شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع: حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام

پیشواى حق‌پذیران

حدیث

الکافى : عن أحمد بن مهران ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن یحیى بن سالم ، عن أبى عبد اللَّه علیه السلام ، قال: لَمّا نَزَلَت: (وَ تَعِیَهَا أُذُنٌ وَ عِیَهٌ) ، قالَ رَسولُ اللَّهِ صلى اللَّه علیه و آله : هِیَ اُذُنُکَ یا عَلِىُّ.[۱]

ترجمه‌
حضرت عبد العظیم علیه السلام – به نقل از یحیى بن سالم – : امام صادق علیه السلام فرمود : «هنگامى که آیه شریف: ( [تا ]گوش‌هاى شنوا آن را نگاه دارد )[2] نازل گردید، پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله به على علیه السلام فرمود : مقصود از (گوش‌هاى شنوا ) گوش شماست».

شرح‌

این روایت در تفسیر آیه ۱۲ از سوره حاقّه، به بیان یکى از فضایل امام على علیه السلام پرداخته است. این آیه، پس‌از آیاتى است که به سرنوشت شوم شمارى از اقوام گذشته اشاره دارند تا درس عبرتى براى دل‌هاى بیدار و گوش‌هاى شنوا و پذیراى حق باشد. قرآن در ادامه در بیان هدف و حکمت مجازات‌هاى آنان مى‌فرماید:

(لِنَجْعَلَهَا لَکُمْ تَذْکِرَهً وَ تَعِیَهَا أُذُنٌ وَ عِیَهٌ . تا آن را وسیله‌اى براى یادآورى شما قرار دهیم و گوش‌هاى شنوا آن را نگاه دارد) .

یعنى هدف از مجازات تبهکاران، تربیت انسان و هدایت جامعه در مسیر کمال انسانى بوده است. البتّه همه کس از این یادآورى‌ها بهره نمى‌گیرد؛ بلکه تنها گوش‌هاى شنوا و دل‌هاى پذیراى حق از آن عبرت مى‌گیرند.

به تعبیر دیگر، پند و اندرز براى کسى مفید است که سخن حق را مى‌شنود و در دل جا مى‌دهد، نه کسى که با یک گوش مى‌شنود و آن را از گوش دیگر خارج مى‌کند.

بر پایه احادیثى که شیعه و اهل سنّت روایت کرده‌اند، این آیه در شأن امام على علیه السلام نازل شده است.[3] وقتى این آیه نازل شد، پیامبر صلى اللَّه علیه و آله از خداوند خواست تا گوش امام على علیه السلام را مصداق آن قرار دهد . این دعا مستجاب شد، به گونه‌اى که پس از آن، ایشان هیچ چیز را فراموش نمى‌کرد.

بر این اساس، امام على علیه السلام پس از پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله کامل‌ترین مصداق براى گوش‌هاى شنوا و دل‌هاى حق‌پذیر و به سخن دیگر، امام حق‌پذیران است، و هر کس به میزان پذیرش حق، به این «میزان عمل» نزدیک‌تر خواهد بود.