یکی از مهم ترین شؤون امام علیه السّلام که تأمین کننده‌ی اساسی ترین نیاز ما به ایشان است، ملجأ و پناه بودن امام علیه السّلام است. ایشان پناهگاه انسان در برابر خطراتی است که او را در مسیر هدایت تهدید می کند. لغزش گاه هاهی متعدّدی برای انسان در طریق بندگی پروردگار وجود دارد و انسان بدون آن که خودش بفهمد و بداند، در معرض سقوط و انحراف قرار می گیرد. چه بسا در مواردی گمان کند که تقرّبی به سوی پروردگارش پیدا می کند ولی در همان حال، گرفتار تسویل و فریب شیطان باشد. اصولاً شناخت شیاطین و راه های فریب دادن آنها در مسیر هداست انسان، لازمّ سلوک و طیّ طریق بندگی خداست، امّا این امر به راحتی قابل تشخیص و کشف نیست.
یکی از کمالاتی که خداوند در امام به عنوان مربّی بشر در مسیر هدایت قرار داده، شناخت شیطان و راه های فریب دادن او و نیز توانایی نجات انسان ها از دام اوست. هر کس به این حقیقت آگاه شود، مطمئن ترین پناهگاه برای حفظ شدن از شرّ شیاطین را یافته که باید با التجاء به ائمّه، خود را از انواع و اقسام خطرات در این مسیر نجات دهد. این است که استعاذه (پناه آوردن) به امام علیه السّلام یکی از مهم ترین وظایف انسان است.
شناخت امام علیه السّلام به این وصف، گامی مؤثّر در استعاذه به ایشان است. برای آشنایی با این صفت امام به بخش هایی از وصیّت امیر المؤمنین علیه السّلام به کمیل بن زیاد مراجعه می کنیم.
امیر المؤمنین علیه السّلام به کمیل وصیّت فرمودند:
ای کمیل بن زیاد! هر روز نام خدا و «لا حول ولا قوه الا بالله» را بر زبان جاری ساز و بر خدا توکّل کن و هر روز ما را یاد کن و ما را به اسم نام ببر و بر ما درود بفرست و به واسطه‌ی ما به خدا چناه بیار و به این وسیله از خود و آن چه تحت مراقبت توست محافظت کن تا انشاءاللّه از شرّ آن روز در امان باشی.
ای کمیل! هنگامی که شیطان در دل، تو را وسوسه می کند بگو:
«اعوذ باللّه القوی من الشیطان الغوی و اعوذ بمحمد الرضی من شرّ ما قدر و قضی و اعوذ بإله الناس من شرّ الجنه و الناس اجمین…»
« (از) شرّ شیطان گمراه به خدای توانا پناه می برم و از شرّ قضا و قدر به حضرت محمد صلی اللّه علیه و آله که مورد خشنودی خداست پناه می برم و از شرّ تمام جنّ و انس به معبود همه‌ی مردم (خدا) پناه می آورم…» در این صورت از خطر کارهای ابلیس و شیاطین که با او هستند حفظ می شوی هر چند همه‌ی آن ها شیطان های همانند خود شیطان (اصلی) باشند.
ای کمیل! هر کس به نام خدا و پیامبرش و همه‌ی آنچه خدا برای پناه آوردن قرار داده از شیاطین پرهیز نکند، مشمول ناخشنودی خدای متعال می باشد.
ای کمیل! شیلطین ابتدا خودشان تو را فریب می دهند و اگر پاسخ مساعد از تو نگیرند، از در مکر و حیله وارد می شوند. تا این که از این راه ها تو را به وسیله‌ی خودت فریب دهند. به این صورت که امیال و خواسته های تو را برایت زیبا جلوه می دهند و آرزوها و خواسته ات را برآورده می سازند و (کارهای زشت را ) برای تو می آرایند و حقایق و خوبی ها را از یاد تو می برند و تو را ( امر به ارتکاب بدی ها) ونهی (از انجام خوبی ها) می کنند و آنقدر تو را نسبت به خدای عزّوجلّ خوش گمان می کنند تا این که بیش از اندازه به او امیدوار شوی و به خاطر امید زیاد به خود مغرور شده، به گناهی بیفتی در حالی که کیفر گنه کار آتش است.
ای کمیل! همانا ابلیس از جانب خودش وعده نمی دهد بلکه از طرف پروردگارش وعده می دهد (وعده‌ی خود را از جانب خدا وانمود می کند) تا این که (انسان ها را) به گناه کشانده، آنها را به هلاکت برساند.
ای کمیل! شیطان بسیار ظریف و ماهرانه تو را فریب می دهد. تو را به عمل خوبی فرمان می دهد که به انجام آن عادت کرده ای و از انجام آن فرو گذار نمی کنی، به طوری که تو می پنداری فرشته‌ی بزرگواری به سراغ تو آمده در حالی که او یک شیطان رانده شده است. آنگاه وقتی به او اطمینان کردی و نسبت به او خیالت آسوده شد (دیگر نگران فریب شیطان نبودی!) در آن زمان تو را به ورطه های خطرناک تباهی می اندازد که راه نجاتی از آنها پیدا نمی کنی.
ای کمیل! همانا شیطان تله هایی دارد که آنها را (بر سر راه افراد) قرار می دهد، پس مواظب باش که تو را در آنها نیاندازد.
«یا کمیل! انّ الارض مملوه من فخاخهم. فلن ینجو منها الّا من تشبث بنا وقد اعلمک اللّه انه لن ینجو منها الّا عباده و عباده اولیاؤنا.»
ای کمیل! همانا زمین پر از تله های شیاطین است. تنها کسانی از آنها نجات پیدا می کنند که به ما متشبّث شوند (بچسبند) و خداوند تو را آگاه فرموه که از آن تله ها فقط بندگانش نجات پیدا می کنند که بندگان او اهل ولایت ما (اهل بیت علیهم السّلام) هستند.(1)
این که امام علیه السّلام چگونه پناه آوردگان به خود را حفظ می نماید، امری وجدانی است که هر کس آن را بچشد، معرفتش به امام علیه السّلام-از جهت این وصف خاص- عمیق تر و بیشتر می شود. البتّه، دانستن و اعتقاد به اینکه امام علیه السّلام چنین دستگیری هایی از خطر شیاطین می کنند، آن معرفت اوّلیه را در انسان ایجاد می کند تا زمینه ساز مراتب بالاتر شود.
قائل شدن به این شأن امام علیه السّلام اختیاری و کاملاً مبتنی بر معرفتی است که نصیب فرد گشته است. به هر اندازه که فرد پناه دهندگی و نجات دهندگی امام علیه السّلام از دام های شیطان را چشیده باشد، وظیفه دارد به همان اندازه اعتقاد قوی تری به ایشان داشته باشد، ولی اگر کسی با سوء اختیارش اعتقاد محکمی نداشته باشد و به جای استعاذه به امام علیه السّلام به غیر ایشان توجّه کند، یقیناً مرتکب کفران نعمت گشته است.
پی نوشتها:
1- بحارالانوار: ج77، ص74-268.
منبع: کتاب آشنای غریب
