نویسنده: علی مهدوی

مطابق روایتی که امیرالمومنین علی (علیه السلام) از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل فرموده، صبر بر سه قسم است: “صبر در مصیبت، صبر بر طاعت و صبر در معصیت”.(1) قرآن کریم در آیات فراوانی از صبر بر مصیبت سخن به میان آورده و صابران در مصائب را از متواضعان و تسلیمشوندگان در برابر حق، معرفی کرده است”(حج/34 و 35) همچنین بی صبران و کم طاقتان در رویارویی با مصیبت ها را از کسانی می داند که اسلام و ایمانشان زبانی است، نه قلبی؛ بندگی شان سطحی است و عمق ندارد. این گروه به تعبیر قرآن، گرفتار خسران دنیا و آخرت می شوند: “از میان مردم کسی است که خدا را تنها به زبان می پرستد، همین که خیری به او برسد، اطمینان خاطر پیدا می کند، اما اگر مصیبتی به او برسد، دگرگون می شود، چنین کسی در دنیا و آخرت زیانکار است”(حج/11.) در منطق قرآن کریم، راه نجات از مصائب و سختیها، صبر و پایداری است نه بی قراری، چنانکه می فرماید: “ما به طور حتم همگی شما را با خوف و یا گرسنگی و یا نقص اموال و جانها و بهره ها، می آزماییم و تو ای پیامبر صابران را بشارت ده. یعنی آنهایی را که وقتی مصیبتی به ایشان می رسد می گویند ما از خدائیم و به سوی او باز خواهیم گشت. اینان مشمول درود و رحمتی از پروردگارشان هستند و اینان هدایتیافتگانند”(بقره/157-155.) در روایت آمده است: “هر کس برای رویارویی با سختی ها و بلاهای روزگار، صبر را آماده نکند، درمی ماند”(2.)
مردم در برخورد با مشکلات و مصیبت ها، به چند گروه تقسیم می شوند:
1- برخی از مردم آنچنان بی تاب و کم تحمل هستند که با بروز مشکل و رخداد حوادث و مصائب، زبان به شکوه و شکایت گشوده، نسبت به قضا و قدر الهی معترض هستند. قرآن کریم درباره این افراد می فرماید: “ان الانسان خلق هلوعا اذا مسه الشر جزوعا؛ انسان مخلوقی سخت حریص و بی صبر است، و چون شر و زیانی به او رسد، جزع و بی قراری می کند”(معارج/20.) همچنین در وصف این افراد می فرماید: “هر گاه آدمی به رنج و زیانی درافتد، همان لحظه به هر حالت که باشد از نشسته و خفته و ایستاده، فوری ما را به دعا می خواند، آن گاه که رنج و زیانش برطرف شود، باز به حال غفلت و غرورچنان باز می گردد که گویا هیچ ما را برای رفع ضرر و رنج خود نخوانده است”(یونس/12.)
2 – گروهی از مردم نیز هنگام مواجه شدن با بلاو مصیبت، راه صبر و شکیبایی در پیش می گیرند و نزد این و آن شکایت نمی برند. خداوند متعال به پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله و سلم) امر می فرماید که در برابر منکران قیامت و لجاجت آنها، صبر جمیل پیش گیرد: “واصبر صبرا جمیلا”(معارج/5.) علامه طباطبایی در مورد “صبر جمیل” می فرماید: صبر جمیل صبری است خالص، که در آن شائبه ای از بی تابی و شکایت نباشد. امام باقر (علیه السلام) در پاسخ به سوال جابر در خصوص معنای “صبر جمیل” فرمودند: منظور صبری است که در آن شکایت به مردم نشود”(3.)
3- عده ای نیز افزون بر صبر و پایداری در برابر سختی ها و رضایت نسبت به قضا و قدر الهی، حمد و سپاس خدا را به جای می آورند. امام صادق (علیه السلام) درباره سیره و رفتار رسول اکرم (ص)، در برخورد با مشکلات و مصائب، می فرماید: “سیره رسول خدا این بود که هر گاه امری شادمانش می ساخت، می فرمود: خدا را شکر بر این نعمت و چون اتفاقی می افتاد که اندوهگینش می نمود، می فرمود: خدا را شکر در هر حال، چه در حال شادی و چه در حال اندوه”(4.) در روایتی آمده است: روزی جبرئیل به خدمت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) عرضه داشت: یا رسول الله، خدای متعال مرا با هدیه ای نزد تو فرستاده است. پیامبر پرسید: آن هدیه چیست؟ جبرئیل عرض کرد: صبر و بردباری. پیامبر پرسید: ای جبرئیل، معنای صبر و شکیبایی چیست؟ جبرئیل فرمود: صبر، بردباری و تحمل است خواه در مشکلات و یا در حالت آسایش و آسودگی ها؛ خواه به هنگام فقر و یا در حال بی نیازی؛ خواه به وقت بلاو مصیبت یا در خوشی ها و عافیت ها؛ و نیز صبر آن است که شکایت خالق خویش را نزد مخلوق نگوید و از حوادث سخت، شکوه سر نکند”(5)
“اسالک اللهم اکثر الحمد عند الرخاء و اجمل الصبر عند المصیبه؛ خدایا بیشترین حمد و سپاس را در راحتی می طلبم و نیکوترین شکیبایی را هنگام مصیبت”(صحیفه سجادیه)

پی نوشت :

1- اصول کافی، ج3، ص145
2- همان، ص148
3- همان، ص 148
4- همان، ص 153
5- نشان از بی نشانها، ج1، ص 256
منبع:رسالت