شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع:حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام
رهاسازى گوش
حدیث
مسائل علیّ بن جعفر : حدّثنى محمّد بن موسى بن المتوکّل ، قال : حدّثنا علیّ بن الحسین السعد آبادى ، عن أحمد بن أبى عبد اللَّه البرقى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال :
حَدَّثَنى عَلِیُّ بنُ جَعفَرٍ ، عَن أخیهِ موسى بنِ جَعفَرٍ ، عَن أبیهِ علیهما السلام ، قالَ : قالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام : … لَیسَ لَکَ أن تَسمَعَ ما شِئتَ ؛ لِأَنَّ اللَّهَ تَعالى یَقولُ : ( إِنَّ الْسَّمْعَ وَالْبَصَرَ والفؤاد کُلُّ أُوْلئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً )[۱] . [۲]
ترجمه
حضرت عبد العظیم علیه السلام – به سند خود – : امام زین العابدین علیه السلام فرمود : «روا نیست که به هر چیزى گوش فرا دهى ؛ زیرا خداوند مى‌فرماید : (همانا گوش و چشم و دل، همه مسئول اند) » .
شرح
این حکمت، اشاره دارد به یکى از وظایف مهمّ پیروان قرآن که متأسّفانه غالب قریب به اتّفاق مسلمانان، از آن غفلت دارند . نکات قابل توجّه در تبیین آن ، عبارت اند از :
۱ . مسلمان ، حق ندارد هر صدایى را بشنود و به هر سخنى گوش فرا دهد ؛ زیرا قرآن کریم، گوش انسان را مسئول شنیده‌هاى خود مى‌داند ، و روزى انسان در مورد شنیده‌هاى خود، مورد بازخواست قرار مى‌گیرد . بنا بر این ، رهاسازى گوش ، حرام و مراقبت از آن، واجب است .
۲ . براى امتثال این دستور العمل قرآنى ، مسلمان باید احکام شنیدن را بداند تا بتواند از شنیده‌هاى خود مراقبت کند و از چیزهایى که شنیدن آن حرام است، دورى نماید .
۳ . شنونده ، شریک گوینده است . اگر سخن گوینده صواب و داراى ثواب باشد ، شنونده ، در ثواب آن شریک است ، چنان که در حدیثى آمده : «شنونده ذکر خدا ، ذاکر است»[۳] و اگر سخن گوینده گناه و داراى عقاب باشد ، شنونده نیز در عقاب آن، شریک خواهد بود ، چنان که در حدیثى آمده «شنونده غیبت ، دومین غیبت کننده است»[۴] و یا «شنونده سخن زشت، شریک گوینده است» . [۵]
۴ . مسلمان، حق ندارد در مجالسى شرکت کند که مى‌داند ناچار است به آنچه حرام است گوش فرا دهد و اگر ندانسته وارد چنین مجالسى شد ، پس از آگاهى ، فوراً باید آن را ترک نماید . از پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله روایت شده که فرمود :
مَن کانَ یؤمنُ باللَّهِ و الیَومِ الآخِرِ فلا یَجْلِسْ فى مَجلِسٍ یُسَبُّ فیه إمامٌ ، أو یُغتابُ فیه مسلمٌ ، إنّ اللَّه یقولُ فى کتابهِ : (وَإِذَا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِى ءَایَتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى یَخُوضُوا فِى حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَنُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّلِمِینَ)[۶] .[۷]
هر کس به خدا و روز واپسین ایمان دارد، نباید در مجلسى بنشیند که در آن به امامى دشنام داده مى‌شود یا از مسلمانى غیبت مى‌شود . خداوند در کتاب خود مى‌فرماید: (چون بینى کسانى در آیات ما [از روى عناد] گفتگو مى‌کنند، از آنها روى‌گردان شو تا به سخنى جز آن بپردازند ، و اگر شیطان، تو را به فراموشى افکند ، چون به یادت آمد، با آن مردمِ ستمکار منشین) .
۵ . در این باره، شیخ صدوق رحمه اللَّه علیه آورده است:
مردى به امام صادق علیه السلام گفت : همسایگانى دارم که آنان را کنیزکانى است که آواز مى‌خوانند و عود مى‌نوازند . گاهى اوقات، به مستراح که مى‌روم، براى این که ساز و آواز آنها را بشنوم، نشستنم را طول مى‌دهم.
امام علیه السلام به او فرمود : «این کار را نکن».
مرد گفت : به خدا سوگند، با قصد ، این کار را نمى‌کنم ؛ بلکه آوازى است که با گوشم مى‌شنوم.
امام علیه السلام فرمود : «عجبا از تو! مگر نشنیده‌اى که خداوند متعال مى‌فرماید : (همانا گوش و چشم و دل ، از همه اینها بازخواست مى‌شود) ؟».
آن مرد گفت : انگار این آیه کتاب خداوندعزّ وجلّ را از هیچ عرب و عجمى نشنیده بودم. پس این عمل خود را ترک مى‌کنم و از خداى بزرگ، آمرزش مى‌طلبم .[۸]
[۱] اسراء : آیه ۳۶ . [۲] مسائل علىّ بن جعفر : ص ۳۴۳ – ۳۴۴ ح ۸۴۷ ، بحار الأنوار : ج ۲ ص ۱۱۶ ح ۱۳ . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح ۹۹ . [۳] سامع ذکر اللَّه ذاکر (میزان الحکمه: ج ۵ ص ۴۰۲ ح ۹۰۷۴) . [۴] سامع الغیبه أحد المغتابین (میزان الحکمه : ج ۵ ص ۴۰۳ ح ۹۰۷۸) . [۵] سامع هُجر القول شریک القائل (میزان الحکمه : ج ۵ ص ۴۰۳ ح ۹۰۷۷) . [۶] انعام : آیه ۶۸ . [۷] بحار الأنوار : ج ۷۵ ص ۲۴۶ ح ۹ . [۸] کتاب من لا یحضره الفقیه : ج ۱ ص ۸۰ ح ۱۷۷ .
