن و ضعف شما بود )به طوری که اگربا هم وعده می گذاشتید،در وعده اختلاف می کردید (هیچکدام برسرجای خود حاضر نمی شدید ) ولی (چنین شد ) تا خداوند کاری را که باید انجام می گرفت برگزارکند تا هرکه هلاک می شود از روی دلیل و آگاهی به هلاکت رسد و هرکه زنده ( هدایت ) می شود از روی دلیل و آگاهی باشد و خداوند بس شنوا و داناست * آنگاه که خداوند شمارآنان را درخوابت به تو اندک نشان می داد و اگر آنان را به تو بسیار نشان می داد،حتماً سست می شدی و درکارجنگ نزاع و کشمکش می کردی ولی خداوند (شما را از سستی و اختلاف )به سلامت داشت،که او ازاسرار سینه ها داناست* و آنگاه شمارآنان را هنگامی که (در میدان جنگ ) با هم روبرو شدید درچشم شما اندک نشان می داد و شمارا نیز در چشم آنان اندک نشان می داد تا خداوند کاری را باید انجام می گرفت، برگزارکند،و کارها به خدا بازگردانده می شود .

الگودهی عملی به پیروان :
1-(فاستقم کما امرت و من تاب معک ) ( هود 112/11 )
2-(فلذلک فادع و استقم کما امرت و لا تتبع اهواءهم و قل آمنت بما انزل الله من کتاب و امرت لاعدل بینکم الله ربنا و ربکم لنا اعمالنا و لکم اعمالکم لاحجه بیننا و بینکم الله یجمع بیننا و الیه المصیر) (شوری 15/42 )
پس برای این (وحدت دینی ،مردم را ) فراخوان و چنانکه فرمان یافته ای پایدارباش و ازخواسته های آنان پیروی مکن. و بگو :من به هرکتابی که خداوند فرو فرستاده ایمان دارم،و فرمان یافته ام که درمیان شما به عدالت رفتارکنم،خداوند پروردگارما و شماست،ما راست (جزای ) اعمالمان و شما راست (جزای )اعمالتان ،میان ما و شما بحث و گفتگویی نیست .خداوند میان ما و شما (در قیامت ) جمع خواهد کرد و بازگشت همه به سوی اوست.
3-(فاصدع بما تومر و اعرض عن المشرکین )(حجر49/51 ) پس آنچه را فرمان می یابی آشکارکن و از مشرکان روی گردان .
4-(ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکه الا تخافوا و لا تحزنوا وابشرو بالجنه التی کنتم توعدون ) (فصلت 30/41 )
کسانی که گفتند :پروردگارما خداست،سپس پایداری نمودند، فرشتگان برآنان فرود آیند که بیم مدارید و اندوه نخورید و مژده باد شما را به بهشتی که وعده داده می شدید .
*رفتار جمیله رسول الله (ص ):
خداوند متعال ،پیامبرعزیزش را با رفتار خاص اخلاقی در قرآن یاد می کند و درواقع حبیب خود را با این اوصاف جمیله، می ستاید :
1-(و انک لعلی خلق عظیم ) ( قلم 4/68 )
2-(لقد جاءکم رسول من انفسکم )
همانا شما را پیامبری ازخودتان آمده
عزیزعلیه ما عنتم
که رنج و سختی شما بر او گران است
حریص علیکم
بر(هدایت و آسایش ) شما حرص می ورزد (بالمومنین رئوف رحیم )
وبه مومنان ،دلسوز و مهربان است .( توبه 128/9 )
3-فبما رحمه من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک )
پس به لطف و رحمتی ازخداست که با آنان (مومنان ) نرمخو شده ای ،و اگردرشت خو و سخت دل بودی بی گمان ازگرد تو می پاشیدند .
فاعف عنهم واستغفرلهم و شاورهم فی الامر
پس ازآنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و درکار (جنگ و اموراجتماعی که دستوری خاص درباره ی آن به تو نرسیده است )با آنان مشورت کن .
فاذا عزمت فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین (آل عمران 159/3 )
4-(ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن )(نحل 125/16 )
(مردم را ) با حکمت (دلیل استوارعقلی )و پند نیکو به راه پروردگارت فراخوان و با آنان به بهترین روش به بحث و گفتگو پرداز.
5-وان احد من المشرکین استجارک فاجره حتی یسمع کلام الله ثم ابلغه مامنه ذلک بانهم قوم لایعلمون ) (توبه 6/9 )
دقت درشیوه آگاه کردن مشرکان و ظرافتی که دراین امربه کار رفته مکاتب سردمداران غیرالهی را متحیرمی کند .چگونه یک مکتب توحیدی برای جلب مخالفان وآشنا نمودن نابخردان معاند، با تعالیم مقدسه آسمانی راه را برای پیامبرش هموارمی کند و نقشه را به بهترین وجه ممکن ترسیم می نماید.مناسب می بینم توجه خوانندگان را به اصولی که درآیه عنوان شده،بهترجلب نمایم :خداوند رئوف به حبیب خود پیامبراعظم فرمان می دهد : اگریکی از مشرکان به تو پناه آورد،او را ازخود دورمکن،او را پناه ده و فرصتش ده تا سخن برحق و نافذ خداوند حکیم را بشنود،پس ازآشنا شدن او باکلام حق او را ازمخاطرات و تهدیدات ایمن دار و او را به جایگاه امن خودش برسان .اینهمه دلسوزی و نگهداری ازمشرک ،بخاطرآن است که آنها نمی دانند و جاهلند.مطمئناً وقتی با کلام نورانی حق آشنا شدند و مهر ورزی شما را دررساندن آنها به جایگاه امن خود دیدند ؛ایمان را ازاعماق دل پذیرا خواهند شد و با خود می گوید :
(لا اکراه فی الدین قد تبین الرشد من الغی ) اکنون که حقیقت ازباطل و راه صواب ازضلال برمن آشکار شد،دین حق را با کمال میل و اختیار و بدون اکراه پذیرا هستم .این شیوه تبلیغ، یکی ازعوامل موفقیت پیامبراعظم می باشد .که با رفتار شناسی تربیتی ایشان این موضوع برای متمسکین به رسول الله (ص ) محق خواهد شد .

اوصاف ویژه نبوی :
1-وانک لعلی خلق عظیم (قلم 4/64) 2
2-(یس و القرآن الحکیم انک لمرسلین علی صراط مستقیم )
(یس 36/ آیات اولیه )
3-(انک علی صراط مستقیم )(زخرف 43/43 )
4-لقد کان لکم فی الرسول الله اسوه حسنه لمن کان یرجوا الله والیوم الآخره و ذکرالله کثیرا ) (احزاب 21/33 )
5-(و ما ینطق عن الهوی ان هو الا وحی یوحی ) (نجم 3/35 و 4 )
6-(ما زاغ البصر و ما طغی ) (نجم 17/53 )
7-(و کذب الفوآد ما رای ) (نجم 11/53 )
8-(یا ایها النبی انا ارسلناک شاهداً و مبشراً و نذیراً و داعیاً الی الله باذنه و سراجاً منیراً ) (احزاب 45/33 و 46 )
9-(فبما رحمه من الله لنت لهم ) (آل عمران 150/3 )
10-(و ما علمناه الشعر و ماینبغی له ) (یس 69/36 )
منابع و ماخذ :
1- 25 آیه ازآیات قرآن کریم
2-قرآن کریم و پیامبراعظم (ص )-اثرنگارنده
3-مجموعه ای از کتب تفسیری همچون المیزان مجمع البیان نمونه و …
منبع:نشریه کوثر،(فصلنامه قرآنی)،شماره 30