نویسنده: سبحان عصمتى

ارزش های جامعه جاهلی پیش از اسلام
هر انقلابی قبل از اینکه یک پدیده سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی باشد یک پدیده ارزشی است. چرا که ارزش های سابق را از بین برده و معیارهای ارزشی جدیدی جایگزین می سازد. انقلاب الهی پیامبر گرامی اسلام نیز مثال بارزی از یک انقلاب ارزشی است. رسول اکرم با زحمات فراوان و تلاش های توانفرسا در طول سالیان سخت و طولانی، ارزش های اسلامی را جایگزین ارزش های حاکم بر جامعه جاهلیت ساخت. پس از فوت پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) اختلاف بر سر جانشینی پیامبر و دور ماندن علی از صحنه حکومت و ولایت، موجب بازگشت ارزش های قبل از اسلام شد. علی(علیه السّلام) پس از تصدی خلافت مسلمین، به انجام تغییر و تحولی همه جانبه در جامعه مسلمین پرداخت و ارزش های ناب محمدی را که بر اثر گذشت زمان رنگ باخته بودند، دوباره بازگرداند.
قرآن مجید به برخی از ارزش های ضدانسانی حاکم و رایج در جامعه حجاز، قبل از ظهور اسلام اشاره می کند که عبارتند از:
1 – تفرقه و عداوت
2 – فرزندکشی
3 – دخترکشی
4 – بت پرستی برای تقرب به خدا
5 – میگساری و قماربازی
6 – رباخواری
7 – فحشا.
حضرت علی ع در نهج البلاغه نیز به این مسائل اشاره کرده اند. ارزش هایی چون تقوی، برادری، ایمان، عدالت، برابری و…. پس از ظهور اسلام و درزمان حکومت پیغمبر حاکم بر جامعه می شوند.
رحلت پیامبر مصادف بود با بازگشت جاهلیت، کما اینکه پیامبر خود، بارها به آن اشاره کرده بود دعوا بر سر جانشینی پیامبر به جایی رسید که هر شخصی خود را لایق این مقام می دید و نهایتا حضرت علی(علیه السّلام) با همه فضائل خویش، به کناری نهاده شد. با حذف علی(علیه السّلام) از حاکمیت، مطرودین زمان رسول الله دوباره به صحنه بازگشتند، جان و مال و ناموس مسلمین در دست عده ای دنیاپرست قرار گرفت که کینه ای دیرینه با خاندان نبی داشتند.
مروان بن حکم تبعیدی پیامبر و ضدانقلابی معروف، به خاطر نسبت دامادی با خلیفه، صحنه گردان سیاست می شود. سیاست های عثمان، بالاخره اعتراضات را تبدیل به انقلاب می کند و تلاش حضرت علی(علیه السّلام) برای پایان دادن به شورش، بر اثر دخالتهای بیجای مروان، بی ثمر می ماند. مردم که هنوز دارای احساس مذهبی و غیرت انقلابی بودند، دیگر تحمل ادامه حکومت عثمان را نداشتند. حضرت علی در اهداف با انقلابیون موافق است ولی در عین حال نمی خواهد باب خلیفه کشی باز شود. علی(علیه السّلام) از اینکه عثمان به مروان حاکمیت بخشیده و بنی امیه را بر مسلمین مسلط گردانده ناراحت بود. در عین حال وقتی که انقلابیون آب را به روی عثمان می بندند، حضرت مشک آبی بر دوش نهاده و بدون اعتنا به محاصره، برای عثمان آب می برد. حتی فرزندان خود را برای جلوگیری از حمله انقلابیون به خانه عثمان، بر در خانه او می گمارد.

دلایل امتناع علی(علیه السّلام) از حکومت
پس از قتل خلیفه مسئله جانشینی خلافت مسلمین مطرح می شود یاران امام مردم را به بیعت با علی(علیه السّلام) فرا می خوانند، اما ایشان امتناع می ورزند. اما چرا؟ به چند دلیل:
1 – اتمام حجت با مردم و اینکه به انقلابیون بفهماند به اصرار ایشان بود که بیعت را پذیرفتند.
2 – رفع توهم سوءاستفاده از خلأ قدرت.
3 – علم به اینکه مردم نمی توانند با خط مشی او همراهی کنند
4 – عظمت کاری که در پیش است و باید انجام گیرد.
5 – برخورد از موضع قوی با مخالفین.
علی(علیه السّلام) از علت امتناع خود سخن می گویند: تیره و تار بودن افق آینده، روشن نبودن راه برای مردم و دشواری کاری که در پیش است. البته ایشان مایلند که به عنوان مشاور و وزیر همکاری نمایند. سرانجام پس از اصرار زیاد مردم و زمانی که حجت را بر ایشان تمام می کند بخاطر احساس تکلیف و مسئولیت الهی در برابر اوضاع وخیم و نابسامان جامعه، خلافت بر مسلمین را می پذیرد.
موضع علی در دوران سکوت و مقاومت 25 ساله بسیار قابل توجه می باشد، آن بزرگوار برای حفظ مصالح اسلام و مسلمین نه تنها دست به اقدام خشونت آمیزی علیه حکومت نمی زند بلکه حتی توان علمی، سیاسی، قضائی و مدیریتی خود را در جهت حل مشکلات مسلمین بکار می گیرد.
فعالیت های ایشان در این دوران شامل این موارد می شود:
1 – رفع مشکلات قضائی
2 – مشورت های سیاسی
3 – شرکت فرزندش در جنگ
4 – شرکت حضرت در شورای شش نفره
5 – پذیرش رأی شورا
6 – جلوگیری از حرکات تحریک آمیز
7 – طرفداری از منتقدین متعهد.
سرانجام علی(علیه السّلام) به حکومت می رسد. حکومت او صددرصد انقلابی است چرا که در پی یک انقلاب عمیق و فراگیر به روی کار آمد و مضافاً اینکه خود حضرت درصدد ایجاد انقلاب در ساختارهای سیاسی و اجتماعی و ارزشی است. یکی از اولین کارهای دولت انقلابی علی(علیه السّلام) مصادرأ اموال غارت شده از بیت المال بود. در سایأ حکومت علی شاهد ظهور مجدد ارزشهای اسلامی هستیم.

احیاء ارزش های بنیادین
حضرت علی همزمان با احیای ارزشهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی به احیای ارزشهای بنیادین و اساسی اسلام می پردازد باتوجه به نهج البلاغه این ارزشها عبارتند از:
1 – احیاء سنت پیامبر و مبارزه با رهبرزدایی: بعد از رحلت پیامبر، حکومت به تدریج از سنت پیامبر دور شد و نوعی رهبرزدائی در دستگاه حکومتی پدید آمد که نمونأ آن ممنوع ساختن جمع آوری سخنان پیامبر و دستور سوزاندن آنها بود. حضرت علی به مبارزه با این عمل ضدانقلابی پرداخت.
2 – احیاء خط اهل بیت: از کارهای زیربنایی و اساسی که علی(علیه السّلام) برای احیاء ارزشهای اسلامی انجام داد احیاء خط اهل بیت پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) و مطرح کردن مقام و ارزش و منزلت ایشان بود.
3 – ترویج تقوی و معنویت: یکی دیگر از اعمال زیربنایی حضرت علی(علیه السّلام) به منظور بازگشت و استحکام ارزشهای اسلامی، ترویج روح تقوی و معنویت در جامعه است.
4 – مبارزه با دنیاپرستی: حضرت برای احیای ارزش های اسلامی به مبارزه با حب دنیا برخاست.
5 – آگاه کردن مردم به حقوق سیاسی خویش: از دیگر فعالیت های زیربنایی حکومت انقلابی علی(علیه السّلام) ارتقاء سطح آگاهی امت و آشنا ساختن مسلمانان به حقوق سیاسی خویش می باشد.
حضرت علی(علیه السّلام) در راستای احیای ارزشهای اجتماعی اسلام دست به اقداماتی زد برای مثال:
1 – لغو امتیازات در تقسیم بیت المال
2 – راه ندادن امتیازطلبان اقتصادی و سیاسی به دستگاه حکومتی خود
3 – امتیاز قائل نشدن برای بستگان خویش در بیت المال
4 – رد پیشکش های فریبکارانه
5 – ممنوعیت تملق و چاپلوسی
6 – آزادی بیان
7- مبارزه با سنت های اجتماعی که با روح آزادگی منافات دارد
8 – برکناری کارگزاران فاسد
9 – کنترل کارگزاران و سختگیری در برابر تخلفات آنان
10 – مدارا با مخالفین سیاسی
11 – مشارکت اجتماعی و سیاسی
12 – ممنوعیت مفت خوری
13 – نظارت مستقیم بر بازار
14 – عدم سوءاستفاده از قدرت
15 – سرپرستی ایتام و نیازمندان.

ویژگی های منحصر بفرد علی(علیه السّلام)
اگر می بینیم که در حکومت انقلابی علی(علیه السّلام) ارزشهای اسلامی و انسانی احیا می گردد و در سطح جامعه به عنوان معیار عمل و سیاست قرار می گیرد بدین خاطر است که خود امام تجسم و تبلور همأ این ارزشهاست. برخی از ویژگیهای شخصیتی امام علی(علیه السّلام) از این قرار می باشند:
1 – عبادت. علی(علیه السّلام) اسوه و الگوی برجسته ای از عبادت و پرستش خداوند است.
2 – ساده زیستی اختیاری. امام علی(علیه السّلام) زندگی بسیار ساده و بی آلایشی برای خود برگزیده بود.
3 – دوستداری خلق خدا و وفاداری عملی به آنان. امام، امت خویش را واقعاً دوست می داشت و نسبت به آنان در هر شرایطی وفادار بود.
4 – شجاعت. یکی از بارزترین ویژگیهای آن حضرت شجاعت بی نظیرشان بود.
5 – نگرش ابزاری به حکومت. امام حق را به دیدأ هدف می نگرد و حکومت را جز ابزار و وسیله ای برای نیل به حق نمی داند.
6 – ضد ظلم. حضرت کوچکترین ظلمی به کسی نمی کرد و از ظلم کردن نفرت داشت.
7 – هدف وسیله را توجیه نمی کند. امام برای رسیدن به هدف، حاضر به انجام هر کاری نبود و فقط حق و حقیقت را مدنظر داشت.
8 – پایبندی به اصول در سیاست. علی(علیه السّلام) از سیاستمداران برجسته است اما سیاستمداری پایبند به اصول و ارزشهای دینی و انسانی
9 – خلوص یکی دیگر از ویژگیهای برجستأ امام می باشد. یعنی تمام اعمال و رفتارش برای رضای خدا، پیشرفت و بهبود اوضاع مسلمین بوده است.
10 – پیشتاز در عمل. علی(علیه السّلام) به هر آنچه که دیگران را بدان توصیه می کرد، عمل می نمود.
11 – علم سرشار. علی(علیه السّلام) گنجینأ بی پایان علم است هم به علوم انسانی آشناست هم با خبر از اسرار غیب.
12 – تقوی. علی(علیه السّلام) نسبت به مکتب خویش بسیار مؤمن، معتقد و متعهد بود و هیچوقت اجازه نمی داد هوای نفس بر او غالب شود.
13 – یقین. او به هر آنچه که می گفت و هر آنچه انجام می داد یقین و باور داشت.
14 – عظمت روحی. علی(علیه السّلام) از چنان روح بلندی برخوردار بود که امکان وصف آن وجود ندارد. آثار عظمت روحی حضرت را در سعأ صدر و صبر و بردباری او می توان یافت.
حضرت علی(علیه السّلام) آیینأ تمام نمای ارزشهای اصیل اسلامی است. او از تمامی کمالات و فضائل انسانی بصورت اکمل و اتم برخوردار می باشد، مکتب علی(علیه السّلام) همیشه الهام بخش آزادمردان و انقلابیون جهان بوده و هست.
دوران زندگانی آن حضرت، رفتارهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و اخلاقی ایشان، درس هایی آموزنده برای تمام رهروان واقعی راه حق و حقیقت می باشد. علی(علیه السّلام) در دوران کوتاه حکومت خویش با شتاب هرچه تمامتر به تنهائی به سوی یک هدف گام برمی داشت: احیای سنن و ارزشهای اسلامی.
منبع: روزنامه کیهان