بدان که در اسلام، همسایه دارای حقوقی غیر از حقوق «اخوت اسلامی» است. هر حقی که یک مسلمان دارد، همسایه نیز دارد با این تفات که همسایگی، حقوقی اضافه بر حق «برادری اسلامی» دارد. «پیامبراکرم» (صلی الله علیه و آله) فرمود:
«همسایگان سه دسته اند: همسایه ای که حق واحدی دارد، و همسایه ای که برای او دو حق است، و همسایه ای که مستحق سه حق می باشد. همسایه ای که سه حق از آن اوست، همسایه ای مسلمان از خویشان است، پس برای او حق همسایگی و حق اسلام و حق فامیلی است. اما کسی که برای او دو حقّ است، همسایه ی مسلمان است، برای او حق همسایگی و حق اسلام می باشد. و همسایه ای که، برای او حقی واحد است، همسایه ی مشترک است.»(1)
اجمالاً حق همسایه آن است که، به او اوّل سلام کنی، و در صحبت با او زیاده روی نکنی، و در امور داخلی او تجسّس ننمائی، و به هنگام بیماری به عیادتش روی، و در مصیبت او را تسلّی دهی، و در عزاداری با او همکاری نمائی، در شادیش شاد باشی، و درسرور همراهیش کنی. از لغزشهایش صرف نظر کنی و بر خانه اش نظر نیافکن، و در ساختن دیوار خانه او را مضیقه مگذار، و در جریان آب از ناودان خانه اش به او اعتراض مکن، و از اینکه در کنار منزلش خاک و زباله ریخته بر او سخت مگیر. راه او را به داخل خانه تنگ مکن و به آنچه که به داخل خانه میبرد، نظر میفکن، و هر چه از عیوب او و خانواده اش متوجه می شوی، آن را بپوشان، و چون گرفتاری برای او پیش آمد، دست او را بگیر، و در نبودش مراقب خانه اش باش و به سخنانی که دیگران علیه او می گویند گوش مده، و چشمت را از خانواده ی او بپوشان. و نظری به خدمتکارش نیانداز، و با فرزندانش با زبانی مهربان سخن بگو، و او را در امور دنیوی و اخروی که به آن بی توجه و جاهل است ارشاد نما.
این حقوق که مطرح شد، اضافه بر حقوق دو برادرمسلمان است که قبلاً بیان شد، و در حدیث نبوی است:
«آیا حقوق همسایه را می دانید؟ اگر از تو کمک خواست او را یاری کنی؛ و اگر از تو قرض خواست، به او قرض دهی؛ و چنانچه تو را جویا شد آن را بازیابی؛ اگر مریض شد به عیادتش روی؛ اگر وفات نمود به تشییع جنازه اش بروی؛ اگر خیری به او رسید به او تبریک گوئی؛ اگر به او مصیبتی رسید او را تسلّی دهی؛ خانه ات را از خانه ی او بلندتر نگردانی که مانع وزش باد بر او شوی، مگر اینکه از اواجازه بگیری. چون میوه ای خریدی مقداری به او هدیه کنی، و اگر این کار را نمی کنی، آن میوه را پنهانی به منزل ببر، و فرزندت را همراه میوه به بیرون نفرست که فرزند او آزرده شود. و بوی غذایت او را نیازارد مگر اینکه مقداری برای او بفرستی. سپس فرمودند: آیا می دانید که حق همسایه چیست؟ به جان آن کسی که جانم در دست اوست به مقام «جار» کسی نمی رسد مگر آنکه خداوندی را رحمت نماید.»(2)
«امام صادق» (علیه السلام) فرمودند:
«خوش رفتاری با همسایه، روزی را زیاد می کند.»(3)
ایشان فرمودند: هر چهل خانه از جلو و پشت سر وراست و چپ بایکدیگر همسایه هستند. (اصول کافی ج 2، ص 669)
و نیز فرمودند:
«چون» «بنیامین» نیز از دست «یعقوب» رفت عرض کرد: «بار پرورگارا آیا به من رحم نمی کنی؟ چشمم را که گرفتی، و دو فرزندم را که بردی». پس خدای تبارک و تعالی به او وحی کرد: «که اگر من دو فرزندت را میرانده باشم (با این دعائی که کردی) آن دو را زنده خواهم کرد تا آنها گرد تو باشند ولی آیا به یاد داری آن گوسفندی را که سر بریدی و بریان کردی و خوردی و کسانی در همسایگی تو روزه بودند و چیزی از آن به آنان ندادی؟»(4)
و در روایت دیگراست:
«یعقوب» (علیه السلام) پس از آن، همیشه از منزلش در هر چاشتگاه تا یک فرسنگی فریاد می زد: «هر کس غذا بخواهد به خانه ی «یعقوب» بیاید» و در شامگاه هم جار می زدند: «هر کس شام می خواهد نزد «یعقوب» بیاید.»(5)
«حضرت صادق» (علیه السلام) فرمودند:
«خوش رفتاری با همسایه منشاء افزایش عمرها و آبادانی خانه هاست.»(6)
همچنین فرمودند:
«بدانید کسی که به همسایه اش خوش رفتاری نکند، از ما نیست.»(7)
«امام باقر» (علیه السلام) از «رسول خدا» (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
«کسی که سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد به من ایمان نیاورده است.»
و همچنین ایشان از قول «پیامبر اکرم» (صلی الله علیه وآله) فرمودند:
«اهل یک آبادی که شب را بگذرانند و در ایشان گرسنه ای باشد، روز قیامت خداوند به آنها نظر رحمت نمی افکند.»(8)
«امام باقر» (علیه السلام) فرمودند:
«از بلاهای کمر شکن که پشت انسان را خم می کند، همسایه ی بدی است که اگر کار نیکی از انسان ببیند پنهان می کند و اگر بدی ببیند آن را فاش می سازد.(اصول کافی، ج 2، ص 667)

پی نوشت :

1- مجمع الزوائد، ج 8، ص 144:
قال النبی (صلی الله علیه و آله): « الجبران ثلاثه جار له حق واحد، و جار له ثلاثه حقوق، و جار له حقان، فالجار الذی له ثلاثه حقوق الجار المسلم ذو الرحم فله حق الجوار و حق الاسلام و حق الرحیم، و اما الذی له حقان فالجار المسلم له حق الجوار و حق الاسلام، و اما الذی له حق واحد فالجار المشرک.»
2- قال النبی(صلی الله علیه وآله):«اتدرون ما حق الجار؟ ان استعان بک اعنته، وان استفرضک افرضته و ان افتقر عندت الیه، و ان مرض عدته، و ان مات اتبعت جنازته، و ان اصابه خیر هناته، و ان اصابه شر عزیته، و لا تستعمل علیه بالبناء فتحجب عنه الریح الا باذنه، و اذا اشتریت فاکهه فاهد له فان لم نفعل فادخلها سرا و لا یخرج بها ولدک لیغیظ بها ولده، و لا تؤده بقتار فدرک الا ان تغرف له منها .» ثم قال : « اتدرون ما حق الجار؟ والذی نفسی بیده لایبلغ حق الجار الا من رحمه الله.»
3- اصول کافی ج 2، ص 666.
4- اصول کافی ج 2، ص 667:
عن ابی عبدالله (علیه السلام) قال : ان یعقوب (علیه السلام) لما ذهب منه بنیامین نادی : «یا رب اما ترحمنی؟ اذهبت عینی و اذهبت ابنی؟» فاوحی الله تبارک و تعالی: «لو امتهما لآحییتهما لک حتی اجمع بینک و بینهما ولکن تذکره الشاه التی ذبحتها و سویتها و اکلت و فلان و فلان الی جانبک صائم لم تنله منها شیئا؟»
5- اصول کافی ج 2، ص 667:
عن ابی عبدالله (علیه السلام) قال: «فکان بعد ذلک یعقوب (علیه السلام) ینادی منادیه کل غداه من منزله علی فرسخ: «الا من اراد الغداء فلیأت الی یعقوب» و اذا أمسی نادی : «الا من اراد العشاء فلیأت الی یعقوب.»
6- اصول کافی ج 2، ص 667:
قال ابوعبدالله (علیه السلام): «حسن الجوار زیاده فی الاعمار و عماره الدیار.»
7- اصول کافی ج 2، ص 667:
عن ابی عبدالله (علیه السلام): «اعلموا انه لیس منا من لم یحسن مجاوره من جاوره.»
8- اصول کافی ج 2، ص 668:
عن الباقر (علیه السلام) قال: «قال رسول الله (صلی الله علیه و آله) : «ما امن بی من بات شبعان و جاره جائع ». قال : «و ما من اهل قریه ببیت و فیهم جائع ینظر الله الیهم یوم القیامه.»