یکی از دستورهایی که پیشوایان ما در باب تلاوت قرآن دادهاند خواندن قرآن از روی مصحف است و روی این مسأله تأکید فراوانی کردهاند. چه بسا علت این تأکید، بهره گرفتن از «نورانیّت» قرآن است، تا مسلمانان از قرآن بهره بیشتری ببرند و نورانیّت قرآن در آنان اثر گذارد.
قرآن، کتابِ «نور»
خداوند بزرگ در جاهای مختلف قرآن، کتاب خود را «نور» معرفی میکند. از جمله میفرماید:
یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَکُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکُمْ نُوراً مُبِیناً.[1]
ای مردم! برای هدایت شما از جانب خدا برهانی محکم آمد و نوری تابان (قرآن) به سوی شما فرستادیم.
فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا.[2]
پس به خدا ایمان آورید و به رسول او ونوری (قرآن) که فرو فرستادیم.
نه تنها قرآن ـ که آخرین کتاب آسمانی است ـ نور است بلکه سایر کتب آسمانی نیز نور است.
قرآن؛ تورات و انجیل را هم نور معرّفی کرده است.[3] زیرا این کتابها برنامه زندگی سعادتمندانه دنیا و آخرت انسانها بوده است. و هر چه انسانها به قوانین کتب آسمانی بیشتر عمل کنند سعادت و کامیابی آنها در دنیا و آخرت افزونتر میشود.
نگاه به قرآن عبادت است
با توجّه به مقدمهای که بیان شد اگر کسی بپرسد؛ قرآن را بهتر است از روی مصحف یا از حفظ بخوانیم، پاسخ میدهیم؛ اتفاقاً شخصی به نام «اسحاق بن عمّار» همین پرسش را از امام صادق ـ علیه السّلام ـ میکند.
جریان این پرسش و پاسخ به این شرح است:
به امام ـ علیه السّلام ـ عرض کردم: فدایت شوم من قرآن را از حفظ دارم، بهتر است آن را از حفظ بخوانم یا از روی مصحف؟ امام ـ علیه السّلام ـ فرمود: آن را بخوان و در مصحف نظر کن؛ زیرا آن بهتر است. آیا نمیدانی نگاه در مصحف کردن عبادت است؟[4]
در توضیح کلام امام باید گفت؛ قرائت قرآن و نگاه کردن به قرآن دو عبادت جداگانه است. به عبارت دیگر کسی که قرآن را از حفظ میخواند بدون اینکه به آن نگاه کند یک عبادت کرده است و پاداش آن نزد خدا محفوظ است. امّا اگر قرآن را از روی آن بخواند عبادت دیگری به نام «نگاه به مصحف» انجام داده است. ابوذر از پیامبر بزرگوار اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل میکند که فرمود:
«النَّظَرُ فِی الْمُصْحَفِ یَعْنِی صَحِیفَهُ الْقُرْآنِ عِبَادَهٌ».[5]
نگاه کردن در مصحف، یعنی صفحه قرآن عبادت است.
با دقّت در مضمون این حدیث شریف نتیجه میگیریم که قرآن دریای بیکرانی است که همه انسانها میتوانند از آن بهره گیرند، از انسانهای کاملی چون پیامبر اسلام و امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ تا افراد کم سواد و احیاناً بیسواد. قرآن سفره باز و مائده آسمانی است. هر کس به اندازه استعداد خود از آن سود میبرد.
بنابراین برادران و خواهرانی که احیاناً سواد هم نداشته باشند میتوانند با طهارت و وضو قرآن را باز کنند به خطوط آن نگاه کنند و خداوند برای آنها پاداش عبادت را ثبت مینماید.
تذکّر مهمّ: البته عزیزان قرآنپژوهی که در مرحله حفظ قرآن هستند برای نگهداری آیات در حافظه خود مجبورند قرآن را از حفظ بخوانند و مسأله صورت دیگری پیدا میکند. امّا همین دوستان در صورتی که قصد تمرین حفظ قرآن ندارند سزاوار است از روی مصحف، قرآن تلاوت کنند.
اثرات تلاوت از روی مصحف
1. بهره و عبادت چشم: هر یک از اعضای بدن هنگام عبادت دارای بهرههایی است؛ مثلاً در وضو دستها، صورت و روی پاها بهرهای از وضو دارند و در صدقه، دستی که آن را میدهد پاداش دارد. یکی از بهرههای مهم چشم از عبادت، نگاه به قرآن کریم است و ما با نگاه به قرآن سهم چشم را از این عبادت، به آن بخشیدهایم.
رسول بزرگوار اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ در این زمینه فرمود:
«اُعْطُوا اَعْیُنَکُمْ حَظَّها مِنَ الْعِبادَهِ، قالُوا: وَ ما حَظُّها مِنَ الْعِبادَهِ یا رَسُولَ اللهَ؟
قالَ: النَّظَرُ فِی الْمُصْحَفِ وَ التَّفَکُّرُ فیهِ وَ الْاِعْتِبارُ عِنْدَ عَجائِبِهِ».[6]
بهره چشمانتان را از عبادت بدهید. گفتند: ای رسول خدا بهره چشمان از عبادت چیست؟ فرمود: نگاه کردن در مصحف و تفکّر در آن و عبرت گرفتن از عجایب آن است.
2. رعایت حقّ مصحف: قرآنهایی که در منازل، مساجد و اماکن متبرّک وجود دارد هر کدام حقّی به گردن مسلمانان دارد. ادای حقوق آنها، باز کردن، نگاه کردن و قرائت آنهاست. در همه خانهها معمولاً یک جلد قرآن موجود است. عدهای از خانمهای خانهدار سلیقه به خرج میدهند و آن را در جایگاههای پارچهای زیبا و تمیز قرار میدهند و در جای بلندی از خانه میگذارند و این کار پسندیدهای است. امّا این کار ادای حق قرآن نیست، بلکه رعایت حق قرآن به قرائت آن است.
در بعضی از خانههای قرآنها متعدّد با خطها و در قطعهای متفاوت وجود دارد. توصیه ما این است که اهل این خانهها برنامهای تنظیم کنند تا هنگام خواندن قرآن از همه آنها استفاده شود تا شامل آنهایی نشوند که قرآن از آنان به پیشگاه خداوند شکایت برده است.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ میفرماید: سه چیز در پیشگاه خداوند از سه گروه شکایت میکند:
«مَسْجِدٌ خَرابٌ لا یُصَلّی فیهِ اَهْلُهُ وَ عالِمٌ بَیْنَ جُهّالٍ وَ مُصْحَفٌ مُعَلَّقٌ قَدْ وَقَعً عَلَیْهِ الْغُبارُ لا یُقْرَأُ فیهِ».[7]
مسجدی که همسایگانش در آن نماز نخوانند، و عالمی که بین ناآگاهان باشد (و از علم او استفاده نکنند)، و قرآنی که غبار گرفته و خوانده نشود.
3. تخفیف گناه والدین: کسی که قرآن را از روی مصحف بخواند علاوه بر این که چشمانش را از نور قران بهرهمند مینماید سبب تخفیف گناه پدر و مادرش میشود. امام ششم ـ علیه السّلام ـ فرموده است:
«مَنْ قَرَأ الْقُرْآنَ مِنَ الْمُصْحَفِ مَتَّعَهُ اللهُ بِبَصَرِهِ وَ خَفَّفَ عَنْ والِدَیْهِ وَ اِنْ کانا کافِرینَ».[8]
کسی که قرآن را از روی مصحف بخواند خدا دیدگان او را بهرهمند میسازد و به وسیله آن گناهان پدر و مادرش را تخفیف میدهد، اگر چه آنان کافر باشند.
4. سبب تکثیر بیشتر قرآن: اگر همه مقیّد باشند از روی مصحف، قرآن بخوانند این مسأله موجب رواج قرآن کریم و چاپ و تکثیر بیشتر آن میشود. در نتیجه در دسترس همگان قرار میگیرد و میل و رغبت نسبت به قرآن فزونی مییابد.
[1] . نساء (4)، آیه 174.
[2] . تغابن (64)، آیه 8.
[3] . «همانا ما تورات را فرو فرستادیم در آن برای انسانها هدایت و نور است» (مائده (5)، آیه 44)، «و انجیل را بر عیسی فرستادیم که در آن هدایت و نور است، (مائده (5)، آیه 46).
[4] . اصول کافی، ج 2، ص 449.
[5] . بحار الانوار، ج 89، ص 199.
[6] . المحجه البیضاء، مولی محسن فیض کاشانی، مکتبه الصّدوق، تهران، 1339، ج 2،ص 231.
[7] .اصول کافی، ج 2، باب «قراءه القرآن فی المصحف»، ص 449.
[8] . مصباح الکفعمی، مؤسسه النّعمان، بیروت، 1412 هـ .ق، ج 2، ص 531.
