نویسنده: فریبا علاسوند

بخشی از آموزه‌های اسلام ناظر به تبیین شاخص های مثبت همسری و پاره‌ای نیز معطوف به ارائه‌ی شاخص‌های منفی در این زمینه است. همان‌گونه که آشنایی با شاخص‌های مثبت، انگیزه‌های همسران را برای ایفای نقش تقویت می‌کند، آگاهی از شاخص‌های منفی نیز نقشی بازدارنده خواهد داشت. بخشی از این موارد به مردان یا زنان اختصاص دارد:

پشتیبانی عاطفی:
یکی از عالی‌ترین جلوه‌های ارتباط عاطفی در مناسبات همسران با یکدیگر، پشتیبانی عاطفی است؛ زیرا در کلام خداوند یکی از اهداف تشکیل خانواده، پیوند مودت و رحمت بیان شده است. (1) در روایت‌ها، زنی شایسته دانسته شده که یار و یاور شوهرش باشد؛ روزگار را علیه او نشوراند (2) و در تنگناهای روحی همسرش را به گونه‌ای مناسب دلداری دهد. چنین زنی از کارگزاران الهی معرفی شده است. (3) در روایت های اسلامی زنانی که مهربان (4)، نرم خو (5)، خوش رو و شادی آفرین‌اند، به منزله‌ی همسران شایسته ستوده شده‌اند. عذرپذیری نیز از ویژگی‌هایی است که برای همسران شایسته سفارش شده است. (6) مردان نیز در این میان وظیفه‌ی مهمی دارند. آگاهی از این مسئله که زنان در بسیاری موارد امور را با عینک احساس می‌نگرند و با ترازوی عاطفه توزین می‌کنند مهم است. زنان درصد علاقه‌ی همسرشان را به خود با شمار سخنان محبت‌آمیز وی می‌سنجند. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) با توجه به همین واقعیت فرمودند: «هر مردی که به همسرش بگوید تو را دوست دارم، [این جمله] هرگز از قلب همسرش خارج نخواهد شد.» (7)

ایجاد آرامش جنسی:
اقناع و ارضای نیاز جنسی جایگاهی ویژه دارد؛ زیرا همسران با برطرف ساختن آن، آرامشی در جسم و جانشان می‌ریزد که این آرامش- اگرچه از ناحیه‌ی جنسی حاصل می‌شود- نشاط و سبک بالی ناشی از آن، جسم و روانشان را در بر می‌گیرد. بنابراین برخلاف باور شماری از زنان و مردان که برای روابط زناشویی اهمیتی قایل نیستند، باید به این واقعیت اشاره کرد که: موفقیت در ارضای نیاز جنسی بهانه‌گیری‌های بی‌دلیل زوجین از هم را کاهش می‌دهد؛ از بزرگ شدن مسائل حاشیه‌ای زندگی جلوگیری می‌کند و موجب رضایت عمومی در زندگی مشترک می‌شود.
از آنجا که شور جنسی زنان با مردان متفاوت است، نیازهای آنان نیز در این باره مانند هم نیست. (8)‌مردان نیز می‌بایست نیازهای جنسی زنان خود را بشناسند و راه راضی کردن همسران خود را در یک رابطه‌ی زناشویی بسنده بدانند. در این زمینه زنان به محرک‌های عاطفی نیازمندند، افزون بر آنکه جنبه‌های جسمانی آنان با مردان متفاوت است. این تفاوت گاهی موجب می‌شود مردان و زنان نیازهای متقابل یکدیگر را درک نکنند و از نگاه و نیاز خود، به روابط زناشویی بپردازند. بنابراین لازم است که هریک با آگاهی از مسائل و ویژگی‌های طرف مقابل، به روابط خود رسیدگی کنند. در این زمینه زنان باید به طور ویژه توجه کنند؛ چرا که در شریعت اسلامی تمکین وظیفه‌ی مهمی برای آنان شمرده شده است. در روایت‌های اسلامی به مردان نیز توصیه شده با توجه به نیاز عاطفی همسرانشان، مقدمات کافی و کامل این رابطه را انجام دهند. (9) باید توجه داشت که دقت همسران به مسئله‌ی زناشویی توجه به مسئله‌ای غریزی و شهوی صرف نیست، بلکه اگر رابطه‌ای راضی کننده بین همسران رخ دهد:
الف) دو طرف از زندگی احساس رضایت و به یکدیگر احساس بسندگی می‌کنند؛
ب) آرامش روانی زندگی و سلامت جسمانی و ارگانیکی زوجین حفظ می‌شود؛
ج) پاکدامنی و عفت زوجین و در نتیجه، عفت عمومی تضمین می‌گردد.

حفظ دارایی‌های همسر:
قرآن زنانی را صالح و وارسته می‌داند که اهل حفظ‌اند. برخی از مفسران واژه‌ی‌«حافظات»‌را در این آیه به زنانی ترجمه کرده‌اند که دارایی‌های همسرانشان را در غیاب آنان حفظ می‌کنند. (10) ‌این معنا در روایت‌ها نیز تکرار شده است. در برخی روایت‌ها مدیریت درست و بجای دارایی نیز از ویژگی‌های زنان شایسته دانسته شده است که خود می‌تواند مصداقی از امانت‌داری باشد. (11)

قناعت:
کارکردهای قناعت در زندگی مشترک و روابط همسران با یکدیگر عبارت‌اند از:
الف) تفکیک انتظارهای معقول و منطقی از خواسته‌های تفننی و غیرضروری؛
ب) کاهش دادن انتظارات خویش از همسر؛
ج) پرهیز از مقایسه‌ی همسر با دیگران در جنبه‌های ظاهری (زیبایی شناختی)، مادی و اقتصادی.

محافظت جنسی در برابر بیگانگان:
ازدواج نوعی تعهد در قبال بسیاری از قلمروهای زندگی، به ویژه در حیطه‌ی رفتار جنسی است؛ تعهدی که ناظر به برطرف ساختن نیاز جنسی همسر و پرهیز از هرگونه اندیشه یا اقدام در عرصه‌ی ارتباط جنسی با غیرهمسر است؛ زیرا هرگونه بی‌احتیاطی در محافظت جنسی، سلامت اخلاقی زندگی مشترک را به شدت تهدید می‌کند. قران کریم تأکید می‌کند مردان و زنان در این زمینه مانند لباس برای یکدیگرند. (12) پیامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز به زنان و مردان توصیه‌هایی فرموده‌اند:
«بهترین زنان شما، زن عفیف راغب است که در ناموس خود عفت ورزد و به شوهر خود رغبت داشته باشد.» ‌(13)
«زن شایسته زنی است که بهترین بوی خوش، بهترین لباس و بهترین زینت را برای همسرش استفاده کند.» (14)
به مردان نیز درباره‌ی حفظ عفت (15) و توجه به نیازهای جنسی همسرانشان سفارش‌هایی شده است.

رسیدگی اقتصادی و گسترش رزق:
تقدیر معیشت و خودداری از اسراف و تبذیر وظیفه‌ی هر انسانی است. پس از برقراری پیوند زوجیت به مردان سفارش شده که بر زن و فرزند خود بگسترند. این کار البته به توانایی مالی مرد وابسته است، ولی به هر حال، کوشش وی در راه رفاه خانواده جهاد در راه خدا به شمار آمده است. (16)
از آن سوی زنان وظیفه دارند از دارایی‌های شوهر پاسداری کنند. یکی از مصادیق نگهداری و پاسداری دارایی‌ها، تنظیم مخارج با مداخل، پیشگیری از اسراف و خودداری از هزینه‌سازی‌های اضافی است. از آنجا که معمولاً مردان مخارج خانواده را تأمین می‌کنند و زنان اغلب مصرف کننده‌اند، هر دو دستور برای مردان و زنان کاملاً بجاست.

خانه‌داری:
کار خانه مشغله‌ای پر حجم است که معمولاً بر دوش زنان قرار دارد. فعالیت‌های زنان در خانه از جنبه‌های گوناگون اهمیت دارد. موارد ذیل بخشی از نتایج خانه‌داری زنان برای خانواده است:
الف) وابسته شدن اعضای خانواده به خانه و در نتیجه به همسر و مادر؛
ب) صرفه‌جویی در هزینه‌های خانوار؛ چرا که اغلب چیزهایی که در خانه تولید می‌شود- مانند غذا، لباس و خدمات- ارزشی افزوده دارند و تهیه‌ی آنها از بازار هزینه‌های بیشتری دارد؛
ج) حفظ سلامت اعضای خانواده؛
د) افزایش نشاط اعضای خانواده، به سبب آراستگی و نظافت منزل؛
هـ) افزایش احساس امنیت اعضا، به ویژه شوهر، از این روی که می‌داند همسرش تدبیر امور منزل را در اختیار دارد.
حضرت امیر (علیه السلام) پیوسته کوشش‌های پایان ناپذیر همسر خود در خانه‌داری را برای دیگران باز می‌گفتند و سختی کارهای خانه را گوشزد می‌کردند. (17)
با آنکه زنان می‌توانند در ازای انجام کار منزل دستمزد بگیرند (18)، روایت‌های اسلامی ثواب بسیاری را برای خانه‌داری زنان در نظر گرفته‌اند. این نگرش از کوچک شمردن نقش خانه‌داری جلوگیری می‌کند. برای مثال، کمترین فعالیت زن در رتق و فتق امور منزل- مانند جا به جا کردن چیزی پاداش فراوان دارد. (19) نظافت و نظم که هر دو با خانه‌داری در خانه حاکم می‌شوند، دو ارزش بزرگ دینی‌اند. (20) مشارکت شوهران در کارهای خانه نیز افزون بر انکه نوعی معاضدت است، از نظر دینی نیز ارزش دارد. در روایت‌ها این همکاری چنان ستوده شده که گویا مرد یک سال عبادت کرده است و خداوند در ازای آن به وی، پاداش پیامبرانی صبور چون داوود، یعقوب و عیسی (علیهم السلام) را می‌بخشد. (21)

حمایت از همسر در حیات معنوی:
نوع رفتار همسران با یکدیگر از نگرش معنوی آنان متأثر است. تأکید بر نگرش و انگیزش الهی و معنوی در همسرگزینی، زمینه ساز رفتارهای حمایت‌گرانه و موجب رشد و بالندگی روحی پس از ازدواج خواهد بود. در این زمینه به روایتی اشاره می‌کنیم. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) روز پس از ازدواج حضرت علی (علیه السلام) و حضرت زهرا (علیها السلام) به خانه‌ی آنان رفتند و از حضرت علی (علیه السلام) ‌پرسیدند: «همسرت را چگونه یافتی؟» ایشان پاسخ دادند: او را بهترین یاور برای اطاعت خدا یافتم.» برای حضرت زهرا (علیها السلام) نیز همین پرسش را مطرح کردند و ایشان پاسخ دادند: خیرُ زوجٍ؛ «او را بهترین شوهر یافتم.» (22)

پی‌نوشت‌ها:

1. روم (30)، 21.
2. حسن بن فضل الطبرسی، مکارم الاخلاق، ص199.
3. محمد بن حسن الحر العاملی، وسائل الشیعه الیت حصیل مسائل الشریعه، ج14، ص17.
4. قال امیرالمؤمنین (ع): خَیْرُ نِسَائِکُمُ الْخَمْسُ الْهَیِّنَهُ اللَّیِّنَهُ الْمُؤَاتِیَه… (همان، ص15).
5. قال رسول الله (ص): أَفْضَلُ نِسَاءِ أُمَّتِی أَصْبَحُهُنَّ وَجْهاً (همان، ص16).
6. همان، ص18.
7. همان، ص10.
8. تونی گرنت، زن بودن، ترجمه‌ی فروزان گنجی زاده، ص139-140.
9. محمد بن حسن الحر العاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج14، ص82-83.
10. ر. ک. سید محمدحسین الطباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج4، ص344.
11. اذا انفقت انفقت بمعروف و ان امسکت امسکت بمعروف (محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج14، ص15.).
12. أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَهَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِکُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ … (بقره، 187).
13. محمد بن حسن الحر العاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج14، ص4.
14. همان، ص349.
15. درباره‌ی زنان مردم عفت بورزید تا دیگران نیز درباره‌ی شما عفت پیشه کنند. (همان، ج20، ص16).
16. الْکَادُّ عَلَى عِیَالِهِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّه‏. (محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، ج5، ص88).
17. عبدالله بحرانی، عوالم العلوم و المعارف و الاحوال، ج11، ص346-347.
18. محمدحسن بنی هاشمی خمینی (گردآورنده)، توضیح المسائل مراجع، ج2، ص 407.
19. محمدباقر المجلسی، بحارالانوار، ج101، ص106.
20. محمد محمدی ری شهری، منتخب میزان الحکمه، ج2، ص1002؛ نهج‌البلاغه، نامه‌ی 47.
21. همان، ص132.
22. محمد دشتی، نهج‌الحیاه (فرهنگ سخنان حضرت فاطمه (ع))، ص31.
منبع مقاله :
علاسوند، فریبا، (1390)، زن در اسلام (جلد دوم) حقوق و تکالیف، قم: مرکز نشر هاجر (وابسته به مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران)، چاپ اول.