نویسنده:خدامراد سلیمیان
منبع: درسنامه مهدویت2-ص81 تا ص83
سومین نایب خاص حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، محدث، فقیه و متکلم شیعی ایرانی، حسین بن روح نوبختی است. وی میان شیعیان بغداد، شهرت ویژه‌ای داشت و یکی از افراد مورد اعتماد محمد بن عثمان عمری به شمار می‏رفت.
او در سال‏های 305 ـ 326ق نایب امام زمان(علیه السلام) و واسطه بین حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و شیعیان بود. حسین بن روح دارای برتری‌های فراوانی بود؛ امّا به طور عمده شهرت و اعتبار او، به مسأله نیابتش باز می‏گردد.
پیش از آن، محمد بن عثمان، او را حلقه اتصال بین خود و وکلای دیگرش در بغداد قرار داده بود. وی در زمان حیات نایب دوم، در دربار عباسی نفوذ چشمگیری داشت و از ناحیه برخی مقامات دولتی کمک‏های مالی به او می‏رسید.1
نایب دوم، از دو یا سه سال پیش از درگذشت خود، با ارجاع برخی از شیعیان که اموالی از سهم امام و غیر آن پیش او می‏بردند به حسین بن روح نوبختی، زمینه را برای نیابت وی از طرف امام زمان(علیه السلام) هموار می‏کرد. او به کسانی که در این موضوع دچار شک و تردید می‏شدند، تأکید می‏کرد این دستور، از طرف امام(علیه السلام) صادر شده است.2
وی در انتصاب حسین بن روح به جانشینی خود، تأکید فراوانی می‏کرد. گاهی به صورت انفرادی و گاهی میان عموم شیعیان مخلص و وکلای خویش، این مطلب را یادآور می‌شد. این تأکید، بدان علّت بود که از طرف امامان(علیهم السلام)، سخن صریحی که بیانگر وثاقت، امانت و نیابت حسین بن روح صادر باشد، نشده بود. از طرفی میان وکلای بغداد، کسانی بودند که در ظاهر ارتباط محمد بن عثمان با آنان بیشتر بود؛ از این رو عوام و خواص شیعیان، تصور نمی‏کردند حسین بن روح به جانشینی انتخاب شود؛ بدین سبب، نایب دوم از هر فرصتی برای تبیین نیابت خود از طرف امام زمان(علیه السلام)، برای رفع شک و تردید از آنان استفاده می‏کرد.3
پس از وفات ابوجعفر عمری و وصیت او درباره نصب حسین بن روح به عنوان نایب سوم امام غایب، ابوالقاسم حسین بن روح به «دارالنیابه» در بغداد آمد و بزرگان شیعه به گرد او جمع شدند.
حسین بن روح، با همکاری وکلای بغداد و سایر مناطق، کار خویش را در جایگاه نیابت امام زمان(علیه السلام) آغاز کرد و توانست با روش عالمانه و منطقی، در بین دوست و دشمن از پذیرش بالایی برخوردار شود.
روایت‌ها، حکایت از آن دارد که بر خلاف سفیر اوّل و دوم، موقعیت حسین بن روح در جایگاه سفیر امام دوازدهم بین شیعیان امامیه آشکار بود؛ به همین دلیل عده‏ای از عوام امامیه، بر آن شدند که وکلای نواحی خود را نادیده گرفته، به طور مستقیم با خود او در تماس باشند؛ ولی رفته رفته با انجام تغییراتی در دستگاه حاکمه و برکناری برخی حامیان او، وضع دگرگون شد؛ به گونه‌ای که وی بخشی از پایان عمر خود را در زندان به سر برد.4
از جمله حوادث مهم دوران نیابت حسین بن روح، جدا شدن ابوجعفر محمد بن علی شلمغانی (معروف به ابن ابی عزاقر) از آیین شیعی و تکفیر او به دست حسین است.5

مدت نیابت
حسین بن روح، با وفات ابوجعفر محمد بن عثمان عمری، در سال 305ق منصب نیابت حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را عهده‌دار شد و در سال 326ق وفات یافت.
بدین‌سان مدت نیابت وی نزدیک به 21سال بود.
در وفات وی که در سال 326ق بوده، هیچ اختلافی نیست، و محدثان و مورخان در این مسأله اتفاق نظر دارند؛ لیکن در محل قبر او، اختلاف و شبهاتی وجود دارد. مسلم است که قبر او در بغداد است؛ ولی این که قبر در قسمت غربی بغداد است یا قسمت شرقی، مورد اختلاف است.6

پی نوشت ها:

1. شیخ طوسی, کتاب الغیبه، ص 372، ح 343, با تصرف.
2. همان، ص 369، ح 337 و ح 335.
3. همان، ص 369، ح 336.
4. ر.ک: همان، ص 302، ح 256.
5. همان، ص 389، ح 355.
6. غفارزاده، علی، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان (علیه السلام)، ص276.