آزادى و آزادگى

امام صادق علیه السلام :

خَمسُ خِصالٍ مَن لم تَکُنْ فیهِ خَصْلَهٌ مِنها فلَیس فیهِ کَثیرُ مُسْتَمْتَعٍ ، أوَّلُها : الوَفاءُ ، و الثّانیهُ : التَّدْبیرُ ، و الثّالثهُ : الحَیاءُ ، و الرّابعهُ : حُسنُ الخُلقِ، و الخامِسهُ ـ و هِی تَجْمَعُ هذهِ الخِصالَ ـ : الحُرِّیّهُ .
پنج خصلت است که در هر کس یکى از آنها نباشد خیر و بهره زیادى در او نیست : اول : وفادارى ، دوم تدبیر ، سوم : شرم و حیا ، چهارم : خوش خویى و پنجم ـ که چهار خصلت دیگر را نیز در خود دارد ـ : آزادگى .

( الخصال : ۲۸۴/۳۳)
همه مردم آزادند

امام على علیه السلام :

أیُّها الناسُ ، إنّ آدمَ لَم یَلِدْ عَبدا و لا أمَهً ، و إنّ النّاسَ کلَّهُم أحْرارٌ .
اى مردم ! آدم نه بنده اى زایید و نه کنیزى . مردم همه آزادند .

( نهج السعاده : ۱/۱۹۸ )

امام على علیه السلام :

لا تَکُونَنَّ عَبدَ غَیرِکَ و قَد جَعلَکَ اللّه ُ سُبْحانَه حُرّا .
بنده دیگران مباش که خداوند سبحان تو را آزاد آفریده است .

( نهج السعاده : ۱/۱۹۸ )

امام على علیه السلام :

لا یَسْتَرِقَّنَّکَ الطّمَعُ و قَد جَعلَکَ اللّه ُ حُرّا .
طمع ، تو را به بندگى نگیرد، که خداوند تو را آزاد آفریده است .

( غرر الحکم : ۱۰۳۷۱ )

امام على علیه السلام :

لا تَکُنْ عَبدَ غَیرِکَ و قَد جَعلَکَ اللّه ُ حُرّا، و ما خَیرُ خَیرٍ لا یُنالُ إلاّ بِشَرٍّ ، و یُسرٍ لا یُنالُ إلاّ بعُسْـرٍ؟! .
بنده دیگرى مباش، که خدا تو را آزاد آفرید . در آن نیکى که جز با بدى و آن آسانى که جز با سختى به چنگ نیاید، چه خیر و برکتى است؟

( غرر الحکم : ۱۰۳۱۷)

امام حسین علیه السلام ـ خطاب به دشمنانش ـ :

وَیلَکُم إنْ لمْ یَکنْ لَکُم دِینٌ فَکُونُوا أحرارا فی الدُّنیا .
واى بر شما! اگر دین ندارید ، در دنیا آزاده باشید.

( نهج البلاغه : الکتاب ۳۱ )
آزاده همیشه آزاده است

امام على علیه السلام :

الحُرُّ حُرٌّ و لَو مَسَّهُ الضُّرُّ .
آزاده ، آزاده است گر چه سختى و گزند بیند .

( مطالب السؤول : ۵۶ )

امام على علیه السلام :

الحُرُّ حُرٌّ و إنْ مَسَّهُ الضُّرُّ ، العَبدُ عَبدٌ و إنْ ساعَدَهُ القَدَرُ .
آزاده ، آزاده است هر چند سختى و مرارت بیند ؛ و بنده ، بنده است هرچند تقدیر یاریش کند .

( غرر الحکم : ۱۳۲۲)

امام صادق علیه السلام :

إنَّ الحُرَّ حُرٌّ على جمیعِ أحْوالِهِ : إنْ نابَتْهُ نائبَهٌ صَبرَ لَها ، و إنْ تَداکَّتْ علَیهِ المَصائبُ لَم تَکْسِرْهُ و إنْ اُسِرَ و قُهِرَ و اسْتُبْدِلَ بالیُسرِ عُسرا، کما کانَ یُوسُفُ الصِّدِّیقُ الأمینُ صلواتُ اللّه ِ علَیهِ : لَم یَضْرُرْ حُرِّیَّتَهُ أنِ اسْتُعِبدَ و قُهِرَ و اُسِرَ .
آزاده در همه حال آزاده است . اگر بلا و سختى به او رسد شکیبایى ورزد و اگر مصیبتها بر سرش فرو ریزند او را نشکنند هرچند به اسیرى افتد و مقهور شود و آسایش را از دست نهاده به سختى و تنگدستى افتد . چنان که یوسف صدیق امین، صلوات اللّه علیه ، به بندگى گرفته شد و مقهور و اسیر گشت اما این همه به آزادگى او آسیب نرساند .

( الکافی : ۲/۸۹/۶ )
خوى آزاد مرد

امام على علیه السلام :

الطَّلاقَهُ شِیمَهُ الحُرِّ .
گشاده رویى، خصلت آزاد مرد است .

( غرر الحکم : ۴۶۷ )

امام على علیه السلام :

حُسنُ البِشْرِ شِیمَهُ کُلِّ حُرٍّ .
خوشرویى، خوى هر آزاده اى است .

( غرر الحکم : ۴۸۵۸ )

امام على علیه السلام :

إنَّ الحَیـاءَ و العِفَّـهَ مِن خَلائـقِ الإیمانِ ، و إنّهُما لَسَجِیّهُ الأحْرارِ و شِیمَهُ الأبْرارِ
حیا و عفت از خصلتهاى ایمان است . این دو، سرشت آزادگان و خوى نیکان است.

( غرر الحکم : ۳۶۰۵ )

امام على علیه السلام :

جَمالُ الحُرِّ تَجَنُّبُ العارِ .
زیبایىِ آزاد مرد، به دورى کردن از ننگ است .

( غرر الحکم : ۴۷۴۵ )

امام على علیه السلام :

مَن قَضى ما اُسْلِفَ مِن الإحْسانِ فَهُو کامِلُ الحُرِّیّهِ .
هر که به وعده احسانى که در گذشته داده است عمل کند، آزادگى اش کامل است .

( غرر الحکم : ۸۷۲۱ )

امام على علیه السلام :

الحُرِّیّهُ مُنَزَّهَهٌ مِن الغِلِّ و المَکْرِ .
آزادگى، از کینه توزى و نیرنگ منزّه است .

( غرر الحکم : ۱۴۸۵ )

امام على علیه السلام :

لَن یُتَعَبَّدَ الحُرُّ حتّى یُزالَ عَنهُ الضُّرُّ .
آزاده هیچگاه بنده نگردد، مگر آن دم که کسى گرهى از کار او بگشاید .

( غرر الحکم : ۷۴۱۴ )

امام على علیه السلام :

مِن تَوفیقِ الحُرِّ اکْتِسابُهُ المالَ مِن حِلِّهِ .
از توفیقات آزاده، به دست آوردن مال از راه حلال است .

( غرر الحکم : ۹۳۹۳ )

امام على علیه السلام :

ابْذِلْ مالَکَ فی الحُقـوقِ ، و واسِ بهِ الصَّدیقَ ؛ فإنَّ السَّخاءَ بالحُرِّ أخْلَـقُ .
دارایى خود را در آنجا که حقّ است ببخش، و دوستت را در آن سهیم کن، که جامه بخشندگى بر تن آزاده مرد زیبنده تر است .

( غرر الحکم : ۲۳۸۴ )

امام باقر علیه السلام :

إنَّ قَوما عَبَدوا اللّه َ شُکْرا فتِلکَ عِبادَهُ الأحْرارِ .
گروهى خداوند را از روى سپاسگزارى مى پرستند و این پرستش آزادگان است .

( بحار الأنوار : ۷۸/۱۸۷/۲۹ )

آنچه آزادگى مى آورد

مَن تَرکَ الشَّهَواتِ کانَ حُرّا .
امام على علیه السلام : هرکه خواهشهاى نفس را فرو گذارد، آزاده است .

( تحف العقول : ۹۹ )

امام على علیه السلام :

لَیس مَنِ ابْتاعَ نَفْسَـهُ فأعْتَقَـها کمَنْ باعَ نَفْسَهُ فأوْبَقَـها
آن که خود را خرید و آزاد ساخت، همچون کسى نیست که خویش را فروخت و اسیر ساخت.

( الإرشاد : ۱/۲۹۸ )

امام على علیه السلام :

العَبدُ حُرٌّ ما قَنِعَ ، الحُرُّ عَبدٌ ما طَمِعَ .
بنده قانع، آزاد است و آزاد طمعکار ، بنده .

( غرر الحکم : ۴۱۳ )

امام على علیه السلام :

مَن زَهِدَ فی الدُّنیا أعْتَقَ نَفْسَهُ و أرْضى رَبَّهُ .
هرکه به دنیا پشت کند، خویش را آزاد کرده و پروردگار خود را خشنود ساخته است.

( غرر الحکم : ۸۸۱۶ )

امام على علیه السلام :

الدُّنیا دارُ مَمَرٍّ ، و النّاسُ فیها رجُلانِ : رجُلٌ باعَ نَفْسَهُ فأوْبَقَها ، و رجُلٌ ابْتاعَ نَفسَهُ فأعْتَقَها .
دنیا سراى گذر است و مردم در آن دو دسته اند : مردى که خود را فروخت و اسیر کرد، و مردى که خویش را خرید و آزاد ساخت .

( تنبیه الخواطر : ۱/۷۵ )

امام صادق علیه السلام :

إنَّ صاحِبَ الدِّینِ ··· رَفضَ الشَّهَواتِ فصارَ حُرّا .
دیندار ··· خواهشها را کنار گذاشت و آزاده شد .

( الأمالی للمفید : ۵۲/۱۴ )

عیسى علیه السلام :

بما ذا نَفعَ امرؤٌ نَفْسَهُ باعَها بجمیعِ ما فی الدُّنیا ثُمَّ ترَکَ ما باعَها بهِ مِیراثا لغَیرِهِ ؟! أهلَکَ نفسَهُ، و لکنْ طُوبى لامْرئٍ خَلّصَ نَفْسَهُ و اخْتارَها على جَمیعِ الدُّنیا .
چه سودى مى برد آن که خود را به همه آنچه در دنیاست بفروشد و سپس آنچه را به بهاى نفس خویش خریده است، براى دیگران به ارث گذارد ؟ چنین کسى خود را تباه کرده است . خوشا به حال کسى که جان خویش را برهاند و آن را بر همه دنیا برگزیند.

( تنبیه الخواطر : ۲/۱۱۵ )
به جا آوردن شرایط آزادگى

امام على علیه السلام :

مَن قامَ بشَرائطِ العُبودِیَّهِ اُهِّلَ للعِتْقِ ، مَن قَصّرَ عَن أحْکامِ الحُرِّیّهِ اُعِیدَ إلى الرِّقِّ .
هر که شرایط بندگى را به جا آورد، سزاوار آزادى شود و هر که در احکام و شرایط آزادگى کوتاهى ورزد، به بندگى باز گرفته شود .

( غرر الحکم : ۸۵۲۹ ـ ۸۵۳۰ )
کشته شدن در راه آزادى

امام باقر علیه السلام :

إنّ یَزیدَ بنَ معاویهَ دَخلَ المَدینَهَ و هُو یُریدُ الحَجَّ، فبَعثَ إلى رجُلٍ مِن قُریشٍ فأتاهُ، فقالَ لَهُ یَزیدُ: أ تُقِرُّ لی أنَّکَ عَبدٌ لی، إنْ شِئتُ بِعْتُکَ و إنْ شِئْتُ اسْتَرَقَّیتُکَ؟ فقالَ لَهُ الرّجُلُ: و اللّه ِ یا یَزیدُ، ما أنتَ بأکْرَمَ مِنّی فی قُریشٍ حَسَبا، و لا کانَ أبوکَ أفْضَلَ مِن أبی فی الجاهِلیَّهِ و الإسلامِ، و ما أنتَ بأفْضَلَ مِنّی فی الدِّینِ و لا بخیرٍ منّی، فکیفَ اُقِرُّ لکَ بما سألتَ؟! فقالَ لَهُ یَزیدُ: إنْ لَم تُقِرَّ لی و اللّه ِ قَتَلْتُکَ، فقالَ لَهُ الرّجُلُ: لَیس قَتْلُکَ إیّایَ بأعْظَمَ مِن قَتْلِکَ الحسینَ بنَ علیٍ علیهما السلام ابنَ رسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، فأمَرَ بِه فقُتِلَ .
یزید بن معاویه به قصد حج وارد مدینه شد و در پى مردى از قریش فرستاد و او آمد. یزید به او گفت: آیا اعتراف مى کنى که تو بنده منى ؛ اگر بخواهم مى فروشمت و اگر بخواهم تو را به بردگى مى گیرم؟ آن مرد گفت: به خدا سوگند اى یزید! تو در میان قریش از من نژاده تر و والا تبارتر نیستى و پدرت نیز، چه در زمان جاهلیت و چه در زمان اسلام، از پدر من برتر نبود. در دیندارى نیز از من برتر و بهتر نیستى. پس چگونه به خواست تو گردن نهم؟ یزید گفت: به خدا سوگند اگر اعتراف نکنى تو را مى کشم. مرد گفت: کشتن من بالاتر و مهم تر از کشتن حسین بن على علیه السلام ، فرزند رسول خدا، نیست. یزید دستور داد او را کشتند.

( الکافی : ۸ / ۲۳۴ / ۳۱۳ )
گوناگون

امام على علیه السلام :

إیّاکَ و کُلَّ عمَلٍ یُنَفِّرُ عَنکَ حُرّا ، أو یُذِلُّ لَک قَدْرا ، أو یَجْلِبُ علَیکَ شَرّا ، أو تَحْمِلُ بهِ یَومَ القِیامَهِ وِزْرا .

مبادا کارى کنى که آزاده اى را از تو گریزان کند ، یا قدر تو را بکاهد ، یا شرّ و بدى برایت به بار آورد ، یا در روز رستاخیز، بار گناهى بر دوشت کشى .

( غرر الحکم : ۲۷۲۷ )

امام على علیه السلام :

بالبِرِّ یُمْلَکُ الحُرُّ .
با نیکى، آزاده به بندگى درآید.

( غرر الحکم : ۴۲۱۳ )

امام على علیه السلام :

خَیرُ البِرِّ ما وَصلَ إلى الأحْرارِ .
بهترین نیکى آن است که به آزادگان برسد .

( غرر الحکم : ۴۹۵۵ )

امام على علیه السلام :

قَد یُضامُ الحُرُّ .
گاه باشد که در حقّ آزاده ستم شود .

( غرر الحکم : ۷۴۹۱ )

امام على علیه السلام :

لَیس للأحْرارِ جَزاءٌ إلاّ الإکْرامُ .
آزادگان شایسته پاداشى جز احترام و بزرگداشت نباشند.

( غرر الحکم : ۶۶۴۴ )

امام على علیه السلام :

مَن أوْحَشَ النّاسَ تَبَرّأ مِن الحُرِّیّهِ .
آن که مردم را به وحشت اندازد، از آزادگى بدور است .

( غرر الحکم : ۲۷۲۸ )

امام على علیه السلام :

أفْضَلُ الکُنوزِ مَعروفٌ یُودَعُ الأحْرارَ ، و عِلْمٌ یَتَدارَسُهُ الأخْیارُ .
بهترین گنجها، احسانى است که به آزادگان سپرده مى شود و دانشى است که نیکان فرا مى گیرند .

( غرر الحکم : ۳۲۸۱ )

امام على علیه السلام :

إذا مَلَکْتَ فأعْتِقْ .
هر گاه [بنده اى را] مالک شدى آزاد کن .

( غرر الحکم : ۳۹۹۰ )

امام على علیه السلام :

أ لا حُرٌّ یَدَعُ هذهِ اللُّماظَهَ لأهْلِها ؟! إنّه لَیس لأنفُسِکُم ثَمَنٌ إلاّ الجَنّهَ،فلا تَبیعوها إلاّ بِها .
آیا آزاد مردى نیست که این خرده غذاى لا به لاى دندانها (دنیا) را براى اهلش وا گذارد ؟ بدانید که جانْ بهاى شما جز بهشت نیست ؛ پس آن را جز به بهشت مفروشید.

( نهج البلاغه: الحکمه ۴۵۶، تحف العقول: ۳۹۱ )

میزان الحکمه، جلد سوم.